O wybranych walorach przyrodniczych i kulturowych lasów Trzebiesławskich Wzgórz (Garb Tarnogórskich, Wyżyna Śląska)

• Autorzy: Rutkowska M.

Warianty tytułu

EN

Some natural and cultural values of Trzebieslawskie Forest (Garb Tarnogorski, Silesian Upland, S Poland)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule dokonano przeglądu walorów szaty roślinnej i walorów kulturowych lasów Trzebiesławskich Wzgórz. Są to triasowe wzniesienia związane z dawną eksploatacją rud cynku i ołowiu, zalegających w dolomitach kruszconośnych. Śladami po górniczej działalności są liczne warpie – pozostałości po wyrobiskach i szybach odkrywkowych. Pierwotnie Wzgórza porastały naturalne lasy bukowe, które uległy zniszczeniu w wyniku działalności gospodarczej człowieka. Na drodze sukcesji roślinność powróciła do stanu zbliżonego do naturalnego. Najcenniejszym zbiorowiskiem leśnym, zajmującym tu duże powierzchnie, jest rzadka na Wyżynie Śląskiej ciepłolubna buczyna storczykowa. Osobliwością Wzgórz jest także bogata flora naczyniowa, obfitująca w cenne i chronione gatunki. Postuluje się wprowadzenie na tym terenie obszarowej formy ochrony przyrody

EN

Trzebiesławskie (Wzgórza) Hills are situated within the city of Dąbrowa Górnicza, between two agricultural districts – Ujejsce and Trzebiesławice. These hills are part of Tarnogórski (Garb) Hump – one of the mesoregions in the northern part of the Silesian Upland. Because of the presence of ore-bearing dolomite containing zinc and lead ores in the geological structure, extraction by open-cast mining was carried out in this area in the past centuries. The complete history of mining in the area of Trzebiesławice and Ujejsce is difficult to reconstruct, because only little archival material has survived. The mining activity was probably conducted from the early Middle Ages to the end of the 17th or 18th century. Characteristic hollows left after ore extraction – called warpie – are the traces of the past open-cast mining. They are covered with remains of the natural deciduous forests transformed to varying extent. Some well-developed beech phytocoenoses were described as a valuable association of Carici-Fagetum convallarietosum. These are some of the largest and best preserved patches of this association in the Silesian Upland. Trzebiesławskie Hills are distinguished by a rich and interesting vascular flora, including nearly 300 species. Protected species constitute a large group of 31 species, including 23 strictly protected. There are also taxa rare to the region and to the country, although not legally protected. Euphorbia epithymoides L. is a floristic peculiarity occurring very frequently in the Trzebiesławskie Hills. One of the other particularly important species is Dictamnus albus L. Both species reach the northern limit of their range in Poland. The population of Euphorbia epithymoides is very large within the hills and it seems that it is not endangered. On the other hand, the Dictamnus albus population is currently very scarce and threatened with extinction. Despite numerous suggestions, so far no form of nature area conservation has been established. The current protection, however, includes two magnificent beech trees at the foothills of Bukowa Góra (Mt). In the Trzebiesławskie Hills area, regardless of the natural environment (species richness, floristic peculiarities, valuable plant communities and natural environment), also warpie have to be protected as historic and cultural objects. A proposal has been put forward to create a nature - landscape protected complex in order to protect natural, scenic, aesthetic, cultural and historical values

Słowa kluczowe

PL

Polska Poludniowa; Wyzyna Slaska; Garb Tarnogorski; Wzgorza Trzebieslawskie; lasy; lasy bukowe; cieplolubna buczyna storczykowa; gatunki rzadkie; gatunki zagrozone; gatunki chronione; walory przyrodnicze; walory kulturowe

• Wydawca: -
• Czasopismo: Chrońmy Przyrodę Ojczystą
• Rocznik: 2013
• Tom: 69
• Numer: 2
• Opis fizyczny: s.134-146,rys.,tab.,fot.,bibliogr.

Twórcy

autor

Rutkowska M.

