Zmienność reżimu wybranych źródeł występujących w obrębie Beskidu Wyspowego i Gorców

• Autorzy: Satora S. , Bugajski P. , Satora P.

Warianty tytułu

EN

Changeability of the selected springs' regime in the area of Gorce and Beskid Wyspowy Mountains

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Opracowanie charakteryzuje reżim źródeł wypływających na terenie górnych części dwóch zlewni potoków Mszanka oraz Kamienica położonych w zachodniej części Beskidu Wyspowego oraz północno-wschodniej Gorców. Na badany reżim składają się pomiary wydajności i temperatury wody źródeł (ilościowe) oraz wyniki analiz chemicznych prób wody (jakościowe). Reżim ilościowy źródeł badany był jednorazowo, wielokrotnie oraz systematycznie (stacjonarnie), natomiast jakościowy wielokrotnie dwu- do sześciokrotnie. Przeprowadzone badania wskazują na występowanie na badanym terenie zlewni Mszanki 192 źródeł, natomiast Kamienicy 33 źródeł. Wydajności źródeł badanych jednorazowo w zlewni Mszanki wahały się w zakresie 2,0–200,0 dm3 · min-1, przy temperaturach wody 5,0–13,0ºC. Źródła najczęściej zstępujące i zboczowe zakwalifikowane wg Meinzera do klas V–VI wypływały najczęściej z warstw krośnieńskich, w dalszej kolejności z warstw z Kaniny i eoceńskich łupków pstrych. Na terenie zlewni Kamienicy natomiast, wydajności źródeł badanych jednorazowo wahały się w zakresie 2,0–120,0 dm3·min-1, przy temperaturach wody 3,0–12,5ºC. Źródła zstępujące i zboczowe, zakwalifikowane według Meinzera do klas V-VII, wypływały najczęściej z warstw inoceramowych oraz łupków pstrych. Na zlewni Mszanki badaniami stacjonarnymi objęto 3 źródła, natomiast Kamienicy 2 źródła. Wydajności ich wahały się w zakresie 1,0–247,0 dm3·min-1, przy temperaturach wód 3,0–11,8ºC. Wskaźniki zmienności rocznej wydajności źródeł wynosiły na badanych zlewniach od 2,8 do 56,0, dotyczą więc źródeł od mało zmiennych do bardzo zmiennych. Badania jakościowe wód źródeł wskazują na występowanie na badanym terenie wód od ultra słodkich, poprzez bardzo słodkie do okresowo normalnie słodkich. Pod względem twardości ogólnej badane wody są od miękkich (100 mg·dm-3) po twarde i bardzo twarde (580 mg·dm-3). Odczyn pH wody wskazuje na wody od słabo kwaśnych po słabo zasadowe (pH 6,4-8,2). W badanych wodach źródeł zlewni Mszanki występują podwyższone do 0,4 mg·dm-3 stężenia jonów żelaza i do 1,1 mg·dm-3 jonów manganu.

EN

The paper considers the regime of springs which flow out in the area of the top parts of two catchments of Mszanka and Kamienica springs located in the western part of The Beskid Wyspowy Mountains and in the north-eastern part of The Gorce Mountains. The analyzed regime consists of the measurements of the spring water efficiency and temperature (quantitative) and the results of the chemical analyses of the water samples (qualitative). The quantitative regime of springs was measured once, frequently and systematically (stationary), whereas the qualitative regime was measured frequently two to six times. The carried out research indicates that in the tested area of Mszanka catchment 192 springs occur and in the Kamienica catchment – 33 springs. The efficiency of springs which were analyzed once in the Mszanka catchment ranged between 2,0–200,0 dm3 · min-1, with the water temperature of 5,0–13,0ºC. Most frequently the gravity springs and hillside springs, qualified by Meinzer to V–VI classes flew out of the Krosno Beds, then from the Kanina Beds and from eocene spilosites. On the other hand, in the area of the Kamienica catchment, the efficiency of the springs which were measured once, ranged between 2,0 and120,0 dm3·min-1, with the water temperature of 3,0– 12,5ºC. The gravity and hillside springs, qualified by Meinzer do classes V–VII, most frequently flew out of the inoceramus beds and from spilosites. In the Mszanka catchment, the stationary measurements enclosed the 3 springs and in the Kamienica catchment – 2 springs. Their efficiencies varied from 1,0 to 247,0 dm3·min-1, with the water temperature of 3,0–11,8ºC. The yearly changeability indexes of the springs’ efficiency in the tested catchments varied from 2,8 to 56,0, therefore they refer to the springs which can be described as slightly changeable to very changeable. The qualitative analyzes of the spring water indicate the presence of ultra fresh water, very fresh water, and periodically normally fresh water in the tested area. Considering the general hardness of water, the tested samples were soft (100 mg·dm-3) hard and very hard (580 mg·dm-3). The reaction of water shows that the samples were from lightly acid to alkalescent (pH 6,4–8,2). The increased concentration of ferric ions (0,4 mg·dm-3) and manganese ions (1,1 mg·dm-3) occurred in the tested water samples from the Mszanka catchment.

Słowa kluczowe

PL

gory; Beskid Wyspowy; Gorce; zlewnia Mszanki; zlewnia Kamienicy Gorczanskiej; zrodla; rezim zrodel; wydajnosc zrodel; woda zrodlana; jakosc wody; odczyn wody; sklad chemiczny; twardosc wody; temperatura wody; pozostalosci suche

• Wydawca: -
• Czasopismo: Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich
• Rocznik: 2010
• Numer: 14
• Opis fizyczny: s.195-206,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Satora S.

• Katedra Inżynierii Środwoiska i Gospodarki Wodnej, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Kraków

autor

Bugajski P.

autor

Satora P.

Bibliografia

• Kondracki J. Geografia regionalna Polski: Mezoregiony fizyczno-geograficzne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
• Macioszczyk A., Dobrzyński D. Hydrogeochemia. Strefa aktywnej wymiany wód podziemnej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
• Matuszczyk A. Beskid Wyspowy – Przewodnik. Wydawnictwo Rewasz. Warszawa 2006.
• Pazdro Z., Kozerski B. Hydrogeologia ogólna. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1990.
• Satora S. Źródła w rejonach górskich Południowej Polski – zlewnia potoku Kasinka. Zesz. Nauk AR nr 298, 1995.
• Satora S., Długosz M. Źródła w rejonach górskich południowej Polski – zlewnia potoku Lubieńka. Gaz, Woda i Technika Sanitarna nr 3, 1994.
• Satora S., Bednarczyk T. Źródła w rejonach górskich południowej Polski – zlewnia górnej części Kamienicy. Zesz. Nauk. AR nr 321, Seria Inż. Środowiska z.17, 1997, s. 147–156.