Estońskie torfowiska, dobrze mi znane z piśmiennictwa i licznych ustnych relacji – zwiedziłem dopiero w 2004 roku, dzięki uczestnictwu w międzynarodowym sympozjum szwajcarskiej Moorexkursion z Uniwersytetu w Bernie. Przeprowadzenie 28 edycji tego terenowego sympozjum powierzono Instytutowi Ekologii Uniwersytetu w Tallinie. Sympozjum trwało od 21 do 28 sierpnia 2004 r. i objęło najważniejsze obiekty torfowiskowe Estonii. Dwadzieścia dziewięć zdjęć, zamieszczonych w tym komunikacie, pragnę dedykować pamięci prof. dra Viktora Masinga (1925-2001) z Uniwersytetu w Tartu. Był znamienitym badaczem torfowisk,jednocześnie wybitnym biogeografem i ekologiem, autorem 539 publikacji (do 1994 roku, por. Trass 1995) o szerokim spektrum tematycznym i zasługującej na uznanie wiedzy encyklopedycznej. Torfowiska zajmują 1/5 terytorium Estonii, czyli 22% całego obszaru (45 226 km2, 1,36 miliona mieszkańców, gęstość zaludnienia 31,9 osób/km2). Kraj ten posiada 143 torfowisk o powierzchni przekraczającej 1000 ha. Znaczną liczbę torfowisk objęto różnymi formami ochrony przyrody (aż 10% terytorium Estonii podlega ochronie). Połowę Estonii pokrywa szata leśna, lecz jednocześnie jest krajem tysiąca jezior oraz tysiąca wysp. Fotografie obrazują niektóre przykłady, głównie szaty roślinnej, pięciu torfowisk rozmieszczonych w regionach o różnej frekwencji obszarów mokradłowych (ryc. 1). Informacje o powierzchni poszczególnych torfowisk i ich statusie ochronnym podaję głównie za Kallas (1995).
W dużym skrócie przestawiono rolę i znaczenie torfowisk, podkreślając ich biogeograficzne walory, wynikające z przejściowego usytuowania Polski, niepoślednie znaczenie krajobrazotwórcze i środowiskotwórcze, wartości naukowe oraz dla kultury. W krótkim rozdziale o ekosystemach torfowiskowych zasygnalizowano zarys struktury, uwypuklajac dwie osobliwości – małą miąższość sfery biotycznej (rozpostartą na wierzchu torfowiskowego korpusu) oraz biotyczne (roślinne) pochodzenie sfery abiotycznej. Oba strukturalne elementy spaja czynnik hydrologiczny. Wyszczególniono wybrane informacje o produktywności ekosystemów torfowiskowych, których produkcja pierwotna w strefie umiarkowanej jest wyższa niż w lasach liściastych. We wnioskach odnoszących się do produktywności ekosystemów torfowiskowych m.in. podkreślono potrzebę zwrócenia baczniejszej uwagi na eutroficzne i mezotroficzne fitocenozy oraz wynikające z tego aspekty praktyczne, jak inwentaryzowanie sprawnych torfowisk z myślą o limitach CO2 oraz propagowanie nawodnienia zdeformowanych torfowisk, aby zapobiec biologicznemu spalaniu zalegającego tam torfu, także w kontekście limitowania dwutlenku węgla. W sprawie inwentaryzacji siedlisk mokradłowych apelowano o weryfikację aktualnych założeń inwentaryzacji, gdyż wyrażono sceptycyzm odnośnie preferowania wskaźników florystyczno-fitocenologicznych, natomiast należy częśćiej stosować ręczny sprzęt wiertniczy, celem wykazania torfu. Zwrócono uwagę na nieścisłości, zamieszczone w poradniku siedlisk i gatunków Natura 2000, głównie na przykładzie stanowisk Cladium mariscus w Parku Narodowym Bory Tucholskie, sugerując konieczność uwzględnienia geografizmu wielu taksonów torfowiskowo-wodnych oraz ich status edaficzny i historyczny, wraz z koniecznym respektowaniem siedliskowej plastyczności jakie taksony wykazują na krańcach swoich areałów. W zakończeniu znalazł się akapit o potrzebie pomnożenia wiedzy poprzez szerszy niż dotąd wachlarz badań naukowych oraz o powołanie torfowiskowej specjalizacji na jednym z polskich Wydziałów Leśnych.