• Instytut Botaniki, Polska Akademia Nauk, ul.Lubicz 46, 31-512 Kraków

Bibliografia

• Babczyńska-Sendek B., Barć A., Wika S. 2008. Warpie - obiekty zasługujące na zintegrowaną ochronę. W: Kopeć D., Ratajczyk N. (red.). Prawo ochrony przyrody. Stan obecny, problemy, perspektywy. Tow. Przyr. Ziemi Łódzkiej, Łódź: 289-297.
• Baryła J., Nowak T. 2001. Euphorbia epithymoides L. Wilczomlecz pstry. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska czerwona księga roślin. Inst. Bot. PAN, Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 237-239.
• Blaski M., Herczek A., Kimsa T., Wojciechowski W. 1993. Walory przyrodnicze projektowanego użytku ekologicznego „Buczyny” k. Dąbrowy Górniczej. Kształt, śród. geogr. i ochr. przyr. obsz. uprzemysł. i zurban. 10: 4-14.
• Cabała S. 1990. Zróżnicowanie i rozmieszczenie zbiorowisk leśnych na Wyżynie Śląskiej. Uniwersytet Śląski, Katowice.
• Cabała S., Orczewska A., Zaufał T. 2006. Stan zachowania zbiorowisk lasów bukowych w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym i perspektywy jej ochrony. Kształt, śród. geogr. i ochr. przyr. obsz. uprzemysł. i zurban. 37: 5-16.
• Celiński F., Czylok A. 1994. Ogólna waloryzacja przyrodnicza Dąbrowy Górniczej. WNoZ, Uniwersytet Śląski, Katowice-Sosnowiec (wydruk komp.).
• Celiński F., Czylok A., Kubajak A. 1996. Przewodnik przyrodniczy po Dąbrowie Górniczej. Wyd. Kubajak, Krzeszowice.
• Celiński F., Sendek A., Wika S. 1978. Zbiorowiska leśne bogatszych siedlisk Katowickiego Okręgu Przemysłowego. Acta Biol. Sil. 5: 123-168.
• Celiński F., Wika S„ Parusel J.B. (red.) 1997. Czerwona lista zbiorowisk roślinnych Górnego Śląska. Raporty Opinie. 2. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice: 38-56.
• Czylok A. (red.) 2007. Ogólna waloryzacja przyrodnicza Dąbrowy Górniczej. Etap I. WNoZ, Uniwersytet Śląski, Sosnowiec (wydruk komp.).
• Czylok A., Tyc A., Kubajak A. 2009 Przewodnik przyrodniczy po Dąbrowie Górniczej. Wyd. Kubajak, Krzeszowice.
• Gilewska S. 1972. Wyżyny Śląsko-Małopolskie. W: Klimaszewski M. (red.). Geomorfologia Polski. Tom 1. PWN, Warszawa: 232-339.
• Grodzińska K„ Szarek-Łukaszewska G. 2002. Hałdy cynkowo-ołowiowe w okolicach Olkusza - przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Kosmos 51 (2): 127-138.
• Hereźniak J., Bernacki L. 2001. Cephalanthera rubra (L.) Rich. Buławnik czerwony. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska czerwona księga roślin. Inst. Bot. PAN, Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 536-537.
• Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
• Kotlicki S. 1967. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Ark. Zawiercie. Wyd. Geolog., Warszawa.
• Krawiec A. 1999. Plan urządzenia lasu na okres od 1 stycznia 1999 roku do 31 grudnia 2008 roku. Nadleśnictwo: Siewierz, Leśnictwo: Ząbkowice. RDLP, Katowice.
• Łapczyński K. 1888. Roślinność kilku miejscowości krajowych. 4. Pam. Fizjograf. 8: 1-58.
• Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczenia zbiorowisk roślinnych Polski. Vad. Geobot. PWN, Warszawa.
• Matuszkiewicz W, Faliński J.B., Kostrowicki A.S., Matuszkiewicz J.M., Olaczek R., Wojterski T. 1995. Potencjalna roślinność naturalna Polski. Mapa przeglądowa 1:300.000. Ark. 11. PAN, IGiPZ, Warszawa.
• Michalik S. 1972. Ciepłolubne lasy bukowe na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Fragm. Flor. Geobot. 18: 215-225.
• Molenda D. 1963. Górnictwo kruszcowe na terenie złóż śląsko-krakowskich do połowy XVI wieku. PAN, Inst. Historii Kultury Materialnej, Wrocław.
• Molenda D. 1972. Kopalnie rud ołowiu na terenie złóż śląsko-krakowskich w XVI-XVIII wieku. PAN, Inst. Historii Kultury Materialnej, Wrocław.
