Źródła strefy krawędziowej Roztocza: zróżnicowanie szaty roślinnej a stan środowiska

• Autorzy: Czarnecka B.

Warianty tytułu

EN

Springs of the Roztocze escarpment zone: the diversity of plant cover vs. environment quality

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Terenową penetrację źródeł prowadzono z różnym natężeniem w latach 1997−2008. Badania miały na celu określenie różnorodności fitocenotycznej i florystycznej źródeł strefy krawędziowej Roztocza na tle charakterystyki geochemicznej wypływów. Podjęto ocenę stopnia ich naturalności bądź antropogenizacji w zależności od położenia obiektu (źródła na terenach leśnych i nieleśnych, głównie wiejskich) oraz odpowiedź na pytanie czy ochrona pomnikowa źródeł gwarantuje zachowanie ich wartości przyrodniczych. Badanym źródłom towarzyszy specyficzna grupa gatunków roślin naczyniowych i mszaków, które reprezentują różne kategorie krenofitów. W niewielkich niszach źródliskowych rozwijają się zbiorowiska rzeżuchy gorzkiej i śledziennicy skrętolistnej Cardamine amara-Chrysosplenium alternifolium lub rzeżuchy gorzkiej i potocznika wąskolistnego Cardamino-Beruletum erecti, zdominowane przez kilka gatunków krenofitów obligatoryjnych i/lub fakultatywnych. Wzdłuż odpływów wód źródlanych rozwijają się fitocenozy szuwaru manny fałdowanej Glycerietum plicatae. Obecność krenofitów świadczy o wysokim stopniu naturalności środowiska strefy krawędziowej Roztocza. W dużych niszach źródliskowych dominują synuzja okazałych bylin, jak wierzbówka kosmata Epilobium hirsutum, mięta długolistna Mentha longifolia, trędownik oskrzydlony Scrophularia umbrosa, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, sadziec konopiasty Eupatorium cannabinum, ostrożeń warzywny Cirsium oleraceum. Na terenach wiejskich, pod wpływem antropopresji (wydeptywanie, spasanie itp.) w ich miejsce rozwijają się nitrofilne zbiorowiska dywanowe, które budują m.in.: wiechlina roczna Poa annua, życica trwała Lolium perenne, babka średnia Plantago media, głowienka pospolita Prunella vulgaris, oraz tzw. gęsie pastwiska z dominującym pięciornikiem gęsim Potentilla anserina i mietlicą rozłogową Agrostis stolonifera. Przykłady drastycznej ingerencji człowieka w obrębie nisz źródliskowych świadczą o małej skuteczności ochrony tych obiektów w formie pomników przyrody.

EN

Field studies of springs were conducted in the years 1997−2008. They aimed to present the phytocoenotic and floristic diversity of springs of the Roztocze escarpment zone on the background of hydrogeochemistry of effluences, and to evaluate the degree of their naturality or antropogenization in relation to springs’ location (objects in forest vs. non-forest areas, particularly in rural ones), as well as to answer the question whether spring protection as nature monuments is effective. The study springs are accompanied by a specific set of species of vascular plants and bryophytes, representing different groups of krenophytes. Small spring niches are usually overgrown with communities of Cardamine amara- Chrysosplenium alternifolium and Cardamino-Beruletum erecti dominated by few species belonging to obligatory and/or facultative krenophytes. Along spring water effluences, patches of Glycerietum plicatae community are common. The presence of krenophytes indicates a high quality of the environment of the Roztocze escarpment zone. In the large niches of vauclusian springs there also occur phytocoenoses dominated by synusia of tall macroforbs, e.g. Epilobium hirsutum, Mentha longifolia, Scrophularia umbrosa, Urtica dioica, Eupatorium cannabinum, Cirsium oleraceum. In rural areas, under the influence of the antropopressure (trodding, grazing, etc.) there occur nitrophilous carpet communities consisting of Poa annua, Lolium perenne, Plantago media, Prunella vulgaris, and the so-called geese pastures dominated by Potentilla anserina and Agrostis stolonifera. The examples of drastic anthropogenic interference within spring niches show a rather low effectiveness protection of springs as nature monuments.

Słowa kluczowe

PL

Roztocze [geogr.]; strefa krawedziowa; zrodla; siedliska zrodliskowe; flora; krenofity; roslinnosc; gatunki wskaznikowe; gatunki chronione; gatunki zagrozone; zbiorowiska roslinne; antropopresja; ruderalizacja

• Wydawca: -
• Czasopismo: Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich
• Rocznik: 2009
• Numer: 06
• Opis fizyczny: s.27-43,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Czarnecka B.

