W latach 1994-96 od grudnia do początku kwietnia schwytano w okolicach Warszawy, zmierzono i zważono 862 bogatki. Część ptaków była chwytana i ważona wielokrotnie (łącznie 1692 kontrole). Badania prowadzono głównie w starym lesie liściastym i w pobliskich osiedlach. Maksymalną długość skrzydła złożonego (MLW) i odległość końca pierwszej lotki pierwszorzędowej od końca najdłuższej pokrywy pierwszorzędowej (1pp) mierzono według standardu opisanego przez Svenssona (1992), odpowiednio z dokładnością do 1mm i do 0,5mm. Bogatki ważono z dokładnością do 0,25g, a stopień ich otłuszczenia określano w 10-stopniowej skali od T₀ do T₅ (Nowakowski & Rowiński 1995). Wszystkie masy ciała ptaków redukowano o wagę tłuszczu podskórnego obliczoną na podstawie stopnia ich otłuszczenia, i w ten sposób uzyskiwano masę ptaka bez tłuszczu podskórnego (CLM) zwaną dalej obliczoną masą chudą. Dla danych z sezonu 1994/95 zastosowano przekształcone wzory podane w pracy Nowakowskiego i Rowińskiego (1995): dla samców: y = x + 0,0243z⁴ - 0,2199z³ + 0,5892z² - 0,8701z dla samic: y = x + 0,0949z⁴ - 0,5907z³ + l,0525z² - 0,8411z gdzie: y — obliczona masa chuda (CLM) w gramach, x — masa ciała ptaka otłuszczonego w gramach, z — stopień otłuszczenia — wielkość niemianowana. W sezonie zimowym 1995/96 ulepszono metodę oceny otłuszczenia. W związku z tym zastosowano nowe wzory redukujące masę ptaków otłuszczonych: dla samców w pierwszym roku życia (M im.): y = x - 0,0681z³ + 0,1954z² - 0,556z; dla samców po pierwszym roku życia (M ad.): y = x - 0,0931z³ + 0,3518z² - 0,759z; dla samic w pierwszym roku życia (F im.): y = x - 0,0024z³ - 0,1234z² - 0,0953z; dla samic po pierwszym roku życia (F ad.): y = x - 0,0092z³ - 0,0451z² - 0,2402z. Sprawdzono poprawność przedstawionej metody wyliczania CLM porównując masy ptaków z otłuszczeniem zredukowanym do stopnia T₀ za pomocą podanych wzorów (obliczona masa chuda) z masami ptaków rzeczywiście nieotłuszczonych (rzeczywista masa chuda). Nie zanotowano różnic istotnych statystycznie. Dla każdej sikory, na podstawie wszystkich jej obliczanych mas chudych (CLM) wyliczono średnią masę chudą osobnika (mCLM) i dopiero te wartości przyjmowano jako podstawę do dalszych obliczeń. W środkowej Polsce zimują nie tylko ptaki miejscowe, ale również osobniki z północnego wschodu (Lihachev 1957). Potwierdzone to zostało również dwoma własnymi wiadomościami powrotnymi. O 38% osobników było wiadomo, że są miejscowe tzn. były obrączkowane jako pisklęta lub/i stwierdzone w czasie lęgów. Pozostałą grupę 62% bogatek stanowiły ptaki o nie ustalonym pochodzeniu. Opisane grupy ptaków porównano pod względem analizowanych w niniejszym artykule cech biometrycznych i w żadnym przypadku nie stwierdzono istotnych różnic między średnimi (Tab. 1). Na tej podstawie przyjęto, że podawane w niniejszej pracy średnie wyniki pomiarów dotyczą populacji miejscowej. Dla wszystkich grup wiekowo-płciowych i dla wszystkich analizowanych cech, różnice średnich między badanymi latami były niewielkie i we wszystkich przypadkach nieistotne statystycznie. Dlatego dane biometryczne z obu sezonów opracowano i przedstawiono łącznie (Tab. 2,3,4 i 5; Ryc 1,2 i 3). Porównanie mas ciała bez tłuszczu podskórnego (mCLM) ptaków jednorocznych i starszych wykazało że zimą proces wzrostu ptaków młodych jest prawie zakończony (Tab. 6). Pomiędzy grudniem, a końcem marca nie odnotowano u młodych ptaków przyrostu masy ciała. Przez cały ten okres były one o około 0,2 g lżejsze od ptaków starszych. Porównanie chudych mas ciała (mCLM) samców i samic o tej samej długości skrzydła wykazało, że samce mają nie tylko średnio dłuższe skrzydła, ale są również masywniej zbudowane od samic (Tab. 7). Większych rzeczywistych mas dała samców nie można więc tłumaczyć tylko rozmiarami liniowymi i otłuszczeniem jak sugerował van Balen (1967). Odległość końca pierwszej lotki pierwszorzędowej od końca najdłuższej pokrywy pierwszorzędowej (1pp) była większa u ptaków w 1 roku życia niż u ptaków starszych. Różnica średnich jest istotna statystycznie zarówno dla samców jak i dla samic (t test; p<<0,0001). Natomiast różnice między płciami są, pomimo dużych prób, nieistotne statystycznie. Badana populacja charakteryzowała się dużą chudą masą dała (mCLM) w stosunku do bogatek wędrujących przez polskie wybrzeże Bałtyku (Busse 1970) i przez Mierzeję Kurońską (Dolnik & Blyumental 1967). Wynik taki jest niezgodny z regułą Bergmana — prawdopodobnie geograficzna zmienność wielkośd bogatki zależy od dużej liczby czynników, a nie tylko od temperatury w najzimniejszym miesiącu roku na jej terenie lęgowym, jak podawał Snow (1954). Można wyróżnić trzy rodzaje czynników powodujących, że pomiary zebrane przez różnych badaczy są nieporównywalne i nie dają prawidłowego obrazu zmiennośd geograficznej bogatki: 1) Różnice metodyczne w ogóle uniemożliwiające prowadzenie porównań. Błędy wynikające z techniki pomiarów są szczególnie częste przy pomiarze skrzydła. 2) Niejednorodność badanego parametru co znacznie utrudnia wnioskowanie. Np. ważąc ptaka badamy jednocześnie dwie jego cechy. Po pierwsze masę ptaka bez tłuszczu, która jest u osobników dorosłych w okresie pozalęgowym wielkością względnie stałą i przynajmniej częściowo odzwierciedlającą międzypopulacyjną zmienność geograficzną. Po drugie masę samego tłuszczu będącą wielkością zmienną w cyklach dziennych i sezonowych. Z tego powodu, jedynie porównywanie mas ciała ptaków bez zapasów tłuszczu podskórnego może prowadzić do formułowania poprawnych wniosków o geograficznej zmienności wielkości bogatki. 3) Zmienność wewnątrzpopulacyjna o podłożu genetycznym i lokalne różnice o uwarunkowane czynnikami środowiskowymi, co utrudnia a często uniemożliwia uchwycenie zmienności międzypopulacyjnej. Konkludując autorzy uważają, że ze względów metodycznych większość danych biometrycznych zgromadzonych przez różnych badaczy nie może być między sobą bezpośrednio porównywana. Konieczne jest stosowanie odpowiednich poprawek. Wnioskowanie o zmienności geograficznej bogatki jest dodatkowo bardzo utrudnione z powodu lokalnych różnic o charakterze środowiskowym i zmienności wewnątrz- populacyjnej o podłożu genetycznym.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.