Skuteczność oczyszczania ścieków w przydomowej oczyszczalni z wykorzystaniem zmodyfikowanego filtru żwirowo-piaskowego

• Autorzy: Chmielowski K.

Warianty tytułu

EN

The effectiveness of domestic sewage treatment in a household sewage treatment plant with a modified gravel and sand filter

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Nieoczyszczone ścieki bytowe na terenach wiejskich stanowią nadal poważne zagrożenie dla środowiska naturalnego. Brak jednoczesnej budowy systemów wodociągowych i kanalizacyjnych na terenach wiejskich przyczynił się do powstania znacznych dysproporcji pomiędzy zaopatrzeniem w wodę, a odprowadzeniem ścieków. Ścieki surowe wprowadzone do naturalnego odbiornika powodują szybką degradacje życia w odbiorniku i przyczyniają się do zachwiania równowagi biologicznej w środowisku. ścieki nieoczyszczone mogą doprowadził do pogorszenia jakości wody w studniach indywidulanych, a nawet doprowadził do całkowitego jej skażenia. Na terenach gdzie nie można zastosować kanalizacji zbiorczej alternatywą pozostaje budowa dołów asenizacyjnych lub przydomowych oczyszczalni ścieków. Rozwój przydomowych oczyszczalni ścieków w Polsce obserwuje się od kilkudziesięciu lat. W roku 1998 zarejestrowanych przydomowych oczyszczalni było 4000, podczas gdy w 1999 roku liczba ta wzrosła do 18054 szt. Intensywny wzrost obserwowano w latach kolejnych, gdzie w 2008 roku zarejestrowanych było 51 943 szt. w 2010 roku liczba ta wzrosła do około 81 tysięcy szt. a w 2011 roku zarejestrowano około 103 tysięce szt. W najbliższych latach przewiduje się gwałtowny wzrost nowo budowanych przydomowych oczyszczalni ścieków. Celem pracy była analiza skuteczności oczyszczania scieków bytowych w przydomowej oczyszczalni z wykorzystaniem zmodyfikowanego filtru swirowopiaskowego o przepływie pionowym. Cel pracy został zrealizowany poprzez wykonanie wstepnych badań laboratoryjnych z wykorzystaniem modelu wycinkowego „M1” w skali 1:1, a następnie wykonanie prototypu zmodyfikowanego filtru „F1” w terenie i określenie skuteczności działania w warunkach terenowych. Na tej podstawie autor zaproponował nowatorskie rozwiązanie, zmodyfikowany filtr świrowo-piaskowy o przepływie pionowym. Obecnie trwają procedury związane ze zgłoszeniem patentowym prototypu zmodyfikowanego filtru świrowo-piaskowego. Autorskie rozwiązanie filtru piaskowego o przepływie pionowym polegało na: – wprowadzeniu przed właściwą warstwą filtracyjną (piaskową) warstwy zabezpieczającej z drobnego świru, – zastosowaniu innowacyjnego układu rozprowadzającego ścieki w postaci autorskiego rozwiązania, – zmniejszeniu powierzchni filtru w stosunku do rozwiązań klasycznych. Klasyczne filtry piaskowe o przepływie pionowym zajmują znaczą powierzchnią (25-30 m2 dla pięcioosobowego gospodarstwa). W pracy podjęto próbę zmniejszenia wymiarów filtru w planie. Ważnym elementem modyfikacji złoża jest zaprojektowanie odpowiedniego systemu rozprowadzania ścieków tak, aby wykorzystał warstwą filtracyjną w jak najwyższym stopniu. Rozstawa drenów rozprowadzających ścieki po powierzchni złoża filtracyjnego w konwencjonalnych rozwiązaniach jest bardzo duża i wynosi nawet 200 cm. Przy miąższości właściwej warstwy filtracyjnej wynoszącej od 60 do 100 cm może dochodzić do nierównomiernego obciążenia złoża filtracyjnego. Poprzez zwiększenie wykorzystania warstwy filtracyjnej oraz wprowadzenie dodatkowej warstwy zabezpieczającej (z drobnego świru) można znacznie zmniejszyć wymiary filtru piaskowego o przepływie pionowym, przy równoczesnym zachowaniu jakości filtratu na dopuszczalnym poziomie. Badania obejmowały między innymi określenie wartości wskaźników fizykochemicznych zanieczyszczenia w ściekach dopływających oraz odpływających z filtru: BZT5, ChZTCr, tlen rozpuszczony, zawiesina ogólna, odczyn pH, fosfor ogólny, azot amonowy N-NH4, azot organiczny, azot całkowity Kjeldahla, azot azotynowy N-NO2, azot azotanowy N-NO3 oraz azot ogólny, (dodatkowo określono wartości wskaźników fizykochemicznych ścieków pobranych z następujących głębokości złoża filtracyjnego: 10 cm, 30 cm, 50 cm, 90 cm). Ponadto określono wartości wskaźników mikrobiologicznych zanieczyszczenia ścieków: bakterie grupy coli, Escherichia coli, Enterokoki, Salmonella sp., Shigella sp. oraz Clostridium perfringens) w ściekach dopływających do filtru, na odpływie z warstwy żwirowej oraz na odpływie z warstwy piaskowej. Na podstawie przeprowadzonych analiz wyników badań zaleca się stosowanie warstwy zabezpieczającej, wykonanej z drobnego żwiru o średnicy miarodajnej d10=1,66mm i miąższości 50 cm. Pod tą warstwą powinna być ułożona właściwa warstwa filtracyjna wykonana z piasku płukanego o średnicy miarodajnej d10=0,40mm i miąższości co najmniej 60 cm. Niewątpliwą zaletą zmodyfikowanego filtru żwirowopiaskowego o przepływie pionowym jest niewielka powierzchnia jaką zajmuje (1,15 m2.M-1) podczas gdy w klasycznych rozwiązaniach jest to nawet 7 m2.M-1. Biorąc pod uwagę, że usuwanie zanieczyszczeń następuje najintensywniej w początkowej głębokości warstwy zabezpieczającej, bardzo ważną sprawą jest równomierne rozprowadzenie ścieków wstępnie oczyszczonych po powierzchni warstwy zabezpieczającej wykonanej z drobnego żwiru. Zastosowanie innowacyjnego układu rozprowadzającego ścieki pozwoliło w badanym okresie optymalnie wykorzystał powierzchnię złoża filtracyjnego. Ze względu na znaczne wartości związków biogennych w ściekach oczyszczonych nie zaleca się stosowania zmodyfikowanego filtru żwirowo-piaskowego przy odprowadzaniu ścieków oczyszczonych do wód stojących i jezior.

