Artykuł relacjonuje wyniki prac nad systemem stałego diagnozowania środowiska przyrodniczego Warszawy, prowadzonych od 1993 r. w Zakładzie Przyrodniczych Podstaw Planowania Przestrzennego Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej w Warszawie na zlecenie Urzędu M. St. Warszawy i Biura Zarządu Warszawy. Prace te zaowocowały opracowaniem w 1997 r. koncepcji systemu stałego diagnozowania środowiska, która została opracowana na przykładzie fragmentu gminy Warszawa- Bielany i następnie przyjęta do realizacji. Uznano, że podstawą systemu diagnozowania powinna być baza danych, zawierająca dane o środowisku przyrodniczym – charakterystyki i oceny. Przestrzennym układem odniesienia dla wszystkich danych powinny jednostki diagnostyczne odpowiadające rzeczywiście występującym w przyrodzie układom funkcjonalno-strukturalnym. Przyjmując holistyczną koncepcję badań środowiska przyrodniczego uznano, że środowisko przyrodnicze nie stanowi prostej sumy swoich elementów, lecz jako ich układ stanowi nową jakość, która powinna być badana metodami wypracowanymi w geoekologii i ekologii krajobrazu. Przyjęto też, że działalność człowieka zmieniła w mniejszym lub większym stopniu naturalne cechy i procesy w środowisku. W rezultacie struktury i procesy wprowadzone przez człowieka stanowią obecnie integralną część geokompleksów i muszą być uwzględniane na równi z elementami i procesami naturalnymi. Na podstawie rozpoznania elementów wiodących w danym terenie (elementów środowiska kształtujących pozostałe elementy) oraz elementów przewodnich (elementów mogących być wskaźnikiem cech innych elementów) należy skonstruować mapę geokompleksów odpowiedniej do skali rangi - mapę przyrodniczych jednostek diagnostycznych. Ta mapa staje się podstawą przestrzennej bazy danych, w której rekordami są poszczególne jednostki, polami - charakterystyki i oceny poszczególnych elementów środowiska oraz całego geo- kompleksu (jednostki diagnostycznej). Oprócz charakterystyki obecnego stanu i procesów zachodzących w środowisku szczególnie ważne jest umieszczenie w bazie ocen wrażliwości poszczególnych elementów środowiska i całego geokompleksu na różne rodzaje presji, a także określenie poziomych relacji między poszczególnymi jednostkami (kierunków spływu wód, przepływu powietrza, migracji fauny itd.). W systemie diagnozowania środowiska Warszawy zaproponowano charakterystyki następujących elementów: - budowa geologiczna, zwłaszcza rodzaj materiału skalnego w aspekcie jego przepuszczalności, zmienność pozioma i pionowa, odporność; - rzeźba terenu - szczególne znaczenie ma tu typ form rzeźby, wysokość względna, nachylenie i ekspozycja terenu, rodzaj i nasilenie współczesnych procesów geodynamicznych; - sposób zagospodarowania, w tym zwłaszcza - rodzaj użytkowania pod kątem stałych i okresowych działań człowieka, stopień pokrycia terenu materiałem nieprzepuszczalnym, wysokość i wielkość rzutu budynków oraz ich układ; - stosunki wodne, w tym zwłaszcza występowanie i charakter wód powierzchniowych, głębokość zalegania i wielkość wahań wód gruntowych, charakter zwierciadła, źródła zasilania i kierunki spływu, zanieczyszczenie (rodzaj i źródła), ewentualne tendencje zmian, w tym - podatność na degradację. - gleby - typ, rodzaj i gatunek gleb, typ gospodarki wodnej w glebach, ewentualne zanieczyszczenia i zachodzące procesy, podatność na degradację; - roślinność - typ zbiorowiska roślinnego, struktura pozioma i pionowa, zachodzące procesy, ocena bogactwa gatunkowego, urozmaicenia struktury oraz stopnia przekształcenia i podatności na degradację. - klimat, przede wszystkim ocena warunków klimatu odczuwalnego, warunków przewietrzania w obrębie danej jednostki oraz wpływu danej jednostki na przewietrzanie w skali szerszej (dzielnicy, miasta); - fauna, przede wszystkim pod kątem bogactwa gatunkowego, tworzenia ostoi dla gatunków dzikich, zrównoważenia zespołów fauny, możliwości migracji fauny oraz warunków występowania grup gatunków pozytywnie postrzeganych przez człowieka (np. ptaki, motyle) i negatywnie postrzeganych (np. muchy, komary, niektóre gryzonie), Zaproponowano też ocenę m.in. stabilności jednostki, jej wrażliwości na różne rodzaje presji antropogenicznej i zagrożenie przez obecnie działające procesy. Tak skonstruowana baza danych pozwala na szybką wizualizację szeregu ocen stanu środowiska i opracowywanie licznych map pochodnych. Umożliwia to łatwe udostępnianie materiałów zainteresowanym - radnym, planistom, potencjalnym inwestorom. Zastosowanie map cyfrowych i przestrzennej bazy danych dzięki możliwości nałożenia na taką mapę innych danych, np. punktowych danych o zanieczyszczeniu lub stref zanieczyszczeń, ułatwia ocenę tych zjawisk. Po zwizualizowaniu zawartej w bazie oceny stopnia przewietrzania i nałożeniu na to punktowych danych z pomiaru emisji zanieczyszczeń można weryfikować sposób rozchodzenia się zanieczyszczeń i zasięg strefy zanieczyszczonej, a po zwizualizowaniu wrażliwości terenu na zanieczyszczenia - ocenić wagę problemu. Zestawienie różnych ocen zawartych w bazie i projektu planu miejscowego znacznie ułatwi formułowanie prognozy skutków wpływu planu na środowisko. Podobnie zestawienie zawartych w bazie ocen wrażliwości poszczególnych elementów i całej jednostki na różne rodzaje presji ułatwi wstępną ocenę możliwego wpływu projektowanej inwestycji na środowisko i może mieć wpływ na decyzje lokalizacyjne. Dla właściwego działania systemu diagnozowania środowiska powinna istnieć specjalna komórka zajmująca się stałym aktualizowaniem bazy, zwłaszcza charakterystyk i ocen tych elementów, które najłatwiej ulegają zmianom. Prowadzone są prace mające na celu zgromadzenie pełnych danych o środowisku przyrodniczym Warszawy, umożliwiające wyznaczenie jednostek diagnostycznych i ich charakterystykę. Prace te zleca Biuro Zarządu M. St. Warszawy; Zakład Przyrodniczych Podstaw Planowania Przestrzennego Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej w Warszawie współpracuje przy ich koordynacji. Pewne niebezpieczeństwo stwarza rozciągnięcie w czasie tych prac, gdyż wobec dużej ilości nowych inwestycji grozi dezaktualizacja wcześniej opracowanych materiałów.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.