Ogrody zagród góralskich – tradycja i współczesność

• Autorzy: Bach A. , Baldysiak D.

Warianty tytułu

EN

Traditional and contemporary country highland gardens

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wobec postępującej w szybkim tempie degradacji krajobrazu wiejskiego, m.in. zaniku tradycyjnych ogrodów przydomowych, w latach 2002-2004 przeprowadzono badania na terenie powiatu tatrzańskiego (gminy: Zakopane i Poronin), na podstawie których oceniono stan 16 ogrodów przy zagrodach i domach góralskich oraz porównano go z wyglądem dawnych ogrodów tego regionu. Najdawniejsze siedziby (góralskie zagrody) poznać można było po skupinach jesionów, lip lub jaworów. Przy białej izbie chałupy znajdował się ogródek, w którym rosły rozmaite zioła i kwiaty. Listę roślin uzupełniały gatunki przenoszone do ogrodów z Tatr. Były to między innymi Delphinium elatum L., Aquilegia vulgaris L., Archangelica officinalis L., Lilium martagon L., Lilium bulbiferum L., Rhodiola rosea L. i inne. Obecnie opiekę nad ogrodami sprawują głównie osoby starsze, zazwyczaj kobiety będące na emeryturze (80%). Na podstawie obserwacji terenowych stwierdzono, że 40% ogrodów zachowało swój dawny charakter. Pozostałe zmieniają się w szybkim tempie. Rzadko goszczą w nich rośliny użytkowe, zioła i warzywa. Także starodrzew, który dawniej wyznaczał miedzę, występuje obecnie w postaci okrojonej. Obecnie teren wokół domu obsadza się żywotnikami zachodnimi lub świerkami kłującymi, obsiewa trawą i zdobi roślinami balkonowymi. Namiastką dawnych ogródków kwiatowych są skarpy, obsadzane bylinami górskimi. Płytki chodnikowe zastępują dawne „skrzyżale” (kamienie). W celu zachowania historycznego otoczenia i ładu przestrzennego zagród koniecznym jest podjęcie interdyscyplinarnych działań chroniących góralskie ogrody przydomowe oraz przestrzeganie uwarunkowań prawnych.

EN

In view of the fact that degradation of rural cultural landscape, i.e. country gardens of Poland, has been escalating, research focused on highland gardens in the area of Tatras region was carried out within 2002-2004. The observation of sixteen gardens situated near historical wooden cottages in Zakopane and Poronin was based on an inquiry method concerning the property owners as well as the inspection and inventory of annuals and biennials, perennials, shrubs and trees. In about 40% cases the gardens resemble a traditional highland country garden. That is because the plants used for the arrangements (very decorative cultivars of coniferous, new species of annual bedding plants) are distinct from those often used in traditional highland gardens (broad leaf trees, local species of coniferous, herbs, local species of perennials i.e. Delphinium elatum L., Aquilegia vulgaris L., Archangelica officinalis L., Lilium martagon L., Lilium bulbiferum L., Rhodiola rosea L.). Almost every investigated property had a lawn. The gardens were designed spontaneously and managed mostly by women, either retired (80%) or professionally active. To reduce the amount of work connected with caring for plants, the owners were planning to reduce the surface occupied by annual flower beds and plant more ornamental trees, shrubs as well as mountain perennials beds. The local, natural stones used for garden paths are currently being replaced by commercial tiles. In order to protect the traditional historical highland landscape it is necessary to undertake interdisciplinary preventive measures and to implement the applicable legal regulations.

Słowa kluczowe

PL

gmina Poronin; gmina Zakopane; gorale; krajobraz kulturowy; ogrody wiejskie; Podhale; stan obecny; tradycje; zagrody wiejskie

EN

Poronin commune; Zakopane commune; highlander; cultural landscape; rural garden; Podhale region; present state; tradition; homestead

• Wydawca: -
• Czasopismo: Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych
• Rocznik: 2008
• Tom: 525
• Opis fizyczny: s.21-26,bibliogr.

Twórcy

autor

Bach A.

• Katedra Roślin Ozdobnych, Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie, Al. 29 Listopada 54, 31-425 Kraków

autor

Baldysiak D.

• Katedra Roślin Ozdobnych, Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie, Al. 29 Listopada 54, 31-425 Kraków

Bibliografia

• Bach A., Kapias K. 2001. Przeobrażenie współczesnych ogrodów wiejskich na przykładzie powiatu pszczyńskiego. Zesz. Nauk. AR w Krakowie 80: 47-57.
• Długołęcka Z., Pinkwart L., Pinkwart M. 1994. Zakopane. Przewodnik historyczny. PTTK - „Kraj”, Warszawa: 398 ss.
• Kapczyńska A., Wolarek G. 2006. Współczesne zagospodarowanie ogrodów wiejskich w czterech wsiach w powiecie wadowickim, w: Krajobraz kulturowy - cechy, walory, ochrona. Problemy Ekologii Krajobrazu. T. XVIII. Wołoszyn W (red.): 167-173.
• Kolberg O. 1968. Góry i Podgórze. PWM, Wrocław-Poznań, Cz. I: 436 ss, Cz. II: 643 ss.
• Kracik J. 1994. Mała prehistoria zakopiańskiej parafii. Rocznik Podhalański 6: 33-51.
• Matlakowski W. 1892. Budownictwo ludowe na Podhalu. Kraków, nakładem Akademii Umiejętności: 93 ss.
• Michałowski A. 2004. Natura i kultura. Rozważania i uwagi o specyfice konserwatorskiej w ochronie tworów przyrody i dzieł kulturowych, w: Uprawa i ochrona drzew. Kluczbork: 23-27.
• Priwieziencew E., Sieniarska E. 2005. O wirydarzu polskim, czyli o tradycyjnych ogródkach wiejskich i kwiatach. Wyd. Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie. Biuletyn Informacyjny: 15-18.
• Radwańska-Paryska Z. 1992. Słownik gwarowy góralskich nazw roślin z Tatr i Podtatrza. Zakopane: 103 ss.
• Tylkowa D. 2000. Podhale. Tradycja we współczesnej kulturze wsi. Kraków: 455 ss.
• Wycichowska B. 2006. Badanie konfliktowego charakteru krajobrazu kulturowego jako przedmiot zainteresowania architektury krajobrazu. Prewencyjna rola planowania przestrzennego w rozwiązywaniu konfliktów przestrzennych, w: Krajobraz kulturowy - cechy, walory, ochrona. Problemy Ekologii Krajobrazu. T. XVIII. Wołoszyn W. (red.): 579-589.