Polski przemysł mleczarski dobrze dostosował się do uwarunkowań rynkowych po akcesji do UE. Procesy modernizacyjne umożliwiły osiągnięcie wymaganych standardów weterynaryjnych i dostosowanie produkcji do wymagań rynku. Przemiany strukturalne spowodowały wzrost koncentracji zarówno bazy surowcowej, jak i w przemyśle mleczarskim. W rezultacie poprawiła się efektywność gospodarowania i wzrosła wydajność pracy. Przemysł mleczarski jest konkurencyjny na rynkach zewnętrznych, gdyż osiąga duże dodatnie saldo w handlu zagranicznym. Sytuacja finansowa przemysłu jest dobra, ale w znacznym stopniu zależy od koniunktury na światowym rynku, gdyż eksport odgrywa dużą rolę. Przemiany strukturalne nie są jeszcze zakończone, gdyż struktura polskiego mleczarstwa jest nadal bardzo rozdrobniona w porównaniu z głównymi konkurentami z UE-15.
Przedstawiono analizę zmian strukturalnych w produkcji i przetwórstwie mleka na tle zmian rynkowych i instytucjonalnych jakie miały miejsce po transformacji systemowej. Radykalne zmiany rynkowe w początku lat dziewięćdziesiątych nie były bezpośrednio związane z koncentracją produkcji mleka. Na poziomie przetwórstwa odnotowano dekoncentrację. Przyspieszenie koncentracji produkcji mleka i odwrócenie trendu dekoncentracji w przetwórstwie było bezpośrednio związane ze zmianami instytucjonalnymi.
Analiza modeli teoretycznych oraz doświadczenia wielu państw wskazują, że podatki mogą zarówno wspierać, jak i hamować przebudowę strukturalną rolnictwa. Uzyskanie pozytywnych efektów uwarunkowane jest przede wszystkim odpowiednim doborem instrumentów fiskalnych, dostosowanych do konkretnych warunków istniejących w danym kraju, konkretnej sytuacji społeczno-ekonomicznej, struktury instytucjonalnej czy też relacji między poszczególnymi sektorami gospodarki, ale także i właściwą budową tych instrumentów. Artykuł stanowi próbę znalezienia odpowiedzi na pytanie: czy wprowadzenie podatku dochodowego do systemu opodatkowania rolnictwa może w istotny sposób wpłynąć na tempo przekształceń strukturalnych tego sektora? Rozważania mają przede wszystkim charakter teoretyczny.
W artykule zwrócono uwagę na urbanizację i wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, implikujący ich zmiany strukturalne i przestrzenne. Zmiany zachodzące na obszarze wiejskich jednostek osadniczych rodzą problemy społeczne, ekonomiczne i przestrzenne. Najważniejszym problemem przestrzennym obszarów wiejskich w Polsce jest rozproszenie zabudowy. Jeśli nie zostanie ono w przyszłości zahamowane, może zwiększyć bariery cywilizacyjnego rozwoju wsi. Czynnikiem znacznie zmieniającym strukturę przestrzenną, krajobrazową i warunki środowiska obszarów wiejskich jest lokalizacja inwestycji, np. dróg krajowych, obiektów przemysłowych, farm hodowlanych i in. W kształtowaniu środowiska i zagospodarowaniu gmin, zapewniającym zrównoważony rozwój wiejskich jednostek osadniczych, ważne są (mimo wielu niedoskonałości) instrumenty planowania przestrzennego, które zostały pokrótce omówione.