Lower Triassic footprints from the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mountains, Poland

• Autorzy: Fuglewicz R. , Ptaszynski T. , Rdzanek K.

Warianty tytułu

PL

Ślady Tetrapoda z Dolnego Triasu gór Świętokrzyskich

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

A tetrapod footprints assemblage from the Middle Buntsandstein labyrinthodontid beds, NE Świętokrzyskie Mts, appears to be the oldest known from the Triassic of Europe. It comprises 8 taxa: cf. Capitosauroides sp., Chirotherium hauboldi sp.n., Isochirotherium sanctacrucense sp.n., Isochirotherium sp., Brachychirotherium kuhni Demathieu et Haubold, 1982, Synaptichnium chirotherioides sp.n., Rhyncliosauroldes brevidigitatus sp.n. and R. polonicus sp.n. Footprints are preserved chiefly as casts on the sole surfaces, rarely as imprints on the upper surfaces of sandstones. Skin textures of chirotheriids have been noticed. Formation and preservation of prints as well as their relationship to facies are discussed. Mode and direction of motion of trackmakers and general characteristics of the environment in which their activity took place are reconstructed. Age and tectonic framework of the labyrinthodontic beds formation are briefly discussed.

PL

W pracy przedstawiono pierwsze monograficzne opracowanie najstarszego w triasie europejskim zespołu śladów Tetrapoda z pstrego piaskowca środkowego, z okolic miejscowości Wióry koło Ostrowca Świętokrzyskiego (figs. 1, 11). Ślady Tetrapoda o zbliżonym składzie rodzajowym znane były do tej pory głównie z osadów pstrego piaskowca górnego z obszaru Niemiec i Francji (fig. 2). W zespole śladów z Wiór zdecydowanie dominują ślady gadów (pls. 2—14, figs. 5—10). Stwierdzono także trop płaza cf. Capitosauroides sp. (pl. 1, fig. 4), należącego do podgromady Labyrinthodontia. Wśród śladów gadów największymi rozmiarami wyróżniają się odlewy stóp Archosauria, z rodziny Chirotheriidae (5 taksonów). Małych rozmiarów są dość częste ślady Lepidosauria z rodzaju Rhynchosauroides (2 gatunki). W zespole liczącym 8 taksonów opisano 5 nowych gatunków: Chirotherium hauboldi, Isochirotherium sanctacrucense, Synaptichnium chirotherioides, Rhynchosauroides brevidigitatus i R. polonicus. Wyróżniono ponadto Isochirotherium sp. i Brachychirotherium kuhni Demathieu et Haubold, 1982. Dla zachowania pełnej wartości paleontologicznej ślady muszą być kolekcjonowane z całą miąższością ławicy (płyty) i przechowywane w pomieszczeniach. Towarzyszące wydobyciu składowanie płyt na hałdach powoduje liczne uszkodzenia śladów. Stopień rozdrobnienia płyt może mieć wpływ na wyniki badań ilościowych. Do pierwotnych zmian tafonomicznych należą deformacje. Częstą ich przyczyną było następowanie zwierząt na już istniejące ślady. Pokrycie śladów zachodziło dość szybko dzięki rytmicznemu (tabela 7) transportowi osadu, którym był głównie piasek drobnoziarnisty (69%). Erozja, mniej znacząca dla modyfikacji kształtu, odegrała wielką rolę w całkowitym niszczeniu śladów. Na kształt śladów i stopień ich kompletności, różny dla kończyn przednich i tylnych, oprócz zróżnicowania plastyczności podłoża wpływały różnica w obciążeniu przedniej i tylnej kończyny i tempo ruchu. O plastycznym charakterze podłoża informują wałki wypierania osadu wokół śladu. Przy pokryciu mułu cienką warstewką piasku powstawały undertracks (fig. 12). Miejsce tworzenia