EN

Untreated domestic sewerage still poses a serious threat to the environment in rural areas. The lack of simultaneous construction of water supply and sewerage systems in rural areas contributed to the significant imbalance between water supply and sewage discharge. Raw sewage, entering the natural receiver, cause rapid degradation of life and contribute to the biological imbalance in the environment. Untreated sewage can cause the deterioration of water quality in private wells and may even lead to its total contamination. In areas, where it is impossible to implement collective sewerage systems, there is an alternative in the form of building septic tanks or household sewage treatment plants. The development of household sewage treatment plants in Poland has been observed for decades. There were 4000 household sewage treatment plants registered in 1998, while in 1999 this number increased to 18054. A rapid increase was observed in subsequent years, i.e. in 2008 there were 51,943 registered household sewage treatment plants, in 2010 this number increased to about 81 thousand and in 2011 about 103 thousand treatment plants were registered. In the near future a dramatic increase in the number of newly built household sewage treatment plants is expected. The aim of this study was to analyze the efficiency of domestic sewage treatment in a household sewage treatment plant with a modified vertical flow sand and gravel filter. The aim was achieved by performing preliminary laboratory studies using a fragmentary “M1” model in a scale 1:1, and then by construction of a modified prototype of “F1” filter in the field and determining its effectiveness under field conditions. On this basis, the author proposed an innovative solution - a modified vertical flow gravel and sand filter. Currently, the procedures related to the patent application of the prototype of the modified gravel and sand filter are being underway. The original solution in the vertical flow sand filter consisted in: – placement of a protective layer of small pebbles before the filtration (sand) layer, – application of innovative sewage distribution system in the form of the proprietary solution, – reduction of the filter surface as compared to conventional solutions. The classic vertical flow sand filters occupy a significant surface (25-30 m2 for a five persons household). This study attempts to reduce the dimensions of the filter on the plan. An important element of the bed's modification is the design of a suitable sewage distribution system in order to utilize the filter layer as much as possible. The spacing of sewage distribution drains on the surface of the filter bed in conventional solutions is very large and ranges up to 200 cm. With thickness of the proper filtration layer from 60 to 100 cm the filter bed may be unevenly loaded. By increasing the use of the filter layer and introducing an additional protective layer (made of small pebbles) one can significantly reduce the dimensions of vertical flow sand filter while at the same time maintaining the acceptable level of the filtrate quality. The study included the determination of physical and chemical indicators of pollution in sewage flowing into and out of the filter: BOD5, CODCr, dissolved oxygen, total suspended solids, pH, total phosphorus, ammonium nitrogen NH4, organic nitrogen, total Kjeldahl nitrogen, nitrite nitrogen NO2, nitrate nitrogen NO3 and total nitrogen (the values of physical and chemical indicators of sewage collected from the following depths of the filter bed were determined: 10 cm, 30 cm, 50 cm, 90 cm). Moreover, the abundance of microbial indicators of sewage pollution (coliform bacteria, Escherichia coli, Enterococcus faecalis, Salmonella spp., Shigella spp. and Clostridium perfringens) was determined in sewage flowing into the filter, at the outflow from the gravel layer and at the outflow from the sand layer. Based on the results of the analyzes it is recommended to use a protective layer made of small pebbles with a normal grain size of d10=1.66mm and thickness of 50 cm. Under this layer there should be a proper filtration layer made of rinsed sand with normal diameter of d10=0.40mm and thickness of at least 60 cm. An important advantage of the modified vertical flow gravel and sand filter is its small surface (1.15 m2.M-1) while in the classical solutions it is even up to 7 m2.M-1. Taking into consideration that the removal of pollutants is most intense at the initial depth of the protective layer, it is very important to evenly distribute the pre-treated sewage over the surface of the protective layer made of small pebbles. The use of innovative sewage distribution system allowed the optimal use of the filter bed’s surface during the study period. Due to the large amounts of biogenic compounds in treated sewage, the use of the modified vertical flow gravel and sand filter is not recommended when discharging treated sewage into stagnant water bodies and lakes.

Słowa kluczowe

PL

oczyszczalnie sciekow; oczyszczalnie przydomowe; filtr zwirowo-piaskowy; modyfikacje; oczyszczanie sciekow; skutecznosc oczyszczania; redukcja zanieczyszczen

• Wydawca: -
• Czasopismo: Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich
• Rocznik: 2013
• Numer: 1/I
• Opis fizyczny: s.1-224,fot.,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Chmielowski K.

• Katedra Inżynierii Sanitarnej i Gospodarki Wodnej, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Al.Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków

Bibliografia

• Albuquerque A., Arendacz M., Gajewska M., Obarska-Pempkowiak H., Randerson P., Kowalik P. (2009). Removal of organic matter and nitrogen in an horizontal subsurface flow (HSSF) constructed wetland under transient loads. Water Sci. Technol. 60 (7), 1677-1682.
• Andraka D., Dzienis L. (2003). Wymagany poziom niezawodności oczyszczalni ścieków w świetle przepisów polskich i europejskich. Zesz. Nauk. Politechniki Białostockiej, Inżynieria Środowiska, z. 16, t. 2, 24-28.
