Puszcza Pilicka, zwana też Lasami Spalskimi, jest najdalej na zachód wysuniętym stanowiskiem licznego występowania kraski w Europie środkowo- wsdhodniej. Materiał zebrano w latach 1957-1972, 1979-1982 i 1990-1993 na terenie Puszczy Pilickiej (ryc. 1). Najwcześniejsze przyloty miały miejsce 22 IV 1969 i 24 IV 1990. Stwierdzono związek pomiędzy datą pierwszego pojawu a średnią temperaturą maja (rs=0.7674, p=0.001, N=20). Najpóźniejsze przyloty stwierdzono 17 V 1991, 22 V 1990, 25 V 1984. Spośród 98 stanowisk kontrolowanych 63% było usytuowanych na skraju lasu, 21% — wśród zadrzewionych łąk, 10% — w śródpolnych zadrzewieniach, 6% — w głębi lasu do 300 m od jego skraju. Terytoria lęgowe były zajmowane na ogół przez pary (31 przypadków), ale również obserwowano nieco wcześniejszy (1-2 dni) przylot pojedynczego ptaka (7 przypadków). Przyloty pojedynczych ptaków mogły dotyczyć osobników nielęgowych, bądź takich, które utraciły partnera, ponieważ w następnych latach zwykle obserwowano opuszczanie danego stanowiska lęgowego. Tam gdzie istniały warunki do gniazdowania, kraski były przywiązane do określonej okolicy przez wiele lat, tworząc skupienia 3-5 par. Kraski najczęściej wykorzystywały dziuple po dzięciole czarnym 79% (N= 52), dzięciole zielonym (11%) jak również dziuple naturalne (10%). Na 80 rozwieszonych skrzynek lęgowych modelu Sokołowskiego typu D tylko cztery były wykorzystywane przez 2-3 sezony. Znaleziono też w kolonii brzegówek norę zasiedloną przez kraskę. Stwierdzono, że kraska potrafiła skutecznie walczyć o dziuplę. Na 9 zanotowanych przypadków, w 5 wygoniła sikorę, w dwóch szpaka a w pozostałych krętogłowa i dudka. Taką agresywność obserwowano gdy w poprzednim sezonie właścicielem dziupli była kraska która preferowała właśnie tę mimo, że w najbliższym otoczeniu były inne odpowiednie dziuple. Taka dziupla była też broniona przed sąsiadami własnego gatunku. Dziuple zasiedlane w lasach znajdowały się na wysokości minimum 6 m przy czym ok. 70% z nich znajdowało się 8-12 m nad ziemią. Najniżej położona zajęta dziupla w krajobrazie rolniczym znajdowała się na wysokości 1.6 m. Średnia wysokość umieszczenia zajętych dziupli dla całego badanego obszaru wynosiła (x=9.0 m SD=3.4, N=61). Otwór dziupli najczęściej skierowany był na E lub NE (ryc. 3). Dziuple po dzięciole czarnym miały głębokość od 35- 60 cm ( x = 43.1, SD=7.2, N=26). Sucha masa kału po trzech pisklętach zajmowała objętość około 1 dm³ i ważyła około 500-800g. Kraski nie usuwały kału, zatem po 3-4 latach następowało zapełnienie dziupli wyschniętym kałem. Kraski nie znosiły materiału wyściółkowego i jaja składały wprost na próchnie. Rozpylony kał w dziupli był siedzibą roztoczy Acari ssp., wszołów Mallophaga ssp. i larw mącznika młynarka Tenebrio molitor. Wkrótce po przylocie na stanowisko lęgowe ptaki zachowywały się skrycie przez pierwsze 2-3 dni, wydawały jedynie głosy kontaktowe. Jednak jeśli były już inne pary w pobliżu — zachowanie było bardziej hałaśliwe. Ptaki w terytorium wykonywały loty tokowe i odzywały się tokowymi głosami. Na stanowiskach gdzie istniały skupienia kilku par loty tokowe miały miejsce nawet po uzyskaniu lotności przez młode. Składanie jaj stwierdzono już w końcu maja. Większość par przystępowała do lęgów w 1 dekadzie czerwca (tab. 3), a niekiedy w 2 dekadzie tego miesiąca. Średnia wielkość zniesienia wynosiła 3.59 jaja (tab. 4). Świeżo zniesione jaja ważyły 12-14 g ( x =13.6, SD=0.54, N=11). Świeżo wyklute pisklęta miały masę ok. 10 g ( x=10.1, SD=0.22, N=9). Obserwowano liczne przypadki strat w gniazdach jak też po wykluciu. Stwierdzono brak statystycznie istotnych różnic (test Fishera, p>0.05) w liczbie gniazd w których wykluły się młode między okresami 1969-1972, 1979-1982 i 1990-1993 (tab. 5). Sukces stwierdzony w latach 1969-1972 oraz w latach 1979-1982 był bardzo zbliżony (test Fishera, p>0.1). W latach 1990-1993 w porównaniu z obu poprzednimi okresami zaznaczył się spadek procentu gniazd z których wyleciało przynajmniej jedno młode (różnice istotne statystycznie, test Fishera p=0.03). Stwierdzono związek pomiędzy średnią temperaturą czerwca i lipca a liczbą młodych wyprowadzonych na parę z sukcesem (r=0.7460, p=0.05, N=9). Odwrotną zależność stwierdzono w powiązaniu ze średnią opadów lipca (r=-0.8124, p=0.05, N=9). Liczba młodych na parę opuszczających dziuplę wynosiła 1.8 młodego (N=44). Stwierdzono zaledwie cztery przypadki powtarzania lęgów. W Puszczy Pilickiej najdalej znajdujące się od dziupli żerowisko stwierdzono w odległości 2300 m. W pobliżu gniazda teren żerowiskowy wynosił kilkadziesiąt arów, natomiast poza terytorium lęgowym było to kilka stałych obszarów o wielkości 15-25 ha wykorzystywanych na zmianę w ciągu danego roku (ryc. 2). Na 23 żerowiska obserwowane tylko 3 były wspólnie wykorzystywane przez gniazdujące w pobliżu pary. W okresie poprzedzającym składanie jaj kraski wykorzystywały na ogół żerowiska znajdujące się w pobliżu miejsca lęgu. Natomiast w okresie późniejszym, aż do momentu odlotu żerowały przemiennie na terenach bardziej oddalonych. Pokarm dla młodych przynoszony był w całości. Podstawowym składnikiem pokarmu kraski były chrząszcze Coleoptera ssp. (tab. 6). W środkowym dorzeczu Pilicy pierwsze osobniki rozpoczynały migrację w połowie sierpnia. Najwcześniej odlatywały osobniki które nie podjęły lęgów, następnie ptaki młode i wreszcie pary lęgowe. Najpóźniejsze daty odlotów to 25-28 IX.
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.
