Nowe stanowiska i występowanie soplówki jeżowatej Hericium erinaceus w Polsce

• Autorzy: Sikora A. , Neubauer G.

Warianty tytułu

EN

New sites and occurrence of the Bearded Tooth Hericium erinaceus in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Soplówka jeżowata Hericium erinaceus (Bull.: Fr.) Pers. jest jednym z rzadszych gatunków grzybów wielkoowocnikowych w Polsce. Z racji rzadkości występowania w Polsce i wielu innych krajach Europy objęta jest ścisłą ochroną gatunkową i zamieszczona na czerwonych listach zagrożonych gatunków grzybów. Mimo charakterystycznego wyglądu i sporych rozmiarów łatwych w identyfikacji owocników, w latach 1951-2014 w Polsce zanotowano tylko 23 stanowiska tego gatunku (w tym 6 zaprezentowanych po raz pierwszy w niniejszej pracy). W latach 50. i 60. XX wieku wykryto 3 pierwsze krajowe stanowiska (jedno na Śląsku i 2 w Bieszczadach), a po 20 latach, w roku 1985 - 2 kolejne w Wielkopolsce. W ostatnim dwudziestoleciu gatunek został stwierdzony na 18 stanowiskach, w tym na Pomorzu - 11 stanowisk (4 w Puszczy Bukowej), w Wielkopolsce na Warmii i Mazurach - po 2 stanowiska oraz po jednym stanowisku na Mazowszu, Śląsku, Ziemi Łódzkiej, Ziemi Świętokrzyskiej i w Małopolsce. Zasięg soplówki jeżowatej jest silnie pofragmen-towany (wymiar fraktalny zasięgu, D = 0,155). Z terenów prawnie chronionych (parki narodowe i rezerwaty) pochodziło łącznie około 40% stanowisk. Gatunek spotykano na martwych pniach leżących na ziemi (11 stanowisk, 52%) oraz na żywych drzewach (6 stanowisk, 29%) bądź na stojących złomach (4 stanowiska, 19%). Na drewnie bukowym zanotowano 77% stanowisk, a na dębowym - 23%. Zwykle obserwowano pojedyncze owocniki (15 stanowisk), a na 6 stanowiskach wykazano po 2-4 owocniki. Owocniki znajdowano od sierpnia do grudnia, w tym najliczniej w październiku (10 stwierdzeń), we wrześniu (8) i w listopadzie (6). Według kryteriów IUCN stosowanych dla grzybów, gatunek kwalifikuje się jako co najmniej bliski zagrożenia (kryterium D1, kategoria NT), ze względu na mało liczną populację (liczba dojrzałych osobników <2000).

EN

The Bearded Tooth Hericium erinaceus is one of the rare species of macrofungi in Poland. Due to its rarity, the fungus is strictly protected and red-listed in many European countries, including Poland. Despite the relatively large size of fruiting bodies, and their unique appearance, only 23 localities are known from Poland from the period of 1951-2014. In this paper, the occurrence of the species in Poland is summarized, and new sites, discovered in recent years, are presented. Except for two sites, the known localities are located within the natural beech Fagus sylvatica range. About half of all localities of the Bearded Tooth come from Pomerania, while the remaining regions have only one to three known sites, and some of them were observed 30 or more years ago, with no recent confirmation of occurrence. About 40% of the sites are located in protected areas (national parks and nature reserves). The species range is highly fragmented. Fruiting bodies grew either on beech (77%) or oak Quercus sp. (23%). At 71% of sites, fruiting bodies were found on dead wood, either on lying or standing trunks, and 29% - on living trees. Fruiting bodies were observed between August and December. According to the current IUCN red-listing criteria, the species can be classified in Poland as at least near threatened (NT, criterion D1).

Słowa kluczowe

PL

grzyby wielkoowocnikowe; gatunki rzadkie; soplowka jezowata; Hericium erinaceus; wystepowanie; nowe stanowiska; Polska

• Wydawca: -
• Czasopismo: Chrońmy Przyrodę Ojczystą
• Rocznik: 2015
• Tom: 71
• Numer: 5
• Opis fizyczny: s.368-379,fot.,wykr.,map.,bibliogr

Twórcy

autor

Sikora A.

• Stacja Ornitologiczna, Muzeum i Instytut Zoologii, Polska Akademia Nauk, ul.Nadwiślańska 108, 80-680 Gdańsk

autor

Neubauer G.