• Asenizacja indywidualna (1982). Zeszyty Techniczne Francuskiego Ministerstwa Ochrony Środowiska. Warszawa.
• ATV-A262 (1998). Grundsätze für Bemessungen, Bau und Betrieb von Pflanzenbeeten für kommunales Abwasser bei Ausbaugrößen bis 1000 Einwohnerwerte.
• Bartoszewski K. (1997). Współczesne systemy oczyszczania ścieków komunalnych. XLIII Konferencja Naukowa Komitetu Inżynierii Lądowej i Wodnej PAN i Komitetu Nauki PZITB. Poznań, 53-61.
• Bergel T. (2005). Optymalizacja doboru jednostkowego odpływu ścieków jako warunek prawidłowego funkcjonowania wiejskich systemów kanalizacyjnych. Gaz, Woda i Technika Sanitarna 11/2005, 23–26.
• Bernacka J., Kurbiel J., Pawłowska L. (1995). Usuwanie związków biogennych ze ścieków miejskich. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa, 92.
• Bever J., Stein A., Reichmann H. (1997). Zaawansowane metody oczyszczania ścieków. Projprzem-EKO, Bydgoszcz.
• Bicki T. J., Brown R. B. (1991). On-site sewage disposal – the influence of system deisty on water quality. Journal of Environ. Health.
• Błaszczyk P. (1999). Stan obecny i perspektywy rozwoju kanalizacji w Polsce, Materiały konferencyjne nt. Stan obecny i perspektywy rozwoju inżynierii sanitarnej i gazownictwa. Warszawa, 37-45.
• Błażejewski R. (1994). Przegląd indywidualnych systemów oczyszczania ścieków stosowanych w kraju i na świecie. Ogólnopolskie Seminarium Szkoleniowe. Poznań.
• Błażejewski R. (1995). Indywidualne systemy sanitacyjne a wody podziemne. Gospodarka Wodna, 10, 238-240.
• Błażejewski R. (1997). Przydomowe oczyszczalnie ścieków. Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Zarzeczewie. Włocławek.
• Błażejewski R. (1999). Wstęp do badań empirycznych. Wydawnictwo AR, Poznań.
• Błażejewski R. (2000a). Czy i jak wybrać przydomową oczyszczalnię ścieków. VI Ogólnopolskie Sympozjum Szkoleniowe. Poznań-Kiekrz, 1-11.
• Błażejewski R. (2000b). Przydomowe oczyszczalnie ścieków. Przegląd Komunalny, 4.
• Błażejewski R. (2003). Kanalizacja wsi. Wydawnictwo PZITS, Oddział Wielkopolski. Poznań.
• Błażejewski R. (2005). Aktualny status przydomowych oczyszczalni ścieków i perspektywy ich rozwoju. Wodociągi – Kanalizacja 1/2005.
• Błażejewski R., Murat-Błażejewska S. (1995). Ocena wodoprzepuszczalności gruntu dla celów podziemnego rozsączania wstępnie oczyszczonych ścieków bytowo-gospodarczych. Materiały sesji Modelowanie przepływów i jakości wód. Politechnika Szczecińska. Szczecin.
• Błażejewski R., Murat-Błażejewska S. (1997). Soil clogging phenomena in constructed wetlands with subsurface flow, 183-188.
• Błazejewski R., Murat-Błażejewska S. (2009). Water Retention Time in Intermittently Dosed Sand Filters. Polish J. of Environ. Stud. Vol. 18, No. 2, 289-292.
• Bounds T. R. (1997). Design and performance of septic tanks. Site characterization and design of onsite septic systems ASTM STP 901. M.S. Bedinger, A.I. Johnson, and J.S. Fleming, Eds., American Society for Testing Materials, Philadelphia, 21.
• Börner T. (1992). Einflußfaktoren für die Leistungfähigkeit von Pflanzenkläranlegen. Schriftenreihe WAR, TH Darmstadt, 58.
• Bugajski P. (2010). Ładunki zanieczyszczeń charakteryzujące ścieki pochodzące z budynków szkolnych na terenach wiejskich. Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich 14/2010, PAN Oddział w Krakowie. Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi, 137-145.
• Bugajski P., Bergel T. (2009). Niedociążenia hydrauliczne przydomowych oczyszczalni ścieków. Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich 5/2009, PAN Oddział w Krakowie. Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi, 147-154.
• Bugajski P., Wał􀄊ga A., Kaczor G. (2012). Zastosowanie metody Weibulla do analizy niezawodności działania przydomowej oczyszczalni ścieków. Gaz Woda i Technika Sanitarna 2, 56-58.
• Canter L. W., Knox R. C. (1985). Septic Tank System Effects on Ground Water Quality. Lewis Pub. Inc. Michigan.
• Chen Z. M., Chen B., Zhou J. B., Li Z., Zhou Y., Xi X. R., Lin C., Chen G. Q. (2008). A vertical subsurface-flow constructed wetland in Beijing. Communications in Nonlinear Science and Numerical Simulation, 13 (9), 1986-1997.
• Chmielowski K. (2008a). Średnica uziarnienia filtrów piaskowych o przepływie pionowym jako czynnik różnicujący średnie wartości wybranych wskaźników zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych. Instytut Techniki Budowlanej, Ośrodek Informacji „Technika instalacyjna w budownictwie”. Instal – teoria i praktyka w instalacjach 10, 42-45.
• Chmielowski K. (2008b). Eliminacja zanieczyszczeń ze ścieków komunalnych w oczyszczalni w Dąbrowie Tarnowskiej. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 5, 149-158.
• Chmielowski K. (2009). Impact of the hydraulic loading of filter bed on the sewage treatment efficiency in vertical flow sand filters. Polish Journal of Environmental Studies, series of monographs, vol. 4, 17-22.
