Podstawowym dokumentem określającym wymagania dotyczące oceny jakości powietrza w krajach Unii Europejskiej jest Dyrektywa 96/62/EC z dnia 27 września 1996 roku; zwana dyrektywą ramową. Polska podejmująca starania o członkostwo we Wspólnocie Europejskiej powinna wprowadzić do swojego prawodawstwa ekologicznego zasady i kierunki działań zapisane w tym dokumencie oraz w dyrektywach pochodnych lub w ich projektach (Counsil Directive 99/30/EC, 1999; Counsil Decision 97/101/EC, 1997; Proposal for a Counsil Directive COM (1998)591, 1998). Nadrzędnym celem działań wynikających z dyrektywy ramowej jest niepogorszenie jakości powietrza w rejonach, gdzie jest ona dobra, oraz jej poprawa w pozostałych. Zgodnie z zaleceniami dyrektywy ramowej tworzenie systemów krajowych diagnozujących na bieżąco stan czystości powietrza powinno być poprzedzone tak zwaną oceną wstępną. Ocena ta powinna być powtarzana co 5 lat, co pozwoli na świadome przekształcanie i modernizowanie systemu oceny bieżącej. Województwem, w którym stosunkowo wcześnie podjęto działania zmierzające do realizacji zaleceń dyrektywy ramowej Unii Europejskiej jest województwo zachodniopomorskie. Realizacja tego zadania wymagała przezwyciężenia wielu problemów metodycznych. Jednym z nich było uzyskanie informacji o przestrzennym rozkładzie stężeń zanieczyszczeń w warunkach rzadkiej sieci punktów mierzących ich wartości. W artykule przedstawiono propozycję rozwiązania tego problemu, w sposób spełniający wymagania stawiane przez i dyrektywę ramową i dyrektywy pochodne Unii Europejskiej. Ograniczone ramy artykułu spowodowały, że prezentację proponowanych procedur przedstawiono na przykładzie N02. Wstępną oceną objęte są jednostki terytorialne nazywane strefami. Strefy powinny obejmować cały kraj i zgodnie z projektem nowej ustawy o ochronie środowiska, w Polsce należą do nich miasta o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy oraz powiaty. Wstępna ocena jakości powietrza ma na celu zgromadzenie informacji o jakości powietrza na obszarze poszczególnych stref. Znajomość stężeń zanieczyszczeń pozwala na zaklasyfikowanie każdej ze stref do jednej z trzech klas. W klasie I mieszczą się strefy o dużej gęstości zaludnienia i złych warunkach aerosanitarnych. Na tych terenach należy podjąć intensywne działania zmierzające do ograniczenia emisji i poprawy jakości powietrza. W klasie II znajdują się obszary zurbanizowane i inne strefy, w których stan aerosanitarny jest lepszy niż w klasie I, ale nie zadowalający. W planach rozwoju tych stref należy z dużą ostrożnością podejmować decyzje wprowadzające na ich obszar nowe źródła zanieczyszczeń powietrza. Powinien być tutaj wdrażany długoletni program poprawy jakości powietrza oraz jego kontroli. Do III klasy należą strefy o dobrym i bardzo dobrym stanie aerosanitarnym, należy na ich obszarze prowadzić stałą kontrolę jakości powietrza. Zaliczenie stref do poszczególnych klas czystości powietrza uwzględnia wartości progowe stężeń: stężenie dopuszczalne (wartość graniczna stężenia), górny i dolny próg oszacowania. Klasyfikacja stref następuje poprzez porównanie występujących na jej obszarze maksymalnych stężeń zanieczyszczeń z górnym i dolnym progiem oszacowania. Do pierwszej klasy zaliczane są strefy, w których maksymalne stężenia substancji zanieczyszczającej powietrze są większe od górnego progu oszacowania. Do drugiej klasy - strefy o maksymalnych stężeniach mieszczących się pomiędzy dolnym i górnym progiem oszacowania. Do klasy trzeciej należą strefy o wartościach