EN
The results of investigations of the biostratigraphy of Polish Bunter sandstein, on the base of megaspores, are presented. Samples were taken from four borings, three in the North-East and one in Central Poland. 39 megaspore species belonging to 15 genera are described. Of these, 29 species and one genus are new. The aboundance and variability of megaspores in vertical profile enabled the author to distinguish three index megaspore assemblages (I, II, III). A new stratigraphic and palaeogeographic interpretation of Bunter, based on megaspores and lithological development, is given.
PL
Przedmiotem pracy jest próba przedstawienia biostratygrafii utworów dolnego triasu oraz korelacja różnych facjalnie osadów tego wieku na podstawie megaspor. Materiał do badań stanowiły próby z czterech wierceń z obszaru Polski Północno-Wschodniej (Nidzica IG-1, Olszyny IG-1, Pasłęk IG-1) oraz Polski Centralnej (Boża Wola IG-1). Do opracowania pobierano głównie próby ilaste i mulowcowe o zabarwieniu ciemnym bądź zielonkawym. Próby rozpuszczano w kwasie solnym i następnie przemywano wodą na sicie, celem usunięcia cząstek poniżej 0,1 mm. Po wysuszeniu osadu próbę poddawano działaniu kwasu fluorowodorowego w stosunku 1:3. Po 2-3 dobach do próby po uprzednim zdekantowaniu dolewano ponownie 10% HCl i pozostawiano na jedną dobę celem usunięcia koloidalnej krzemionki i fluorokrzemianów. Następnie po kilkakrotnym przemyciu wodą i zdekantowaniu ponownie próbę przemywano na sicie o średnicy oczek 0,1 mm. Megaspory wybierano na mokro z wody pipetką pod binokularem. Dla ich rozjaśnienia stosowano mieszaninę utleniającą Schulzego (HNO₃+KCIO₃). W obecnej pracy megaspory opracowywane były przeważnie w stanie suchym, w świetle odbitym. Niektóre okazy badano w świetle przechodzącym w preparatach z glicerożelatyny. Systematykę megaspor oparto na morfograficznym systemie Potoniégo (1956). Opisano 39 gatunków megaspor należących do 15 rodzajów, w tym 1 rodzaj oraz 29 gatunków uznano za nowe. Porównanie megaspor pstrego piaskowca z megasporami opisanymi z kajpru i jury dolnej (megaspory permskie nie są znane z obszaru Europy) pozwala na stwierdzenie, że megaspory pstrego piaskowca mają charakter w pełni mezofityczny. Z wyjątkiem opisanego nowego rodzaju Pusulosporites n.gen wszystkie rodzaje megaspor opisane z pstrego piaskowca znane są z młodszych utworów mezozoicznych. Pod względem gatunkowym opisane megaspory w większości przedstawiają gatunki nowe. Na podkreślenie zasługuje szeroki zasięg geograficzny takich gatunków jak: Trileites vulgaris n.sp., Trileites sinuosus (Dett.) comb.n., Horstisporites microlumenus Dett., Hughesisporites variabilis Dett., opisanych z obszaru Tasmanii przez Dettmann (1961). Szczegółowa analiza megasporowa wykazała, że większość gatunków ma stosunkowo krótki zasięg pionowy. Na tej podstawie wyróżniono 3 zespoły megasporowe o odmiennym składzie gatunkowym (I, II, III), (Tabela 3). I zespół megasporowy jest charakterystyczny dla górnej części indu (warstwy oolitowe górne), II-gi dla oleneku, a III-ci najprawdopodobniej należy już do anizyku. Na podstawie korelacji utworów retu (wiercenie Boża Wola IG-1) z osadami pstrego piaskowca z obszaru Polski NE w oparciu o megaspory wykazano, że osady zaliczane dotychczas do środkowego pstrego piaskowca (Szyperko-Śliwczyńska, 1961, 1962, 1964) w rzeczywistości odpowiadają retowi i prawdopodobnie dolnemu wapieniowi muszlowemu. W oparciu o zespoły megasporowe oraz o cykliczne następstwo kompleksów litologicznych wypracowano nowy podział stratygraficzny pstrego piaskowca (Tabela 1). Dotychczasowy podział stratygraficzny pstrego piaskowca, opracowany na obszarze niecki germańskiej, opierał się na litologii. Brak skamieniałości przewodnich oraz zawodność kryteriów litologicznych uniemożliwiały dokładną korelację oddalonych od siebie profili. Analiza materiałów własnych oraz zapoznanie się z innymi profilami triasu obniżenia polsko-niemieckiego pozwoliły autorowi na wyciągnięcie nowych wniosków stratygraficznych i paleogeograficznych. Na podstawie wykształcenia litologicznego osadów, ich zabarwienia i występowania w nich szczątków organicznych wyróżniono w obrębie badanych utworów dwa odrębne megacyklotemy: borealny i meridionalny. Utwory megacyklotemu borealnego osadziły się w podobnych do cechsztyńskich warunkach paleogeograficznych i tektonicznych. Charakter sedymentacji osadów tego megacyklotemu związany był z istnieniem bądź brakiem połączenia basenu polsko-niemieckiego z morzem borealnym. W obrębie tego megacyklotemu wyróżniono dwa mniejsze cyklotemy, z których każdy zaczyna się osadami zamkniętego zbiornika śródlądowego (warstwy podoolitowe i warstwy międzyoolitowe), a kończy utworami oolitowymi (warstwy oolitowe dolne i warstwy oolitowe górne), rejestrującymi połączenie się basenu polsko-niemieckiego z morzem borealnym. Trzeci cyklotem (warstwy nadoolitowe) jest niepełny. Megacyklotem meridionalny zapoczątkowany został przebudową strukturalną basenu polsko-niemieckiego. Sedymentacja osadów tego megacyklotemu (ret i wapień muszlowy) uzależniona była od połączenia basenu polsko-niemieckiego z oceanem Tetydy. W oparciu o badane profile podano krótki zarys warunków paleogeograficznych.