• Musierowicz A. (red.) 1961. Mapa gleb Polski w skali 1:300 000. Wyd. Geolog., Warszawa.
• Myga-Piątek U., Nita J. 2008. The scenie value of abandoned mining areas in Poland. AGD Landscape & Environ. 2: 132-142.
• Nowak T. 1999. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych na terenie wschodniej części Garbu Tarnogórskiego (Wyżyna Śląska). Materiały Opracowania. 2. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice.
• Nowak T., Bula R. 2006. Stanowisko dyptamu jesionolistnego Dictamnus albus L. w Dąbrowie Górniczej (Wyżyna Śląska). W: Mirek Z., Cieślak E., Paszko E., Paul W., Ronikier M. (red.). Rzadkie, ginące i reliktowe gatunki roślin i grzybów. Problemy zagrożenia i ochrony bioróżnorodności flory Polski. Materiały ogólnopolskiej konferencji naukowej. Kraków, 30-31 maja. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, AR w Krakowie.
• Nowak T., Babczyńska-Sendek B., Zaufał T. 2003. Materiały do atlasu rozmieszczenia oraz stanu zasobów roślin chronionych i zagrożonych rejonu górnośląskiego - PRESS. Część 8. Euphorbia epithymoides L. (Euphorbiaceae) w województwie śląskim i na terenach sąsiednich. Acta Biol. Sil. 54: 39-49.
• Nowak T., Waluda J. 2000. New locality of Dictamnus albus (Rutaceae) in Poland. Fragm. Flor. Geobot. 45 (1-2): 524-526.
• Olaczek R. 2001. Dictamnus albus L. Dyptam jesionolistny. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska czerwona księga roślin. Inst. Bot. PAN, Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków: 239-241.
• Parusel J.B., Wika S., Bula R. (red.) 1996. Czerwona lista roślin naczyniowych Górnego Śląska. Raporty Opinie. 1. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice: 8-42.
• Rostański K., Jędrzejko K. 1976. O występowaniu Euphorbia epithymoides L. (£. polychroma Ker- ner) w okolicach Będzina w województwie katowickim. Fragm. Flor. Geobot. 22 (3): 295-299.
• Rozmus D. (red.) 2004. Archeologiczne i historyczne ślady górnictwa i hutnictwa na terenie Dąbrowy Górniczej i okolic. Wyd. „Księgarnia Akademicka”, Kraków.
• Rozporządzenie 2012. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 roku w sprawie ochrony gatunkowej roślin. Dz. U. Nr 0, poz. 81 z dnia 12 stycznia 2012.
• Rutkowska M. 2010. Flora i zbiorowiska leśne wzgórz triasowych z okolic Ujejsca i Trzebiesła- wic na Garbie Tarnogórskim. Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, UŚ, Katowice (praca magisterska).
• Rutkowska M., Babczyńska-Sendek B. 2012. Aktualny stan populacji wilczomlecza pstrego Euphorbia epithymoides w okolicy Ujejsca i Trzebiesławic na Garbie Tarnogórskim (Wyżyna Śląska). Chrońmy Przyr. Ojcz. 68 (6): 417-423.
• Rybak A. (red.) 2002. Państwowe górnictwo galmanu na terenie Dąbrowy Górniczej w XIX wieku: ze szczególnym uwzględnieniem Strzemieszyckiego ośrodka górnictwa galmanu. Muzeum Miejskie „Sztygarka”, Dąbrowa Górnicza.
• Symonides E. 2007. Ochrona przyrody. Wyd. UW, Warszawa: 545-548.
• Szeląg Z. 1994. Kto odkrył Euphorbia epithymoides dla flory polskiej? Wiad. Bot. 38 (1/2): 160-161.
• Ustawa 1962. Ustawa z dnia 15 lutego 1962 roku o ochronie dóbr kultury. Dz. U. Nr 98 (1999), poz. 1150.
• Ustawa 2003. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Dz. U. Nr 162 (2003), poz. 1568 ze zm.
• Ustawa 2004. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody. Dz. U. Nr 92 (2004), poz. 880.
• Wika S., Szczypek T. 1991. Projektowany pomnik przyrody „Sasanka-Stary Olkusz”: potrzeba ochrony ekosystemu zdegradowanego przez człowieka. Kształt, śród. geogr. i ochr. przyr. obsz. uprzemysł. i zurban.: 40-46.