• Chmielowski K. (2011). Wpływ ładunku zanieczyszczeń doprowadzonego do złoża filtracyjnego na stężenie badanych wskaźników w ściekach oczyszczonych. Nauka Przyroda Technologie. Tom 5 zeszyt 5, #77. Poznań. http://www.npt.up-poznan.net/tom5/zeszyt5/art_77.pdf [dost 􀄊p:05.01.2013].
• Chmielowski K., Bugajski P. (2008). Efektywność usuwania zanieczyszczeń w osadnikach gnilnych typu „DUOFILTER”. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 5, 41-50.
• Chmielowski K., Ślizowski R. (2009a). Wpływ średnicy zastępczej d10 złoża w filtrach piaskowych o przepływie pionowym na skuteczność usuwania związków biogennych. Gaz Woda i Technika Sanitarna 9, 11-13.
• Chmielowski K., Ślizowski R. (2009b). Ocena skuteczności usuwania zanieczyszczeń w oczyszczalni ścieków w Tarnowie. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 5, 137-146.
• Chmielowski K., Ślizowski R., Pęgiel K. (2011). Ocena działania przydomowej oczyszczalni ścieków z filtrem piaskowym o przepływie poziomym. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi PAN w Krakowie, Stowarzyszenie Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 2, 215-223.
• Chmielowski K., Satora S., Wałęga A. (2009a). Skuteczność oczyszczania ścieków na przykładzie oczyszczalni dla miasta Krynica–Zdrój. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 9, 73-83.
• Chmielowski K., Satora S., Wałega A. (2009b). Ocena niezawodności działania oczyszczalni ścieków dla gminy Tuchów. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 9, 63-72.
• Chmielowski K., Satora S., Wałęga A. (2009c). Zmienność jednostkowego zużycia wody przez mieszkańców Mszany Dolnej. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 5, 61-73.
• Chmielowski K., Ślizowski R. (2008a). Wpływ uziarnienia złoża filtrów piaskowych o przepływie pionowym na jakość filtratu. Przemysł Chemiczny. 5, 432-434.
• Chmielowski K., Ślizowski R. (2008b). Charakterystyka ilościowa ścieków dopływających do przydomowej oczyszczalni z pojedynczego gospodarstwa wiejskiego. Gaz Woda i Technika Sanitarna. 9, 11-13.
• Chmielowski K., Ślizowski R. (2008c). Wpływ ładunku zanieczyszczeń doprowadzanego do filtrów piaskowych o przepływie pionowym na ładunek usuwany. Acta Scientiarum Polonorum. 7 (3), 33-42.
• Chmielowski K., Ślizowski R., (2008d). Defining the optimal range of a filter bed’s d10 replacement diameter in vertical flow sand filters. Environ. Prot. Eng. 3, 35-42.
• Chmielowski K., Ślizowski R. (2008e). Skuteczność zmniejszenia zanieczyszczeń ścieków w oczyszczalni „Kujawy”. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 2, 195-203.
• Chmielowski K., Ślizowski R. (2010). Ocena skuteczności oczyszczania ścieków w oczyszczalni ścieków w Nowym Sączu-Wielopolu. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 2, 155-167.
• Chmielowski K., Wał􀄊ga A. (2011). Wstępne badanie stabilności usuwania substancji organicznej w kolumnach filtracyjnych wypełnionych piaskiem i żwirem. Nauka Przyroda Technologie. Tom 5 zeszyt 5 #78. Poznań. http://www.npt.up-poznan.net/pub/art_5_78.pdf [dost 􀄊p:05.01.2013].
• Chmielowski K., Wałęga A., Miernik W. (2009). Wpływ temperatury powietrza na temperaturę ścieków w przydomowych oczyszczalniach z filtrem piaskowym o przepływie pionowym. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 6, 57-66.
• Ciupa R. (1995). Porównanie kosztów budowy, eksploatacji i osiganych efektów oczyszczania wybranych typów małych oczyszczalni ścieków w północno-wschodniej Polsce, Techniczno- technologiczne aspekty użytkowania małych oczyszczalni ścieków, Kontenerowe i Przydomowe Oczyszczalnie ścieków, Białystok, 143-147.
• CUGW. (1971). Budownictwo oczyszczalni ścieków. Wytyczne techniczne projektowania drenaży rozsączających i filtrów piaskowych. Wydawnictwo Katalogów i Cenników. Warszawa.
• DIN 4261. (1994). Kleinklaranlagen. Teil 1. Teil 2.
• DTU 64.1. (1992). Mise en oeuvre des dispositifs d`assainissement autonome. Afnor.
• Dymaczewski Z., Oleszkiewicz J., Soza􀄔ski M. (1997). Poradnik eksploatatora oczyszczalni ścieków. Wyd. PZITS, Poznań, 618.
• Dyrektywa Komisji 98/15/WE z dnia 27 lutego 1998 r. zmieniająca dyrektywę Rady 91/271/EWG w odniesieniu do niektórych wymogów ustanowionych w jej załączniku I. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 15, t. 4, 27-28.
• Dzikiewicz M. (1994). Wiejskie oczyszczalnie ścieków. Przykłady rozwiązań. Fundacja Wspomagająca Zaopatrzenie Wsi w Wodę. Warszawa.
• Ebers T., Bischofsberger W. (1992). Leistungssteigerung von Kleinlkaeranlagen. Berichte aus Wasserguette – und Abfallwirtsschaft. Helft nr 98. Technische Universitaet Muenchen.
• Eymontt A., (2000). Możliwości zastosowania nowych materiałów i rozwiązań technicznych w projektowaniu i wykonawstwie systemów odprowadzania ścieków na wsiach. Zeszyty Naukowe AR w Krakowie. 72, 341-350.
• Gajewska M., Obarska-Pempkowiak H. (2009). 20 lat doświadczeń z eksploatacji oczyszczalni hydrofitowych w Polsce. Rocznik Ochrony środowiska. 11, 875-888.