• Zakład Ekologii, Instytut Biologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, ul.Akademicka 19, 20-033 Lublin

Bibliografia

• Areń B. Miocen Roztocza Lubelskiego między Sanną a Tanwią. Prace Instytutu Geologicznego, 30(3): 1962, s. 5−86.
• Baścik A., Chełmicki W. Interdyscyplinarne badania źródeł [w:] A. Richling, B. Stojek, M. Strzyż, I. Szumacher, A. Świercz (red.). Regionalne Studia Ekologiczno-Krajobrazowe.Problemy Ekologii Krajobrazu, t. 16(1), Warszawa 2006, s. 339−350.
• Biesiadka E., Czachorowski S. (red.). Źródła Polski. Stan badań, monitoring i ochrona. WSP. Olsztyn 1999.
• Brzeg A. O występowaniu w Wielkopolsce Cardamino (amarae)-Beruletum erecti Turnova 1985 – nowego dla Polski zespołu ze związku Sparganio-Glycerion. Bad. Fizjogr. Pol. Zach., ser. B,40, 1990, s. 166–171.
• Buraczyński J. Roztocze. Budowa − rzeźba − krajobraz. Zakład Geografii Regionalnej UMCS, Lublin 1997.
• Czarnecka B., Janiec B. Przełomy rzeczne Roztocza jako modelowe obiekty w edukacji ekologiczne. Wyd. UMCS, Lublin 2002.
• Czarnecka B., Janiec B. Wpływ wód źródlanych na zróżnicowanie roślinności przełomów rzecznych strefy krawędziowej Roztocza Tomaszowskiego [w:] P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.). Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne. Wydz. Nauk Geograficznych Uniw. Łódzkiego, Łódź 2007, s. 253−264.
• Dynowska I. Regionalne zróżnicowanie źródeł w Polsce. Folia Geographica, Ser. Geogr.-Phys. 18, 1986.
• Dzwonko Z. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Instytut Botaniki UJ, Poznań–Kraków 2007.
• Janiec B. Ochrona źródeł na Roztoczu. Annales UMCS, sect. B, 47, 1992, s. 189−214.
• Janiec B. Zróżnicowanie warunków przenikania zanieczyszczeń do wód podziemnych na Roztoczu. Przegląd Geologiczny 43(5), 1995, s. 393−398.
• Janiec B. Transformacje i translokacje jonowe w wodach naturalnych Roztocza Zachodniego. Wyd. UMCS, Lublin 1997.
• Janiec B., Czarnecka B. Iły krakowieckie jako wskaźnik litostratygrafii w dolinie rzeki Sopot na Roztoczu. Przegląd Geologiczny 54(10), 2006, s. 913−918.
• Janiec B., Wawerska E. Źródła południowo-wschodniej krawędzi Roztocza Rawskiego i uwarunkowania geochemiczne jakości ich wód. [w:] M. Ziułkiewicz (red.). Stan i antropogeniczne zmiany jakości wód w Polsce. t. 5, Uniw. Łódzki, Łódź 2007, s. 283−294.
• Jokiel P., Moniewski P., Ziułkiewicz M. (red.). Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne. Wydz. Nauk Geogr. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007.
• Kucharczyk M. Ginące i zagrożone gatunki roślin naczyniowych województwa lubelskiego. Lub. Urząd Woj., Lublin 2000 (mscr.).
• Kucharski L. Flora źródlisk – skład i gatunki wskaźnikowe [w:] P. Jokiel, P. Moniewski, M. Ziułkiewicz (red.). Źródła Polski. Wybrane problemy krenologiczne. Wydz. Nauk Geogr.Uniw. Łódzkiego, Łódź 2007, s. 62−69.
• Matuszkiewicz J.M. Fitokompleks krajobrazowy – specyficzny poziom organizacji roślinności. Wiadomości Ekologiczne 24(1): 1978, s. 3–13.
• Matuszkiewicz W. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2005.
• Michalczyk Z. Warunki występowania i krążenia wód na obszarze Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Wyd. UMCS, Lublin 1986.
• Michalczyk Z. Warunki występowania i krążenia wody na Roztoczu [w:] Budowa geologiczna Roztocza (100-lecie badań polskich geologów). LXIX Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Lublinie. Sesja referatowa i konferencje terenowe, Lublin 1998a,s. 91−104.
• Michalczyk Z. Położenie i wydajność źródeł w Zaporzu [w:] Budowa geologiczna Roztocza (100- lecie badań polskich geologów). LXIX Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Lublinie. Sesja referatowa i konferencje terenowe, Lublin 1998b, s. 133−135.
• Michalczyk Z. Terenowe badania hydrograficzne: hydrologia Roztocza. [w:] Metody badań terenowych w naukach przyrodniczych. R. Dębicki, J. Wojtanowicz (red.). Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi UMCS, Lublin 1998c, s. 47−50.
• Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. Flowering Plants and Pteridophytes of Poland. A Checklist. W. Szafer Institute of Botany, Polish Acad. Sci., Kraków 2002.
• Ochyra R., Żarnowiec J., Bednarek-Ochyra H. Census Catalogue of Polish Mosses. W. Szafer Institute of Botany, Polish Acad. Sci., Kraków 2003.
• Pazdro Z. Hydrogeologia ogólna. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1977.
• Peryt T., Jasionowski M., Roniewicz P., Wysocka A. Miocen Roztocza [w:] Budowa geologiczna Roztocza (100-lecie badań polskich geologów). LXIX Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Lublinie. Sesja referatowa i konferencje terenowe, Lublin 1998,s. 65−78.
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie. Dz. U. 92 z 3.09.2001, poz.1029.
• Wołejko L. Porównanie kompleksów źródliskowych rozwijających sięw warunkach naturalnych i zmienionych w wyniku antropopresji. Zesz. Nauk. AR Szczecin, Ser. Przyr., 1991, s. 53−105.