śladów zostało określone przez ich związek z kierunkami prądów (fig. 13) oraz z subfacjami sedymentacyjnymi (tabele 8, 9). Ślady powstawały na obszarach zalewanych przez okresowe powodzie. Czas tworzenia zachowanych śladów przypadał na okres niskich wód (fig. 14); w skali megacyklu — na okres przejściowy pomiędzy sedymentacją piaszczystą i ilastą (fig. 2). Ichnocenoza z Wiór ma praktycznie tylko jeden wspólny gatunek z zespołami zachodnioeuropejskimi, t.j. Brachychirotherium kuhni. Odrębność tego zespołu wynika prawdopodobnie z różnicy wiekowej między nimi. Najstarszymi skamieniałościami w pstrym piaskowcu obrzeżenia Gór Świętokrzyskich, zarówno w bliskim sąsiedztwie trzonu paleozoicznego, jak i na obszarach nieco oddalonych od trzonu, są mega i miospory pstrego piaskowca środkowego i górnego (Rdzanek 1981, 1984; Dybova-Jachowicz i Laszko 1980). Nie stwierdzono tu zespołu spor charakteryzujących pstry piaskowiec dolny, występujących w kompletnych, udokmentowanych profilach pstrego piaskowca na obszarze monokliny przedsudeckiej i w strefie kujawskiej (Fuglewicz 1977, 1979, 1980; Orłowska-Zwolińska 1984). Fakt ten wskazuje na niepełność profilu pstrego piaskowca w Górach Świętokrzyskich. Analiza diastrofizmu na przełomie permu i triasu oraz korelacja pstrego piaskowca Gór Świętokrzyskich z obszarem Niemiec również prowadzą do wniosku, że pomiędzy osadami niższego cechsztynu a osadami reprezentującymi początek sedymentacji triasowej — warstwami z Czerwonej Góry — występuje luka stratygraficzna obejmująca wyższy cechsztyn i pstry piaskowiec dolny, oraz że początek sedymentacji utworów pstrego piaskowca w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich przypada na pstry piaskowiec środkowy. Zmienia to dotychczasowy pogląd na kompletność profilu pstrego piaskowca w Górach Świętokrzyskich (por. Samsonowicz 1929; Senkowiczowa i Ślączka 1962; Senkowiczowa 1970) oraz pozycję tzw. warstw przejściowych (por. Senkowiczowa i Ślączka 1962; Senkowiczowa 1970). Sedymentacja pstrego piaskowca w obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich, podobnie jak w całym basenie środkowo-europejskim była uzależniona od ruchów tektonicznych fazy palatyńskiej i fazy hardegseńskiej (fig. 2, 3; Fuglewicz 1980). Rozwój sedymentacji przebiegał odmiennie na obszarze północnym (łysogórskim) i południowym (kieleckim). Było to uwarunkowane sytuacją paleogeograficzną i tektoniczną Gór Świętokrzyskich, które położone na pograniczu dwóch wielkich platform — starej platformy wschodnioeuropejskiej i platformy paleozoicznej podlegały kontrastowemu reżimowi tektonicznemu platform. Region południowy (kielecki) wykazuje identyczny rytm tektoniczny i sedymentacyjny z leżącym na SW obszarem platformy paleozoicznej, natomiast region północny (łysogórski) ma zupełnie odmienny rozwój sedymentacyjny i tektoniczny, analogiczny do obszaru platformy wschodnioeuropejskiej (szczególnie do regionu radomsko-lubelskiego). Podnoszeniu się i erozji jednej platformy towarzyszyło obniżanie się i akumulacja na obszarze drugiej platformy (fig. 3). Rozłam świętokrzyski stanowił prawdopodobnie granicę tektoniczną między nimi.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1990
• Tom: 35
• Numer: 3-4
• Opis fizyczny: p.109-164,fig.,ref.

Twórcy

autor

Fuglewicz R.

autor

Ptaszynski T.

• ul.Plocka 33 m.2, 01-231 Warsaw, Poland

autor

Rdzanek K.

