Effects of environmental changes and human impact on the functioning of mountain river channels, Carpathians, southern Poland

• Autorzy: Krzemien K. , Gorczyca E. , Sobucki M. , Liro M. , Lyp M.

Warianty tytułu

PL

Funkcjonowanie koryt rzek górskich pod wpływem przemian środowiska przyrodniczego i antropopresji, Karpaty, południowa Polska

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

In the northern slope of the Carpathian Mountains and in their foreland, river and stream channels have been significantly transformed by human impact. These transformations result from changing land use in river basins and direct interference with river channels (alluvia extraction, engineering infrastructure, channel straightening). Anthropogenic impacts cause signifi cant changes in the channel system patterns leading to increased impact of erosion. This mainly leads to the channelling of the fluvial system. This article reviews studies of structure and dynamics of Carpathian river channels conducted based on the methodology of collection of data on channel systems, developed in the Department of Geomorphology of the Institute of Geography and Spatial Management, Jagiellonian University.

PL

W Karpatach i na ich przedpolu ma miejsce współcześnie znaczące przeobrażanie koryt rzek i potoków głównie pod wpływem antropopresji. Przeobrażenia te są uwarunkowane zmianami użytkowania w dorzeczach oraz bezpośrednią ingerencją w korytach (eksploatacja rumowiska, zabudowa hydrotechniczna, prostowanie koryt). W wyniku oddziaływań antropogenicznych następują znaczące zmiany struktury systemów korytowych prowadzące do wzrostu znaczenia erozji. Prowadzi to głównie do skanalizowania systemu fluwialnego. Artykuł jest przeglądem badań nad strukturą i dynamiką koryt rzek karpackich opartych na metodyce zbierania informacji o całych systemach korytowych. Zastosowano raptularz i instrukcję wypracowaną w Zakładzie Geomorfologii Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Słowa kluczowe

EN

Carpathian region; mountain river; riverbed; riverbed structure; fluvial process; environment change; anthropopressure; anthropogenic impact; human impact

• Wydawca: -
• Czasopismo: Annals of Warsaw University of Life Sciences - SGGW. Land Reclamation
• Rocznik: 2015
• Tom: 47
• Numer: 3
• Opis fizyczny: p.249-260,fig.,ref.

Twórcy

autor

Krzemien K.

• Institute of Geography and Spatial Management Jagiellonian University in Kraków, Gronostajowa 7, 30-387 Krakow, Poland

autor

Gorczyca E.

• Institute of Geography and Spatial Management Jagiellonian University in Kraków, Gronostajowa 7, 30-387 Krakow, Poland

autor

Sobucki M.

• Institute of Geography and Spatial Management Jagiellonian University in Kraków, Gronostajowa 7, 30-387 Krakow, Poland

autor

Liro M.

• Institute of Geography and Spatial Management Jagiellonian University in Kraków, Gronostajowa 7, 30-387 Krakow, Poland

autor

Lyp M.

• Institute of Geography and Spatial Management Jagiellonian University in Kraków, Gronostajowa 7, 30-387 Krakow, Poland