• Pracownia Biologii Lasu, Uniwersytet Wrocławski, ul.Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław

Bibliografia

• Bing-J.M., Jin-Wen S., Hai-You Y., Yuan R., Ting-Ting W., Xu Z. 2010. Hericenones and erinacines: stimulators of nerve growth factor (NGF) biosynthesis in Hericium erinaceus, Mycology. An International Journal of Fungal Biology 1 (2): 92-98.
• Boddy L., Crockatt M.E., Ainsworth A.M. 2011. Ecology of Hericium cirrhatum, H. coralloides and H. erinaceus in the UK. Fungal Ecology 4 (2): 163-173.
• Boratyńska К, Boratyński A. 1990. Systematyka i geograficzne rozmieszczenie. W: Białobok S. (red.). Nasze drzewa leśne. Tom 10: Buk zwyczajny Fagus sylvatica L. PWN, Warszawa-Poznań: 27-73.
• Crockatt M.E., Ainsworth A.M., Parfitt D., Rogers H.J., Boddy L. 2007. Why are the tooth fungi Hericium cirrhatum, H. coralloides and H. erinaceus rare? W: World Conference on the Conservation and Sustainable Use of Wild Fungi. Junta de Andalucia, Cordoba, Spain: 116-118.
• Dahlberg A., Croneborg H. 2003. 33 threatened fungi in Europe. Complementary and revised information on candidates for listing in Appendix I of the Bern Convention. Swedish, Uppsala [http:// www.artdata.slu.se/Bern_Fungi/Bern_Fungi. htm], dostęp: 7.07.2015 r.
• Dahlberg A., Mueller G.M. 2011. Applying IUCN red-listing criteria for assessing and reporting on the conservation status of fungal species. Fungal Ecology 4: 147-162.
• Domański S. 1961. Materiały do poznania mikoflory nadrzewnej Beskidu Niskiego w okolicy Gorlic. Fragmenta Floristica et Geobotanica 7(1): 203-213.
• Domański S., Lisiewska M., Majewski Т., Skirgiełło A., Truszkowska W., Wojewoda W. 1970. Mikoflora Bieszczadów Zachodnich. IV. Acta Mycologica 6: 130-164.
• Dvořák D., Hrouda P. 2005. Ježaté houby. Losaky a koralowce. Masarykova univerzita v Brne, Brno.
• Rozporządzenie 2014. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów. Dz.U. 2014, poz. 1408.
• Gerhardt E. 2006. Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Klub Dla Ciebie, Warszawa.
• Gierczyk В., Chachula P., Karasiński D., Kujawa A., Kujawa K., Pachlewski Т., Snowarski M., Szczepkowski A., Ślusarczyk Т., Wójtowski M. 2009. Grzyby wielkoowocnikowe polskich Bieszczadów. Część I. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 28 (3): 3-100.
• Glaser Т. 1953. Badania nad biologią grzyba Hydnum erinaceus (Bull.) Fr. na sztucznych pożywkach. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 22 (4): 787-804.
• Gruetzmacher A. 1986. Badanie sukcesji makro-mycetes na powierzchniach grądowych (leśnictwo Siedlec, nadleśnictwo Piaski, województwo leszczyńskie). Zakład Ekologii Roślin i Ochrony Środowiska UAM, Poznań (praca magisterska).
• Hallenberg N., Kiiffer N. 2001. Long-distance spore dispersal in wood-inhabiting Basidomycetes. Nordic Journal of Botany 21: 431-436.
• Harrison K.A. 1973. The genus Hericium in North America. The Michigan Botanist 12: 177-194.
• Hartley S., Kunin WE. 2003. Scale dependence of rarity, extinction risk, and conservation priority. Conservation Biology 17: 1559-1570.
• Herbich J. (red.). 2004. Lasy i bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny. Tom 5. Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
• IndexFungorum2015. [http://www.indexfungorum-org]; dostęp 2.09.2015 r.
• IUCN Standards and Petitions Subcommittee 2014. Guidelines for Using the IUCN Red List Categories and Criteria. Version 11. [http://www.iucn-redlist.org/documents/RedListGuidelines.pdf ]; dostęp: 5.07.2015 r.
• Kędra К. 2013. Miary rzadkości i zagrożenia - zależność od skali, na przykładach gatunków grzybów. Przegląd Przyrodniczy 24 (3): 27-44.
• Krzyczkowski W., Malinowska E., Herold F. 2008. Budowa, właściwości lecznicze i biosynteza diterpenoidów kjatanowych. Biotechnologia 1: 146-167.
• Kujawa 2005. Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych - nowa forma gromadzenia danych mikologicznych pochodzących od amatorów. Podsumowanie roku 2005. Przegląd Przyrodniczy 16 (3-4): 17-52.
• Kujawa A., Gierczyk B. 2007. Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych. Część II. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2006. Przegląd Przyrodniczy 18 (3-4): 3-70.