• Agencja Paleontologiczna, ul.Muszlowa 3 nr.55, 01-357 Warsaw, Poland

Bibliografia

• ALLEN, J. R. L. 1968. Current Ripples. — North Holland Publ. Comp., 433 pp. Amsterdam.
• BOY, A. B. and FICHTER, J. 1982. Zur Stratigraphie des saarpfälzischen Rotliegenden (?Ober Karbon — Unter Perm; SW — Deutschland). — Z. deutsch, geol. Ges., 133, 3, 607—642.
• BRAND, L. 1979. Field and laboratory studies on the Coconino Sandstone (Permian) vertebrate footprints and their palaeobiological implications. — Palaeogeogr. Palaeoclimat. Palaeoecol., 28,. 1—2, 25—38.
• CASAGRANDE, A. 1948. Classification and identification of soils. — Trans. ASCE, 113, 1—901.
• CRIMES, T. P. 1975. The production and preservation of trilobite resting and furrowing traces. — Lethaia, 8, 1, 35—48.
• DEMATHIEU, G. 1974. Les dalles à empreintes de pas reptiles du muséum ďhistoire naturelle de Lyon. — N. Arch. Mus. Hist. Nat. Lyon, 12, 5—12.
• DEMATHIEU, G. 1977. Des microvertébrés dans les Trias Moyen du Lyonnais et du Maconnais révélés par leurs empreintes; signification paléoécologique. — Geobios, 10, 3, 351—367.
• DEMATHIEU, G. 1984. Une ichnofaune du Trias du Bassin de Lodeve (Herault, France). — Ann. Paléont. (Vert-Invert.), 70, 4, 247—273.
• DEMATHIEU, G. 1985. Trace fossil assemblages in Middle Triassic marginal marine deposits, eastern border of the Massif Central, France. In: Curran, H. A. (ed.), Biogenic structures: their use in interpreting depositional environments. — Soc. Econ. Pal. Min. Spec. Publ., 35, Tulsa, Oklahoma.
• DEMATHIEU, G. and HAUBOLD, H. 1982. Reptilfährten aus dem Mittleren Buntsandstein von Hessen (BRD). — Hallesches Jb. Geowiss., 7, 97—110.
• DEMATHIEU, G. and OOSTERINK, H. W. 1988. New discoveries of ichnofossils from the Middle Triassic of Winterswijk (the Netherlands). — Geol. en mijnbouw., 67, 1, 3—17.
• DEMBOWSKA, J 1954. Triassic. In: Results obtained in borehole Radoszyce 3. — Biul. Inst. Geol., 124, 167—170.
• DOKTOR, M. and GRADZIŃSKI, R. 1985. Alluvial depositional environment of coal-bearing „mudstone series” Upper Carboniferous, Upper Silesian Coal Basin). — Studia Geol. Polon., 82, 1—67.
• DYBOVA-JACHOWICZ, S. and LASZKO, D. 1980. Spektrum sporowo-pyłkowe utworów permu i triasu synkliny piekoszowskiej w Górach Świętokrzyskich. — Kwart. Geol., 24, 3, 611—641. (English summary).
• FICHTER, J. 1982a. Tetrapodenfährten aus dem Oberkarbon (Westfalium A und C) West- und Südwestdeutschland. — Mainzer geowiss. Mitt., 11, 33—77.
• FICHTER, J. 1982b. Aktualpaläontologische Untersuchungen an den Fährten einheimischer Urodelen und. Lacertilier. I. Die Morphologie der Fährten in Abhängigkeit von der Sedimentbeschaffenheit. — Mainz. Naturwiss., Arch., 20, 91—129.
• FICHTER, J. 1983a. Tetrapodenfährten aus dem saarpfälzischen Rotliegenden (?Ober-Karbon — Unter Perm, Südwest Deutschland). — Mainzer geowiss, Mitt., 12, 9—121.
• FICHTER, J. 1983b. Tetrapodenfährten aus dem saarpfälzischen Rotliegenden (?Ober-Karbon — Unter-Perm, SW Deutschland), Teil II. — Mainzer Naturw. Arch., 21, 125—186. Mainz.