Bibliografia

• AUGUSTOWSKI B. 1968: Spostrzeżenia nad zmianami antropogenicznymi w korycie rzeki Ropy w Karpatach (Observations on man-caused changes in the channel of the River Ropa in the Carpathians). Zeszyty Geograficzne WSP w Gdańsku 10, 161-168 [Eng. summ.].
• BAUGMART-KOTARBA M., KOTARBA A. 1979: Wpływ rzeźby dna doliny i litologii utworów czwartorzędowych na wykształcenie koryta Białej Wody w Tatrach (Influence of the landscape of a valley bottom and the lithology of Quaternary formations on the development of the Biała Woda River channel in the Tatra Mountains). Folia Geographica, Series Geographica-Physica 12, 49-66 [Eng. summ.].
• CHEŁMICKI W., KRZEMIEŃ K. 1999: Channel typology for the River Feshie in the Cairngorm Mts., Scotland. Prace Geograficzne IGUJ 104, 57-68.
• GĘBICA P., PATKOWSKI B., LASEK A., SOKOŁOWSKI T. 1998. Geomorfologiczne i sedymentologiczne skutki przerwania wałów przeciwpowodziowych w dolinie Wisły w lipcu 1997 roku (Geomorphic and Sedimentological Effects of a Break in the Embankments in the Vistula valley in July 1997). In: L. Starkel, J. Grela (Eds), Powódź w dorzeczu górnej Wisły w lipcu 1997 roku. Kraków, 185-194 [Eng. summ.].
• GORCZYCA E. 2012: Struktura i morfodynamika koryta Łososiny (Beskid Wyspowy). Przykład opracowania (Structura and morphodynamics of Łososina River channel - Beskid Wyspowy Mts. Case study). In: K. Krzemień (Ed.), Struktura koryt rzek i potoków (studium metodyczne). Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 79-88.
• GORCZYCA E., KRZEMIEŃ K., ŁYP M. 2011: Contemporary trends in the Białka River channel development in the Western Carpathians. Geographia Polonica 84, Special Issue Part 2, 39-53.
• GORCZYCA E., KRZEMIEŃ K., WROŃSKA-WAŁACH D., SOBUCKI M. 2013: Channel changes due to extreme rainfalls in the Polish Carpathians. In: D. Lóczy (Ed.), Geomorphological impacts of extreme weather. Springer, Amsterdam, 23-35.
• IZMAIŁOW B., KAMYKOWSKA M., KRZEMIEŃ K. 2006: The geomorphological effects of flash floods in mountain river channels. The case of the River Wilsznia - Western Carpathian Mountains. Prace Geograficzne IGiGP UJ 116, 89-97.
• IZMAIŁOW B., KRZEMIEŃ K., SOBIECKI K. 2009: Rzeźba i jej współczesne przemiany (Relief and its contemporary changes). In: A. Górecki, B. Zemanek (Eds), Magurski Park Narodowy - Monografia Przyrodnicza. Krempna-Kraków, 23-43.
• KAMYKOWSKA M., KASZOWSKI L., KRZEMIEŃ K. 1999: River channel mapping instruction, Key to the river bed description. Prace Geograficzne IG UJ 104, 9-25.
• KAMYKOWSKA M., KASZOWSKI L., KRZEMIEŃ K. 2012: Kartowanie koryt rzecznych (River channel mapping). In: K. Krzemień (Ed.), Struktura koryt rzek i potoków (studium metodyczne). IGiGP UJ, Kraków, 15-35.
• KASZOWSKI L. 1973: Morphological activity of the mountain streams - with Biały Potok in the Tatra Mts. as example. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 31, 1-101.
• KASZOWSKI L. 1979: Dynamiczna typologia koryt rzecznych na obszarze Karpat i ich przedgórza (Dynamic typology of river channels in the Carpatian Mts. and their foreland). Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN 21(1), 149-150.
• KASZOWSKI L., NIEMIROWSKI M., TRAFAS K. 1976: Problems of the dynamics of river channels in the Carpathian part of the Vistula basin. Zeszyty Naukowe UJ., Prace Geograficzne 43, 7-37.
• KASZOWSKI L., KRZEMIEŃ K. 1977: Structure of mountain channel systems as examplified by chosen Carpathians streams. Studia geomorph. Carpatho--Balcan. 11, 111-125.
• KASZOWSKI L., KRZEMIEŃ K. 1999: Classification systems of mountain river channels. Prace Geograficzne IG UJ 104, 27-40.
• KLIMEK K. 1979: Geomorfologiczne zróżnicowanie koryt karpackich dopływów Wisły (Morphodynamic channel types of the Carpathian tributaries to the Vistula). Folia Geographica Series Geographica--Physica 12, 35-47 [Eng. summ.].
• KLIMEK K. 1987: Man's impact on fluvial processes in the Polish Western Carpathians. Geografiska Annaler 69A, 221-226.
• KORPAK J. 2012: Morfologia i funkcjonowanie uregulowanego koryta rzeki górskiej - na przykładzie Mszanki w Gorcach. Przykład opracowania (Morphology and functioning of regulated mountain river channel - Mszanka River in the Gorce Mts.). Case study). In: K. Krzemień (Ed.), Struktura koryt rzek i potoków (studium metodyczne). Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 89-101.