• Gašpariková E., Kapusta Š., Bodik I., Derco J., Kratochvil K. (2005). Evaluation of Anaerobic- Aerobic Wastewater Treatment Plant Operations. Pol. J. Environ. Stud., 14(1), 29-34.
• Grygorczuk-Petersons E. H. (2011). Ocena jakości ścieków odprowadzanych do przyzagrodowych oczyszczalni ścieków na przykładzie wybranej wsi w woj. podlaskim. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. nr 560, 85-90.
• GUS (2007). Infrastruktura komunalna w 2007 r., 29.
• GUS (2008). Infrastruktura komunalna w 2008 r., 19.
• GUS (2009). Infrastruktura komunalna w 2009 r., 13.
• GUS (2010). Infrastruktura komunalna w 2010 r.,13.
• GUS (2011). Infrastruktura komunalna w 2011 r.,13.
• GUS (2012). Infrastruktura komunalna w 2012 r., 14.
• Haberl R., Perfler R., Mayer H. (1995). Constructed wetlands in Europe. Water Science and Technology. vol. 32. No. 3, 305-315.
• Heidrich Z. (1998). Przydomowe oczyszczalnie ścieków. Poradnik. Centralny Ośrodek Informacji Budownictwa, Warszawa.
• Heidrich Z., Stańko G. (2007). Leksykon przydomowych oczyszczalni ścieków. Wyd. Seidel Przywecki, 128.
• Heidrich Z., Stańko G. (2008). Kierunki rozwiązań oczyszczalni ścieków dla wiejskich jednostek osadniczych. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 05, 169-177.
• Heidrich Z., Ticho􀄔czuk P. (1995). Wstępne zasady projektowania przydomowych oczyszczalni ścieków. PZITS O/w Poznaniu. Warszawa-Poznań.
• Henze M., Harremoes P., Jansen J., Arvin F. (1995). Wastewater Treatment. Biological and Chemical Processes. Springer Verlag. Berlin – Heidelberg New York.
• Henze M., Harremoës P,. Jansen J. C., Arvin E. (2002). Wastewater Treatment, Biological and Chemical Processes. Spring –Verlag Telos, Berlin – Heidelberg New York.
• Hu H. Y., Cheng Y. L., Lin J. Y. (2007). On-site treatment of septic tank effluent by using a soil adsorption system. Practice Periodical of Hazardous, Toxic, and Radioactive Waste Management 11 (3), 197-206.
• Hus S. (1993). Wpływ gnojowicy oraz gnojówki i ścieków wiejskich na jakość wód niektórych potoków w Sudetach. Zesz. Nauk. AR Wrocław. nr 113, 85.
• Jarvie H. P., Neal C., Withers P. J. A. (2006). Sewage-effluent phosphorus: A greater risk to river eutrophication than agricultural phosphorus? Science of The Total Environment. 360, 246- 253.
• Jóźwiakowski K. (2012). Badania skuteczności oczyszczania ścieków w wybranych systemach gruntowo-roślinnych. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 01.
• Jóźwiakowski K., Pytka A. (2010). Rozwój gospodarki wodno-ściekowej na terenach wiejskich w Polsce w latach 1990-2008. Gospodarka Odpadami Komunalnymi. Monografia Komitetu Chemii Analitycznej PAN, tom VI, 31-39.
• Jucherski A., Walczowski A. (2001). Drenaże rozsączające. Oczyszczanie czy odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków do gleby. Wiadomości Melioracyjne i łąkarskie. 3 (390), 131-132.
• Jucherski A. (2000). Skuteczność oczyszczania ścieków bytowo-gospodarskich w oczyszczalniach gruntowych i glebowo-roślinnych w rejonach górzystych. Zeszyty Naukowe AR w Krakowie, 72, 371-380.
• Jucherski A., Walczowski A. (2002). Oczyszczanie ścieków w zagrodowych instalacjach gruntowo- roślinnych na terenach rolniczych Polski Południowej. Sanitacja Wsi, Przyzagrodowe Oczyszczalnie ścieków, IBMER Krynica.
• Kaczor G. (2008). Wpływ temperatury powietrza na temperaturę ścieków w kanalizacji i reaktorze biologicznym. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 3, 129-137.
• Kaczor G., Bugajski P. (2006). Usuwanie związków biogennych w przydomowych oczyszczalniach ścieków typu Turbojet i Biocompact. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 2, 65-75.
• Kalenik M., Grzyb A. (2001). Eksperymentalne badania skuteczności oczyszczania ścieków w złożu gruntowym pod drenażem rozsączającym. Zesz. Prob. Post. Nauk Rol. 475, 73-80.
• Klaczyński E. (2003). Doświadczenia z eksploatacji wiejskich oczyszczalni ścieków w gminie Śrem. VII Ogólnopolskie sympozjum szkoleniowe nt. „Projektowanie, budowa i eksploatacja przydomowych oczyszczalni ścieków ”. Poznań-Kierz, 97-106.
• Klimiuk E., Lossow K., Buli􀄔ska M. (1995). Kinetyka reakcji i modelowanie reaktorów biochemicznych w procesach oczyszczania ścieków. Wydawnictwo ART. Olsztyn.
• Klugiewicz J., Totczyk G. (1995). Zastosowanie kontenerowych oczyszczalni ścieków z TZB na terenach rolniczo-przemysłowych. „Problemy gospodarki wodno-ściekowej w regionach rolniczo-przemysłowych”. Kontenerowe i Przydomowe Oczyszczalnie ścieków, Białystok, 119-127.
• Kristiansen R. (1981). Sand filter trenches for purification of septic tank effluent. I. The clogging mechanism and soil physical environment. Journal of Environmental Quality, 353-357.
• Krzanowski S., Jucherski A., Wałęga A. (2005). Wpływ pory roku na niezawodność technologiczną wielostopniowej, gruntowo-roślinnej przydomowej oczyszczalni ścieków. Infrastrukt. Ekol. Teren. Wiej. 1, 37-54.