RU
В настоящей работе представлена попытка биостратиграфического расчленения нижнего триаса и корреляция отложений разного фациального состава на основании мегаспор. Иследования проводились на материалах четырех буровых скважин, пройденных в Северо-Восточной (Нидзица ИГ-1, Олынины ИГ-1, Пасленк ИГ-1) и Центральной (Божа-Воля ИГ-1) Польше. Опробование производилось, главным образом в глинистых и алевритовых осадках темноцветной или зеленоватой окраски. Образцы обрабатывались соляной кислотой с последующей промывкой водой на сите с целью удаления частиц мельче 0,1 мм. После сушки осдака образцы заливались плавиковой кислотой в соотношении 1:3. После 2-3 суток к предварительно декантированным образцам добавлялась снова 10% НСl. Образцы отстаивались в течение суток для удаления коллоидного кремнезёма и фторосиликата. Затем, после мнгократной промывки водой и декантации, образцы промывались на сите 0,1 мм. Мегаспоры извлекались из мокрого образца с помощью пипетки под бинокуляром. С целью их просветления применялась окислительная смесь Шульце. В данной работе мегаспоры исследовались, как правило, в сухом состоянии, в отраженном свете. Некоторые экземпляры изучались в проходящем свете в препаратах с глицерин-желатином. Классификация мегаспор проведена согласно морфографической системе Потонье (1956). Описание охватывает 39 видов мегаспор, принадлежащих к 15 родам, в том числе 1 род и 29 видов признаны новыми. Сопоставление мегаспор пестрого песчаника с мегаспорами, которые были описаны из кейпера и нижней юры (пермские мегаспоры на территории Европы не известны), позволяет отметить, что мегаспоры, приуроченные к пестрому песчанику, отличаются полностью мезофитным характером. За исключением описанного здесь нового рода Pusulosporites n. gen., все остальные роды пестрого песчаника распространены также в младших мезозойский отложениях. В видовом отношении подавляющая часть описанных мегаспор относится к новым видам. Внимание привлекает широкое географическое распространение таких видов как: Trileites vulgaris n. sp., Trileites sinuosus (Dett.) comb, n., Horstisporites microlumenus Dett., Hughesisporites variabilis Dett., описанных с территории Тасмании (Деттманн, 1961). Детальный мегаспоровый анализ выявил, что большинство видов характеризуется узким интервалом вертикального распространения. На этом основании выделены три сообщества мегаспор разного видового состава (I, II, III), представленные на таблице 3. I мегаспоровое сообщество характеризует верхний интервал инда (верхние оолитовые слои), II - оленекские слои, а III - вероятнее всего, относится уже к анизийскому ярусу. На основании корреляции пород рёта (скважина Божа-Воля ИГ-I) с породами пестрого песчаника Северо-Восточной Польши, проведенной по мегаспорам, доказано, что отложения, относимые до сих пор к среднему пестрому песчанику (Шиперко-Сливчиньска, 1961, 1962, 1964), в действительности соответствуют рёту и, вероятно, нижнему раковинному известняку. Мегаспоровые сообщества и циклическая последовательность литологических комплексов послужили основой разработки нового стратиграфического расчленения пестрого песчаника (фиг. 1). Существующая до сих пор схема расчленения пестрого песчаника, составленная для территории Германской мульды, основывалась на литологических критериях. Отсутствие руководящих окаменелостей и ненадежность литологических критериев не позволяли проводить детальную корреляцию разрезов в отдаленных друг от друга районах. Анализ собранных автором материалов, а также ознакомление с другими разрезами триаса Польско-Германской низменности, предоставили возможность сделать ряд новых стратиграфических и палеогеографических заключений. На основании литологического состава и окраски осадков, а также их органического содержимого, исследованные отложения подразделяются на две мегациклотемы - бореальную и меридиональную. Осадки бореальной меза-циклотемы образовались в сходных с цехштейновыми палеогеографических и тектонических условиях. Осадконакопление этой мегациклотемы проходило в зависимости от наличия или отсутствия соединения польско- германского бассейна с бореаль-ным морем. Эта мегациклотема подразделяется на две меньших циклотемы, каждая из которых начинается с осадков изолированного континентального водоема (подоолитовые слои и межоолитовые слои) и завершается оолитовыми отложениями (нижние оолитовые слои и верхние оолитовые слои), знаменуюгци- ми соединение польско-германского бассейна с бореальным морем. Третья циклотема (надоолитовые слои) развита в неполном виде. Меридиональная мегациклотема началась со структурной перестройки польско-германского бассейна. Осадконакопление этой мегациклотемы (рёт и раковинный известняк) определялось соединением польско-германского бассейна с Тетисом. На сновании изученных разрезов в работе представлен краткий очерк палеогеографических условий.