• FUGLEWICZ, R. 1967. Pebbles of volcanic rocks in a Lower Triassic conglomerate at Jaworznia. — Roczn. PTG, 37, 2, 207—212.
• FUGLEWICZ, R. 1973. Megaspores of Polish Buntersandstein and their stratigraphical significance. — Acta Palaeont. Polonica, 18, 4, 401—483.
• FUGLEWICZ, R. 1977. New species of megaspores from the Trias of Poland. — Acta Palaeont. Polonica, 22, 4, 405—431.
• FUGLEWICZ, R. 1979. Stratigraphy of Buntsandstein in the borehole Otyń IG-1 (Fore-Sudetic Monocline, Poland). — Roczn. PTG, 49, 3—4, 277—286.
• FUGLEWICZ, R. 1980. Stratigraphy and palaeogeography of Lower Triassic in Poland on the basis of megaspores — Acta Geol. Polonica, 30, 4, 417—470.
• FUGLEWICZ, R., PTASZYŃSKI, T. and RDZANEK, K. 1981. Tropy gadów w utworach pstrego piaskowca w okolicy Ostrowca Świętokrzyskiego. — Przegl. Geol., 12, 608—609.
• GAND. G. 1986. Interprétation paléontologique et paléoécologique de quatre niveaux à traces de vertébrés observés dans l’Autunien du Lodévois (Hérault). Géologie de la France, 2, 155—176. BRGM Orleans.
• GRADZIŃSKI, R., GĄGOL, J. and ŚLĄCZKA, A. 1979. The Tumlin Sandstone (Holy Cross Mts., Central Poland): Lower Triassic deposits of aeolian dunes and interdune areas. — Acta Geol. Polonica, 29, 2, 151—175.
• HAUBOLD, H. 1971. Die Tetrapodenfährten des Buntsandsteins. — Paläont. Аbh., A, Paläozool., 4, 395—548.
• HAUBOLD, H. 1983. Archosaur evidence in the Buntsandstein (Lower Triassic). — Acta Palaeont. Polonica, 28, 1—2, 123—132.
• HAUBOLD, H. 1984. Saurierfährten. — Die Neue Brehm — Büherei, A. Ziemsen Verlag, Wittenberg Lutherstadt, 231 pp.
• HAUBOLD, H. and KATZUNG, G. 1978. Palaeoecology and palaeoenvironments of tetrapod footprints from the Rotliegend (Lower Permian) of central Europe. — Palaeogeogr. Palaeoclimat. Palaeoecol., 23, 3—4, 307—323.
• JOPLING, A. V. 1966. Some principles and techniques used in reconstructing the hydraulic parameters of paleo-flow regime. — J. Sedim. Petrol., 36, 5—49.
• KARASZEWSKI, W. 1966. Tropy gadów i ślady wleczenia na powierzchni piaskowca retu z Jarug pod Ostrowcem Świętokrzyskim. — Kwart. Geol., 10, 2, 327—333.
• KARASZEWSKI, W. 1976. Chirotherium łuniewskii sp. nov. from Roethian sediments of the Holy Cross Mts. (Central Poland). — Bull. Acad. Pol. Sci., Ser. Sci Terre, 24, 1, 23—25.
• KOWALCZEWSKI, Z. 1978. Upper Permian deposits in northern part of the Góry Świętokrzyskie, in: Piątkowski, T. S. and Wagner, R. (ed.). Symposium on Central European Permian, Guide of Excursion, Part 2, Zechstein of the Holy Cross Mts., 33—40.
• LAPPARENT, A. F. de. 1962. Footprints of dinosaur in the Lower Cretaceous of Vestspitsbergen — Svalbard. — Norsk Polarinst. Årbok 1960, 14—21. Oslo.
• LAPPARENT, A. F. and MONTENAT, C. 1967. Les empreintes de pas de reptiles de l’infralias du Veillon (Vendée). — Mém. Soc. Géol. France, N. S., 107, 1—43.
• LEHMANN, U. 1978. Eine Platte mit Fährten von Iguanodon aus dem Oberkirchener Sandstein (Wealden). — Mitt. Geol. Paläont. Inst. Univ. Hamburg, 48, 101—114.
• LINCK, O. 1954. Erhabene Fährten in Sand. — Nat. Volk. Ber. Senckenberg. Naturforsch. Ges., 84, 1, 18—21.