• Krzanowski S., Wałęga A. (2006). Wykorzystanie teorii niezawodności i statystycznej kontroli jakości do oceny eksploatacyjnej wiejskich oczyszczalni ścieków. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 3/2, 17-37.
• Krzanowski S., Wałęga A. (2007). New technologies of small domestic sewage volume treatment applied in Poland. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 3, 69-78.
• Krzanowski S., Wałęga A., Paśmionka A. (2008). Oczyszczanie ścieków z wybranych zakładów przemysłu spożywczego. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 1, Ser. Monogr.
• Kucharski B., Rak J. (1991a). Kontenerowe oczyszczalnie ścieków K-25 w placówkach PKP. Seminarium Eksploatacja oczyszczalni ścieków” w Sielpi. Wydawnictwo PZITS- Kielce, 41-46.
• Kucharski B., Rak J. (1991b.) Problemy oczyszczalni ścieków ze złożami tarczowymi w świetle rozwiązań technicznych oczyszczalni ELJOT i KOS. Seminarium Eksploatacja oczyszczalni ścieków w Sielpi”. Wydawnictwo PZITS - Kielce, 47-54.
• Kuczewski K. (1991). Skuteczność oczyszczania ścieków bytowo-gospodarczych na biologicznych ociekowych złożach torfowych. Zeszyty Naukowe AR. Rozprawa habilitacyjna nr 92. Wrocław.
• Kuczewski K. (1993). Rola zagrodowych oczyszczalni ścieków w kształtowaniu wiejskich systemów odprowadzania ścieków na przykładzie oczyszczalni z biologicznym złożem torfowym. Kształtowanie wiejskich systemów zaopatrzenia w wodę, usuwania i oczyszczania ścieków. Zeszyty problemowe PZITS nr 672.
• Kuczewski K. (1995). Efekty oczyszczania ścieków bytowo-gospodarczych w trzykomorowym osadniku przepływowym. Kształtowanie wiejskich systemów zaopatrzenia w wodę oraz usuwania i oczyszczania ścieków. Wrocław. Zeszyt Problemowy nr 672.
• Kuczewski K., Kwiecińska K., Kozdraś M. (2004). Zmiany w usuwaniu biogenów ze ścieków bytowo-gospodarczych po wieloletniej eksploatacji oczyszczalni roślinno-glebowej. Woda - Środowisko - Obszary Wiejskie, tom 4, z. 2a (11), 547 -557.
• Kuczewski K,. Paluch J. (1993). Zamknięcie obiegu materii zawartej w ściekach na przykładzie oczyszczalni roślinno-glebowej. Kształtowanie wiejskich systemów zaopatrzenia w wodę, usuwania i oczyszczania ścieków. Zeszyty problemowe PZITS nr 672.
• Kuczewski K,. Paluch J. (1994). Niektóre problemy związane z oczyszczaniem małych ilości ścieków (artykuł dyskusyjny). Wiadomości Melioracyjne i Łąkarskie nr 3.
• Kunicki-Goldfinger W. (1998). Życie bakterii. PWN Warszawa.
• Kunst S., Kayser K. (2000). Leistungsfähigkeit von Kleinklärenlagen. W: Konzepte zur Abwasserbehandlung im ländlichen Raum. Komunale Umwelt-Aktion U.A.N. Hanover Band I, 86-87.
• Laak R. (1986). Wastewater Engineering Desing for Unsewered Areas. Technomic Publ. Co. Basel-Lancaster.
• Łomotowski J., Wiśniewski R. (1993). Lokalne oczyszczalnie ścieków w systemie kanalizacji dualnych. Kształtowanie wiejskich systemów zaopatrzenia w wodę, usuwania i oczyszczania ścieków. Zeszyty problemowe PZITS nr 672.
• Malarski R. (2000). Oczyszczalnie roślinne – alternatywa dla twardych technologii. http://www.ekofil.gdynia.pl/Oczyszczalnie_roslinne_jako_alternatywna_technologia.html [dost􀄊p:05.01.2013].
• Martijnse G. (1999). Małe oczyszczalnie ścieków w Holandii. Wiadomości Melioracyjne i Ł􀄅karskie 4, 177-179.
• Metcalf L., Eddy H., P. (1991). Wastewater Engineering, Treatment, Disposal, Reuse. Third edition. McGraw-Hill Ltd. New York.
• Metcalf L., Eddy H., P. (1995). Wastewater Engineering, Treatment, Disposal and Reuse. McGraw-Hill Ltd., New Delhi.
• Min Tao, Feng He, Dong Xu, Ming Li, Zhenbin Wu. (2010). How artificial aeration improved sewage treatment of an integrated vertical-flow constructed wetland. Pol. J. Environ. Stud., 19(1), 183-191.
• Mucha Z., Mikosz J. (2009). Racjonalne stosowanie małych oczyszczalni ścieków z uwzględnieniem kryteriów zrównoważonego rozwoju. Czasopismo Techniczne. Środowisko, Wyd. Politechniki Krakowskiej. R. 106, z. 2-Ś, 91-100.
• Myczka J. (2001). Obliczeniowe aspekty wymiarowania średnic kanalizacji podciśnieniowej. Inżynieria Rolnicza. 8, 269-283.
• Niżyńska A. (2004). Analiza występowania wód podziemnych zanieczyszczonych azotanami. Instytut Ochrony Środowiska, Wrocław.
• Onsite Wastewater Treatment and Disposal System. (1980). Design Manuel. EPA – USA.
• Obarska-Pempkowiak H. (1996). Analiza efektywności usuwania zanieczyszczeń w oczyszczalniach wodno-roślinnych i gruntowo-roślinnych w województwie gdańskim.