• KORPAK J., KRZEMIEŃ K., RADECKI--PAWLIK A., 2008: Wpływ czynników antropogenicznych na zmiany koryt cieków karpackich (Influence of anthropogenic factors on changes in the Carpathian stream channels). Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich. Monografia 4, PAN, Kraków [Eng. summ.].
• KOŚCIELNIAK J. 2004: Influence of river training on functioning of the Biały Dunajec River channel system. Geom. Slovaca 4(1), 62-67.
• KRZEMIEŃ K. 1984: Współczesne zmiany modelowania koryt w Gorcach (Contemporary changes of river channels modeling in the Gorce Mts.). Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 59, 83-96.
• KRZEMIEŃ K. 1999: Structure and dynamics of the high-mountain channel of River Plima in the Ortler-Cevedale Massif (South Tirol). Prace Geograficzne IGUJ 104, 41-55.
• KRZEMIEŃ K. 2003: The Czarny Dunajec River, Poland, as an example of human induced development tendencies in a mountain river channel. Landform Analysis 4, 57-64.
• KRZEMIEŃ K. (Ed.), 2012: Struktura koryt rzek i potoków. Studium metodyczne Structure of river and stream channels. (Methodical study). Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 1-144.
• LACH J. 1999: Współczesne tempo erozji wgłębnej w dorzeczu górnej Wisłoki (Present rate and size of deep erosion in the upper Wisłoka River drainage basin). Interdyscyplinarność w badaniach dorzecza. Instytut Geografii UJ, Kraków, 219-229.
• ŁAPUSZEK M., RATOMSKI J. 2006: Metodyka określania i charakterystyka przebiegu oraz prognoza erozji dennej rzek górskich dorzecza górnej Wisły (The method of establishing, characteristics and forecasting of the riverbed erosion of the upper Vistula basin mountainous rivers). Inżynieria Środowiska 332.
• ŁYP M. 2012: Parametry morfometryczne zlewni i koryt rzecznych w badaniach systemu fluwialnego (Morphomet-ric parameters of catchments and river channels in fluvial system research). In: K. Krzemień (Ed.), Struktura koryt rzek i potoków - studium metodyczne. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 43-53.
• NIEDŹWIEDŹ T., OBRĘBSKA-STARK-LOWA B. 1991: Klimat (Climate). In: I. Dynowska, M. Maciejewski (Eds), Dorzecze górnej Wisły, Cz. I (Upper Wisla River drainage basin. Vol. II) PWN, Warszawa-Kraków, 58-84 [Eng. summ.].
• SOJA R. 1977: Deepening of channel in the light of the cross profile analysis. Carpathian river as example. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 11, 127-138.
• STARKEL L., ŁAJCZAK A. 2008: Kształtowanie rzeźby den dolin w Karpatach - koryt i równin zalewowych [Modeling of valley bottoms in the Carpathian Mts. (channels and floodplains)]. In: L. Starkel, A. Kostrzewski, A. Kotarba, K. Krzemień (Eds), Współczesne przemiany rzeźby Polski. IGiGP UJ, Kraków, 95-108.
• TRAFAS K. 1975: Zmiany biegu koryta Wisły na wschód od Krakowa w świetle map archiwalnych i fotointerpretacji (Changes of the Vistula River Bed east of Cracov in the light of archival maps and photointerpretation). Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 40, 1-85 [Eng. summ.].
• WROŃSKA-WAŁACH D., PŁACZKOW-SKA E., KRZEMIEŃ K. 2013: Leje źródłowe jako systemy morfodynamicz-ne w obszarach górskich (Morphodyna-mic system of mountain headwater areas). Przegląd Geograficzny 85, 1, 31-51 [Eng. summ.].
• WYŻGA B. 1991: Present-day downcutting of the Raba River channel - Western Carpathians, Poland - and its environmental effects. Catena 18, 551-566.
• WYŻGA B. (Ed.) 2008: Stan środowiska rzek południowej Polski i możliwości jego poprawy-wybrane aspekty (Environmental significance, degradation and possibilities of restoration of multi-thread rivers in southern Poland). Instytut Ochrony Przyrody PAN, Warszawa [Eng. summ.].
• ZAWIEJSKA J. 2006: Struktura i dynamika koryta Dunajca. Rozprawa doktorska (Structure and dynamics of the Dunajec River channel. Doctoral thesis). Archiwum IGiGP UJ, 1-179.
• ZAWIEJSKA J., KRZEMIEŃ K. 2004: Man-induced changes in the structure and dynamics of the Upper Dunajec River channel. Geografický Časopiss 56 (2), 111-124.
• ZAWIEJSKA J., WYŻGA B. 2010: Twentieth-century channel change on the Dunajec River, southern Poland: Patterns, causes and controls. Geomorphology 117 (3), 234-246.
• ZAWORA T. 1967: Współczesne procesy fluwialne w korycie Hoczewki (Contemporary fluvial processes in the Hoczewka river bed). Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 1, 35-50.

Identyfikatory

DOI

10.1515/sggw-2015-0029