• LOTZE, F. 1928. Die Tambacher Sphaerodactylum-Fährten. — Paläont. Z., 9, 170—175.
• MADER, D. 1983. Evolution of fluvial sedimentation in the Buntsandstein (Lower Triassic) of the Eifel (Germany). — Sediment. Geol. 37, 1—84.
• MADER, D. and RDZANEK, K. 1985. Sandy braidplain deposition with minor pedogenesis in the Labyrinthodontidae Beds (Middle Buntsandstein) of the northeastern Holy Cross Mts. (Poland). In: Mader, D. (ed.), Aspects of fluvial sedimentation in the Lower Triassic Buntsandstein of Europe. — Lecture Notes in Earth Sciences, 4, 281—317. Berlin—Heidelberg—New York—Tokyo (Springer).
• MAULIK, P. K. and CHAUDHURI, A. K. 1983. Trace fossils from continental Triassic red beds of the Gondwana Sequence, Pranhita-Godavar Valley, South India. — Palaeogeogr. Palaeoclim. Palaeoecol., 41, 17—34.
• MÜLLER, A. H. 1954. Zur Ichnologie und Stratonomie des Oberrötliegenden von Tambach (Thüringen). — Paläont. Z., 28, 3/4, 189—202.
• ORŁOWSKA-ZWOLIŃSKA, T. 1984. Palynostratigraphy of the Buntsandstein in sections of Western Poland. — Acta Palaeont. Polonica, 29, 3—4, 161—194.
• OSGOOD, R. G. Jr. 1970. Trace fossils of the Cincinnati area. — Palaeontogr. Amer., 6, 41, 281—244.
• PAWŁOWSKA, K. 1978. Description of the Trias of the Promnik Basin based on data from the Ruda Strawczyńska borehole. — Biul. Inst. Geol., 309, 99—120.
• PEABODY, F. E. 1948. Reptile and amphibian trackways from the Moenkopi Formation of Arizona and Utah. — Univ. Calif. Publ. Dept. Geol. Sci., 27, 8, 295—468.
• PICARD, M. D. and HIGH, L. R., Jr. 1973. Sedimentary structures of ephemeral streams. — Developments in sedimentology, 17, 223 pp. Elsevier, Amsterdam.
• PIEŃKOWSKI, G. 1985. Early Liassic trace fossil assemblages from the Holy Cross Mountains, Poland: their distribution in continental and marginal marine environment. In: Curran, H. A. (ed.), Biogenic structures: their use in interpreting depositional environments. — Soc. Econ. Pal. Min. Spec. Publ, 35, 37—51.
• PTASZYŃSKI, T. 1979. Budowa geologiczna okolic Nietuliska koło Ostrowca Świętokrzyskiego. — M. Sc. Thesis, University of Warsaw, 176 pp. (unpublished).
• PTASZYŃSKI, T. 1981. Konodonty w wapieniu muszlowym okolic Nietuliska (północne obrzeżenie Gór Świętokrzyskich). In: Fauna i flora triasu obrzeżenia Gór Świętokrzyskich i Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Materiały V Krajowej Konferencji Paleontologów, 45—51. Kielce—Sosnowiec.
• RDZANEK, K. 1981. Megaspory flory przejściowej pomiędzy piaskowcem pstrym środkowym i retem z Bukowia (Góry Świętokrzyskie). In: Fauna i flora triasu obrzeżenia Gór Świętokrzyskich i Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Materiały V Krajowej Konferencji Paleontologów, 68—73. Kielce—Sosnowiec.
• RDZANEK, K. 1984. Stratygrafia piaskowca pstrego brachyantykliny Bukowia (NE obrzeżenie Gór Świętokrzyskich) na podstawie megaspor. — Roczn. PTG, 52, 1—4, 211—230.
• RDZANEK, K. 1986. Trace fossils and preservation potential of the fluvial red Labyrinthodontidae beds, Lower Triassic of southern Poland. — IAS 7-th Regional Meeting on Sedimentology. Abstracts, 164. Kraków.