• Obarska-Pempkowiak H. (2002). Oczyszczalnie hydrofitowe. Politechnika Gdańska, 214.
• Osmulska-Mróz B. (1995). Lokalne systemy unieszkodliwiania ścieków. Poradnik Instytutu Ochrony Środowiska, Warszawa, 128-156.
• Paluch J., Paruch A., Pulikowski K. (2006). Wstępne wyniki badań oczyszczalni zagrodowej typu ORP. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. t. 6, z. 1 (16), 297-305.
• Pawełek J., Bergel T. (2003). Objętość ścieków bytowych a zużycie wody w gospodarstwach wiejskich. Inżynieria Rolnicza nr 3 (45), tom II, 81-89.
• Pawełek J., Kaczor G. (2006). Jednostkowe zużycie wody w gospodarstwie domowym w 8-letnim okresie obserwacji. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 2/1, 159–170.
• Pawełek J., Kaczor G., Bergel T. (2004). Wybrane zagadnienia ilościowo-jakosciowe ścieków bytowych odprowadzanych wiejskimi systemami kanalizacyjnymi. Ogólnopolska konferencja naukowo – techniczna pt. „Kanalizacja wsi – stan obecny, perspektywy rozwoju”. Poznań-Puszczykowo, 1-24.
• Pawełek J., Tylek W. (1989). Częstość mycia pojazdów mechanicznych w gospodarstwach wiejskich. GWiTS 6, 133–135.
• Pawęska K., Kuczewski K. (2008). Skuteczność oczyszczania ścieków bytowych w oczyszczalniach roślinno-glebowych o różnej eksploatacji. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Monografie, tom 60, 156.
• Pell M., Nyberg F., Ljunggren H. (1990). Microbial numbers and activity during infiltration of septic-tank effluent in a subsurface sand filter. Water Research, vol. 24 no 11, 1347-1354.
• Pell M., Ljunggren H. (1990). Composition of the microbial pollutation in sand-filter columns receiving artificial septic-tank effluent, evaluated by soft independent modeling of class analogy. Department of Microbiology, Swedish University of Agricultural Sciences. Upsalla.
• Pell M., Nyberg F. (1989). Infiltration of wastewater in newly started pilot sand – filter system. Development and distribution of the bacterial populations. 457-462.
• PN-74/C-04620-11. (1974). Woda i 􀄞cieki - Pobieranie próbek - Pobieranie próbek ścieków z otwartych kanałów ściekowych do analizy fizycznej i chemicznej oraz bakteriologicznej.
• PN-86/B-02480. (1986). Grunty budowlane – określenia, symbole, podział i opis gruntów. Wydawnictwo normalizacyjne Alfa.
• PN-C-04615-07. (1977). Woda i ścieki - Badania mikrobiologiczne - Oznaczanie bakterii grupy coli typu kałowego (fekalnego) metodą fermentacyjną probówkową.
• PN-EN ISO 5667-1. (2007). Jakość wody - Pobieranie próbek - Wytyczne dotyczące technik pobierania próbek.
• PN-Z-19000-1. (2001). Jakość gleby - Ocena stanu sanitarnego gleby - Wykrywanie bakterii z rodzaju Salmonella.
• Praca zbiorowa. (1997). Poradnik eksploatatora oczyszczalni ścieków. Poznań.
• Praca zbiorowa. (2000). Biotechnologia ścieków. Gliwice.
• Rak J. (1998). Oczyszczalnia ścieków dla miasta Rzeszowa. Materiały Sesji Naukowej. Stan i perspektywy rozwoju techniki sanitarnej na Rzeszowszczyźnie. NOT, PZITS, Rzeszów.
• Rak J., Kurbiel J., Wieczysty A. (1989b). Propozycja podziału oczyszczalni ścieków na kategorie ze względu na niezawodność procesu oczyszczania. Gaz, Woda i Technika Sanitarna, nr 6, 115-119.
• Rak J., Wieczysty A., Niedbałowa A. (1989a). Ekonomiczny aspekt wyboru liczby urządzeń oczyszczalni ścieków w świetle teorii niezawodności. Gospodarka Wodna nr 10, 211-212.
• Reed B., Matsumoto M., Wake A., Iwamoto H., Takeda F. (1989). Improvements in soil absorption trench design. J. Environ. Eng. 115 (4), 853-857.
• Reed S., Crites R. W., Middlebrooks F. J. (1995). Natural system for waste management and treatment. New York-Toronto. 433.
• Roman M. (1993). Ścieki – ich ilość i jakość. Materiały seminarium szkoleniowego ”Optymalny dobór oczyszczalni ścieków” Wydawnictwo Abrys , Poznań.
• Ronner A., Lee Wong A. (1998). Characterization of microbial clogging in Wastewater infiltration. Proceedings of the Eight National Sympodium on Individual and Small Community Sewage Systems. ASAE. 37-42.
• Rosen P. (2002). Przydomowe oczyszczalnie ścieków. Centralny Ośrodek Informacji Budownictwa. Warszawa.
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 kwietnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz. U. nr 109, poz. 1156.
• Rozporządzenie MŚ z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Dz. U. nr 137, poz. 984.
• Sadecka Z. (2008). Oczyszczanie ścieków z małych miejscowości. Oczyszczanie ścieków i przeróbka osadów ściekowych. Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 5-14.
• Schierup H. H., Brix H., Lorenzen B. (1990). Wastewater treatment in constructed reed beds In Denmark - state of the art. In: Cooper P. F., Findlater B. C. (Eds.), Constructed wetlands In water pollution control, Oxford: Pergamon Press, 495-504.
• Schlegel H. G. (2005). Mikrobiologia ogólna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 359.
• Schmidt F. (2000). Koreferat do pracy Kunst S. i Kayser K 2000. Leistungsfähigkeit von Kleinklärenlagen. W: Konzepte zur Abwasserbehandlung im ländlichen Raum. Komunale Umwelt-Aktion U.A.N. Hannover Band I, 86-87.