stężeń substancji zanieczyszczającej powietrze poniżej dolnego progu oszacowania. Celem następnego zadania realizowanego w ramach wstępnej oceny jest uzyskanie informacji dotyczących przestrzennej zmienności stężeń zanieczyszczeń wewnątrz każdej ze stref. W sumie na obszarze województwa działa 26 stanowisk, w których wykonywane są pomiary N02. W czterech powiatach: białogardzkim, drawskim, pyrzyckim i sławieńskim nie prowadzi się pomiarów stężeń zanieczyszczeń. W tej sytuacji jedynym wiarygodnym źródłem informacji o jakości powietrza w tych strefach stają się badania modelowe. W województwie zachodniopomorskim wykorzystano dwa modele: ISCST3 oraz CALMET/ CALPPUFF. Modelowanie wykonano dla pól podstawowych receptorów o powierzchni 1 km2. Najbardziej ogólną informację o przestrzennym rozkładzie imisji N02 na obszarze województwa zachodniopomorskiego uzyskano dzięki obliczeniu modelem Calpuff stężeń średniorocznych. Wyniki modelowych obliczeń stężeń średniorocznych N02 sugerują, że jakość powietrza w województwie zachodniopomorskim spełnia wymagania Unii Europejskiej. Tymczasem zastosowanie precyzyjniejnego wskaźnika, jakim jest 18 maksimum w roku stężenia godzinowego N02 wykazało, że stan aerosanitarny województwa jest zróżnicowany. Oprócz zaliczenia stref do poszczególnych klas jakości powietrza modelowanie umożliwia uzyskanie informacji o przestrzennym zróżnicowaniu stężeń zanieczyszczeń na ich obszarze. W artykule przedstawiono wyniki obliczeń modelowych odnoszące się do Szczecina. Zarówno wartości jak i obraz przestrzennego zróżnicowania stężeń N02 potwierdzają stwierdzoną już w przypadku całego województwa zależność od długości okresu uśredniania. Średnioroczne stężenie N02 zmienia się w zakresie od kilku |ig/m3 w północnej i wschodniej części Szczecina do prawie 25 ng/ m3 w centrum i w dzielnicach przemysłowych. Na zmienność przestrzenną N02 znacząco wpływają liniowe (komunikacyjne) źródła zanieczyszczeń. Najwyższe wartości drugiego wskaźnika tj. 18 maksimum w roku stężenia godzinnego przekraczają 200 |ag/m3 , a więc są wyższe od tak zwanej wartości granicznej. Zarówno w dyrektywach Unii Europejskiej jak i w przygotowanych w formie maszynopisów instrukcjach polskich instytucji zajmujących się ich wdrażaniem przedkłada się informacje pochodzące z pomiarów nad uzyskiwanymi w wyniku obliczeń modelowych. Słuszność tej ogólnej zasady jest oczywista dla każdego przyrodnika. Autor artykułu także nie zamierza jej kwestionować, stwierdza jedynie, że ma ona zastosowanie wtedy, kiedy uzyskany z pomiarów zbiór informacji o jakości powietrza spełnia następujące kryteria: - pozwala na pozbawioną istotnych luk charakterystykę przestrzennej zmienności stężeń zanieczyszczeń, - uzyskane informacje pochodzą ze stanowisk, które można uznać za reprezentatywne dla większych, adekwatnych dla skali badań powierzchni, - pomiary prowadzone są z częstością odpowiadającą interwałom czasowym uwzględnionym we wskaźnikach przyjętych przez dyrektywy Unii Europejskiej. W województwie zachodniopomorskim większość spośród tych kryteriów nie jest spełniona. W tej sytuacji informacje o przestrzennym zróżnicowaniu stężeń N02 uzyskano głównie dzięki obliczeniom wykonanym modelami najnowszej generacji. Po wykonaniu wstępnej oceny jakości powietrza będzie możliwe takie przekształcenie istniejącej sieci stanowisk pomiarowych, które zapewni spełnienie uprzednio wymienionych kryteriów odnoszących się do informacji zebranych w trakcie pomiarów.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.