Restrukturyzacja obszarów wiejskich i związana z tym zmiana funkcji krajobrazu rolniczego jest procesem wymagającym wnikliwej analizy warunków przyrodniczych i spo- łeczno-ekonomicznych opisujących tak zwaną przestrzeń rolniczą. Znaczenie tych zagadnień znajduje wyraz w przepisach prawa obowiązującego w zakresie planowania przestrzennego i ochrony środowiska. Istotną częścią ochrony walorów przyrodniczych przestrzeni jest problematyka ochrony gleb, w tym zjawiska różnych form degradacji i marginalizacji, odłogowania oraz zmiany sposobu użytkowania. Na przestrzeni ostatnich 10 lat, na coraz większą skalę, zachodzi zmiana funkcji produkcyjnych gleb na funkcje ochronne, przy czym zjawisko to nie ogranicza się wyłącznie do obszarów marginalnych, czy też obszarów chronionego krajobrazu. W bliskiej perspektywie, jako część polityki rolnej UE, na szerszą skalę wdrażane będą programy rolno-środowiskowe, w ramach których gospodarstwo rolne - obok tradycyjnej produkcji - stanie się dostawcą usług ekologicznych, mających na celu aktywną ochronę walorów przyrodniczych i krajobrazowych ekosystemów rolniczych. Racjonalne zarządzanie procesami zmiany funkcji przestrzeni rolniczej oraz ustalenie priorytetów dla poszczególnych kierunków programów rolno-środowiskowych wymaga pilnego wdrożenia narzędzi analizy przestrzennej oraz zintegrowanych baz danych o środowisku. Zakres tematyczny dostępnych baz danych charakteryzujących przestrzeń rolniczą oraz przykłady praktycznych ich zastosowań w planowaniu przestrzennym i ochronie gruntów są tematem tego artykułu.