• Kujawa A., Gierczyk B. 2010. Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część. III. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2007. Przegląd Przyrodniczy 21 (1): 8-53.
• Kujawa A., Gierczyk B. 2011. Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część IV. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2008. Przegląd Przyrodniczy 22 (1): 17-83.
• Kujawa A., Gierczyk B. 201 la. Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część V. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2009. Przegląd Przyrodniczy 22 (4): 16-68.
• Kujawa A., Gierczyk B. 2012. Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część VI. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2010. Przegląd Przyrodniczy 23 (4): 3-59.
• Kujawa A., Gierczyk B. 2013. Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część VII. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2011. Przegląd Przyrodniczy 24 (2): 3-44.
• Kujawa A., Gierczyk В. 2013a. Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część VIII. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku 2012. Przegląd Przyrodniczy 24 (4): 10-41.
• Lisiewska M., Madeja J. 2003. Rozmieszczenie ściśle chronionych gatunków grzybów w Wielkopolsce. Badania Fizjograficzne Polski Zachodniej B, 52: 7-25.
• Malinowska E., Krzyczkowski W., Herold F. 2008. Pozyskiwanie, budowa i działanie biologiczne polisacharydów grzybowych na przykładzie soplówki jeżowatej (Hericium erinaceum). Biotechnologia 1:109-121.
• Michael E., Hennig В., Kreisel H. 1986. Handbuch für Pilzfreunde. 2. Gustav Fischer Verlag, Jena.
• Neubauer G., Sikora А. 2015. Nowe stanowiska gąb-kowca północnego Climacocystis borealis w północnej Polsce. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 71 (2): 129-136.
• Nowicki J. 2014. Hericium erinaceum. ID 248242. W: Snowarski M. (red.). Atlas grzybów Polski. Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych [http://www.grzyby.pl/rejestr--grzybow-chronionych-i-zagrozonych.htm]; dostęp: 2.09.2015 r.
• Oleksa A., Gawroński R. 2009. Niedźwiedzie Wielkie. W: Hołdyński C., Krupa M. (red.). Obszary Natura 2000 w województwie warmińsko--mazurskim. Wydawnictwo Mantis, Olsztyn: 196-199.
• Parfitt D„ Dockreil D„ Hunt I„ Rogers H.J., Boddy L. 2010. Do all trees carry the seeds of their own destruction? PCR reveals numerous wood decay fungi latently present in sapwood of a wide range of angiosperm trees. Fungal Ecology 3: 338-346.
• Parfitt D„ Hynes J., Rogers H.J., Boddy L. 2005. New PCR assay detects rare tooth fungi in wood where traditional approaches fail. Mycological Research 109: 1187-1194.
• Piątek M. 2005. Hericium erinaceum (Bull.) Pers. W: Wojewoda W. (red.). Atlas of the Geographical Distribution of Fungi in Poland. PAN, Kraków: 43-46.
• Snowarski M. 2015. Atlas grzybów Polski [www. grzyby.pl], dostęp: 2.09.2015 г.
• Szczepkowski А. 2010. Grzyby z rodzaju soplówka Hericium na Mazowszu (Polska Środkowa). W: Szczepkowski A., Obidziński A. (red.). Planta in vivo, in vitro et in silico. Streszczenia referatów i plakatów. LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego. Warszawa, 6-12 września 2010: 100.
• Szczepkowski A., Sierota Z. 2010. Grzyby. W: Lu-niakM. (red.). Przyroda Bielan warszawskich. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa: 67-75.
• Wilga M.S. 1997. Stanowisko soplówki gałęzistej Hericium clathroides w rejonie Gdańska-Oliwy. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 53 (5): 108-111.
• Wojewoda W., Ławrynowicz M. 2006. Red list of the macrofungi in Poland. W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.). Red list of plants and fungi in Poland. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków: 55-70.
• Wong J.-Y., Ab dula M.A. Raman J., Phan Ch.-W., Kuppusamy U.R., Golbabapour S., Sabaratnam V. 2013. Gastroprotective Effects of Lion's Mane Mushroom Hericium rinaceus (Bull.: Fr.) Pers. (Aphyllophoromycetideae) Extract against Ethanol-Induced Ulcer in Rats. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. dx.doi.org/10.1155/2013/492976 Article ID 492976: 1-9.
• Zając A., Zając M. (red.). 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Pracownia Chronologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, Kraków.