W artykule przedstawiono próbę delimitacji miast rozwijających się i opóźnionych w rozwoju przy wykorzystaniu techniki GIS i Banku Danych Lokalnych (BDL) GUS z lat 1994-1998 (okresu charakteryzującego się wzrostem gospodarczym). Z uwagi na brak w BDL GUS pełnych danych ekonomicznych na poziomie gmin, zastosowano metodę analizy wieloczynnikowej dla określenia, również w sposób pośredni, różnic w zaawansowaniu społeczno-gospodarczego rozwoju poszczególnych miast. W delimitacji uwzględniono 6 cech: udział ludności w wieku produkcyjnym w ludności ogółem w 1998 r. (w %); wielkość migracji ludności na 1000 mieszkańców w okresie 5 lat (1994-1998); pracujący w działalności pozarolniczej na 100 mieszkańców w 1998 r.; liczba zakładów osób fizycznych (zarejestrowanych w systemie REGON) na 100 mieszkańców w 1998 r.; udział gmin w podatkach dochodowych od osób fizycznych i prawnych stanowiących dochód budżetu państwa w zł na 1 mieszkańca w 1998 r.; obszary o dużej skali zagrożeń środowiska według GUS (głównie obszary przemysłowe). Wyniki komputerowej analizy obszarów rozwijających się i opóźnionych w rozwoju przedstawiono na odrębnych kartogramach. Przeprowadzono analizę ekonomiczno-przestrzenną w ujęciu globalnym i wskaźnikowym według trzech grup miast (o wysokim stopniu rozwoju, o średnim stopniu rozwoju, opóźnionych w rozwoju) i województw. Uwzględniono w tej analizie 6 czynników (wg BDL GUS z 1998 r.): powierzchnię ogółem; ludność ogółem; ludność w wieku produkcyjnym; pracujących ogółem; zakłady osób fizycznych, udział gmin w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa. Scharakteryzowano również w skrócie wyniki delimitacji łącznie dla miast i obszarów wiejskich rozwijających się i opóźnionych w rozwoju. Przeprowadzona delimitacja i analiza ekonomiczno-przestrzenną wskazała na istotne zróżnicowanie polskiej przestrzeni, w tym miast. Zróżnicowania te charakteryzują się określonymi prawidłowościami: a) występowaniem wyraźnej koncentracji zasobów i działalności pozarolniczej w rozwijających się większych miastach i wokół miast; b) wyodrębnianiem się opóźnionych w rozwoju obszarów peryferyjnych, do których należą przede wszystkim tereny wiejskie i małe miasta. Obszary rozwijające się obejmują 18,3% powierzchni kraju i 47,6% ludności ogółem. Miasta rozwijające się zamieszkuje około 60% ludności miejskiej, a obszary wiejskie rozwijające się - 28% ludności wiejskiej. Obszary opóźnione w rozwoju zajmuje 52.4% ludności kraju, w tym 40% ludności miejskiej i 72% ludności wiejskiej. Do miast rozwijających się należy 177 miast, głównie większych, oraz część średnich i mniejszych, natomiast do miast opóźnionych w rozwoju należy 698 miast, głównie mniejszych i średnich oraz kilka większych. Spośród 49 byłych miast wojewódzkich 22 miasta należą do grupy o wysokim stopniu rozwoju, 11 miast do grupy o średnim stopniu rozwoju, a 16 miast do grupy opóźnionych w rozwoju. Udział rozwijających się miast na obszarach rozwijających się w skali kraju jest następujący dla analizowanych 6 czynników w ujęciu globalnym: powierzchnia ogółem - 15,9%, ludność ogółem - 77,4%, ludność w wieku produkcyjnym - 78,7%, pracujący ogółem w działalności pozarolniczej - 89,8%, liczba zakładów osób fizycznych - 84,6%, dochody gmin rozwijających się z tytułu udziału w podatkach dochodowych - 66,9%. Wyliczone dla wymienionych czynników wskaźniki jednostkowe i względne, charakteryzujące w skali kraju i województw miasta różnym stopniu rozwoju, pokazują zasadnicze różnice na korzyść miast rozwijających się, zwłaszcza miast o wysokim stopniu rozwoju. Charakterystyka ta potwierdza, że przeprowadzona delimitacja ma uzasadnienie merytoryczne. W świetle przeprowadzonej delimitacji i analizy miast o różnym stopniu rozwoju można sformułować następujące wnioski - ważne dla polityki społeczno-gospodarczej i przestrzennej: 1. W latach dziewięćdziesiątych nastąpiły wyraźne zmiany znaczenia i zasięgu przestrzennego aglomeracji, w tym zwłaszcza otaczających miasta urbanizujących się obszarów wiejskich. Wskazuje to na potrzebę weryfikacji koncepcji polityki przestrzennej zagospodarowania kraju w odniesieniu do miast I ich rangi. 2. W latach dziewięćdziesiątych, szczególnie w okresie 1994-1998, nastąpił wyraźny rozwój urbanizujących się obszarów wiejskich w gminach podmiejskich, zwłaszcza wokół większych miast. Stąd niezbędne są kompleksowe badania uwarunkowań rozwoju większych miast (aglomeracji) oraz urbanizujących się obszarów podmiejskich. 3. Głównym obecnie czynnikiem rozwoju systemów przestrzennych, zarówno miast i obszarów wiejskich, jest ich wielofunkcyjny rozwój, a przede wszystkim rozwój działalności pozarolniczej. 4. W długofalowej strategii rozwoju kraju konieczne jest podjęcie problemu rozwoju miast, a szerzej obszarów zurbanizowanych, które muszą wchłonąć nadwyżkę ludności w wieku produkcyjnym na obszarach peryferyjnych w drodze migracji lub dojazdów do pracy. Wymaga to w perspektywie zwiększenia urbanizacji kraju i rozbudowy miast oraz terenów zurbanizowanych lub urbanizujących się, a także systemów infrastruktury, w tym komunikacyjnej.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.