• RICHTER, R. 1928. Die fossilien Fährten und Bauten der Würmer, ein Überblick über ihre Biologischen Grundformen und deren geologischen Bedeutung.- Paläont. Z., 9, 193—240.
• RONIEWICZ, P. 1965. Przyczynek do znajomości szczelin z wysychania. — Roczn. PTG, 36, 211—220.
• ROŚCISZEWSKI, J. 1985. Budowa geologiczna (perm i trias) okolic Czerwonej Góry. — M.Sc Thesis, University of Warsaw. 118 pp. (unpublished).
• RÜHLE, E. et al. 1977. Geological map of Poland without Quarternary formations, 1: 500 000. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa.
• SAMSONOWICZ, J. 1929. Le Zechstein, le Trias et le Liassique sur le versant nord du Massif de S-te Croix. — Spraw. Państw. Inst. Geol., 5, 5, 1—281.
• SAMSONOWICZ, J. 1934. Objaśnienie arkusza Opatów ogólnej mapy geologicznej Polski w skali 1: 100.000. — PIG, Ogólna mapa geologiczna Polski w skali 1: 100 000, 1, 1—117. Warszawa.
• SARJEANT, W. A. S. 1975. Fossil tracks and impressions of Vertebrates. In: Frey, R. W. (ed.), The study of Trace Fossils. A Synthesis of Principles, Problems and Procedures in Ichnology. 283—324. Springer Verlag. Berlin—Heidelberg—New York.
• SEILACHER, A. 1953a. Studien zur Palichnologie. I. Über die Methoden der Palichnologie. — Neues Jb. Geol. Paläont. Abh., 96, 421—452.
• SEILACHER, A. 1953b. Studien zur Palichnologie. II. Die fossilen Ruhespuren (Cubichnia). — Neues Jb. Geol. Paläont. Abh., 98, 87—124.
• SEILACHER, A. 1954. Die geologische Bedeutung fossiler Lebensspuren. — Z. dt. geol. Ges., 105, 2, 214—227.
• SEILACHER, A. 1959. Zur ökologischen Charakteristik von Flysch und Molasse. — Eclogae Geol. Helvetiae, 51, 3, 1062—1078.
• SENKOWICZOWA, H. 1970. Trias. In: Stratygrafia mezozoiku obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. (The stratigraphy of the Mesozoic in the margin of the Góry Świętokrzyskie). — Prace I.G., 56, 1—48.
• SENKOWICZOWA, H. 1982. Struktury biogeniczne w osadach retu i dolnego wapienia muszlowego Gór Świętokrzyskich. (Biogenic structures in Rhöt and Muschelkalk rocks in the Góry Świętokrzyskie Mts.). — Kwart. Geol., 26, 3—4, 559—571.
• SENKOWICZOWA, H. and ŚLĄCZKA, A. 1962. Pstry piaskowiec na północnym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. (The Bunter on the Northern Border of the Holy Cross Mts.). — Roczn. PTG, 32, 3, 313—338.
• TRUSHEIM, F. 1929. Fünfzehige Vogelfährten. — Natur u. Museum 59, 1, 63—64.
• TUCKER, M. E. and BURCHETTE, T. P. 1977. Triassic dinosaur footprints from South Wales: their context and preservation. — Palaeogeogr. Palaeoclimat. Palaeoecol., 22, 3, 195—208.
• WASMUND, E. 1936. Relief—Fährten am Winterstrand der Insel Usedom. — Geol. Rundsch., 27, 492—498.
• WINKLER, T. C. 1886. Étude ichnologique sur les empreintes de pas d’animaux fossiles. — Archiv. Mus. Teyler, Haarlem, Quatrième partie, ser. 2, 2, 1—440.
• WURSTER, P. 1965. Krustenbewegungen, Meeresspiegelschwankungen und Klimaänderungen der Deutschen Trias. — Geol. Rundschau, 54, 1, 224—240.