• Schudel P., Boller M. (1989). Onsite wastewater treatment with intermittent buried filtrem. Materiały konferencyjne Small Wastewater Treatment Plants. Tapir, Trondheim.
• Siegrist R. (1987). Soil clogging during subsurface wastewater infiltration as affected by effluent composition and loading rate. Jurnal of Environmental Quality, 181-187.
• Siemieniec A., Krzanowski S. (2001). Ocena skuteczności oczyszczania ścieków przez filtry gruntowe w warunkach terenowych. VII Ogólnopolskie Sympozjum Szkoleniowe „Projektowanie i eksploatacja przydomowych oczyszczalni ścieków”, Poznań-Kiekrz. Eko- Tech, 77-89.
• Siemieniec A. (2003). Skuteczność oczyszczania małych ilości ścieków bytowych w filtrach gruntowych o przepływie poziomym. Rozprawa doktorska. AR Kraków.
• Sikorski M. (1994a). Charakterystyka ścieków wiejskich i sposób ich unieszkodliwiania. Wiadomości Melioracyjne i Łąkarskie - Wydanie specjalne. Częstochowa. 3, 25-31.
• Sikorski M. (1994b). Oczyszczanie i oczyszczalnie w Polsce. Wiadomości Melioracyjne i Łąkarskie nr 4.
• Sikorski M. (1988). Charakterystyka nierównomierności dopływów ścieków bytowogospodarczych na przykładzie wybranych obiektów uspołecznionych gospodarstw rolnych. Rozprawa doktorska. Wrocław.
• Sikorski M. (1989). Przegląd procesów, metod i urządzeń do oczyszczania ścieków bytowogospodarczych możliwych do zastosowania w warunkach wiejskich. Zagadnienia Techniki Sanitarnej Wsi. Oczyszczanie ścieków wiejskich, procesy, urządzenia, eksploatacyjne. Materiały konferencyjne. Wrocław.
• Simons A., Magdoff F. (1979). Laboratory evaluation of design parameters for mound system disposal of septic tank effluent. Jurnal of Environmental Quality, 486-492.
• Skarbek R. (1996). Wpływ hydraulicznych parametrów zagrodowych oczyszczalni gruntowo-roślinnych na ich skuteczność. AR we Wrocławiu, maszynopis (rozprawa doktorska).
• Spychała M. (2003). Kolmatacja i możliwości dekolmatacji filtrów piaskowych i drenaży rozsączających. Ogólnopolskie sympozjum szkoleniowe „Projektowanie, budowa i eksploatacja przydomowych oczyszczalni ścieków. PZiTS. Poznań.
• Stanisz A. (1998). Przystępny kurs statystyki. Tom 1. Wydawnictwo StatSoft Polska Sp. z o.o. Kraków.
• Szpindor A. (1994). Zagrodowe oczyszczalnie ścieków jako istotny czynnik rozwoju wiejskiej gospodarki wodno-ściekowej. Wiadomości Melioracyjne i Łąkarskie nr 4.
• Szpindor A. (1998). Zaopatrzenia w wodą i kanalizacja wsi. Arkady, Warszawa.
• Szwedzki Urząd Ochrony Przyrody. (1990). Ogólne zalecenia 87.6. Małe oczyszczalnie ścieków.
• Ślizowski R., Chmielowski K. (2003). Wpływ temperatury na efekt oczyszczania w przydomowej oczyszczalni ścieków typu "Biocompact" w Tworkowej. Inżynieria Rolnicza. Nr 3 (45 Tom II), 23-33.
• Ślizowski R., Chmielowski K. (2005). Skuteczność oczyszczania ścieków w przydomowej oczyszczalni DUOFILTER i w filtrze piaskowym o przepływie pionowym. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie. Inżynieria Środowiska zeszyt 26. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Krakowie. 299-308.
• Ślizowski R., Chmielowski K. (2007). The efficiency of selected sewage pollutant reduction in a vertical flow sand filter. Polish Journal of Environmental Studies Vol. 16, No. 2A, Part II. 221-226.
• Świgoń Z. (2001). Oczyszczalnia ściąga. Przegląd Komunalny, nr 12, 67-70.
• Świgoń Z. (2003). Stan ochrony wód w Polsce w roku 2001. VII Ogólnopolskie Sympozjum Szkoleniowe. Pozna􀄔-Kiekrz. 107-117.
• Tabernacki J., Heidrich Z., Sikorski M. (1990). Album wzorcowych rozwiązań odprowadzania i unieszkodliwiania ścieków bytowo-gospodarczych z miejskich gospodarstw zagrodowych. Instytut Melioracji i U􀄪ytków Zielonych. Falenty.
• Taner C. C. (2000). Plants as ekosystem engineers in subsurface – flow treatment wetlands. 7th International Conference on Welland System for Water Pollution Control, Floryda, 805-812.
• US EPA. (1992). Wastewater Treatment Disposal for Small Communities. Manual. Cincinnati- Washington.
• Van Cuyk S., Siegrist R., Logan A., Masson S., Fisher E., Figueroa L. (2001). Hydraulic and purification behaviors and their interaction during wastewater treatment in soil infiltration systems. Water Res. 35 (4). 953-964.
• Vandevivere P., Baveye P. (1992). Effectof bacterial extracellular polymers on the saturated hydraulic conductivity of sand columns. Applied and Environmental Microbiology, 1690-1698.
• Vymazal J. (2001). Types of constructed wetlands for wastewater treatment: their potential for nutrient removal. In: Vymazal, J. (Ed.), Transformations on Nutrients in Natural and Constructed Wetlands. Backhuys Publishers, Leiden, The Netherlands, 1–93.
• Vymazal J. (2005). Horizontal sub-surface flow and hybrid constructed wetlands systems for wastewater treatment. Ecological Engineering 25 (5), 478–490.
• Vymazal J. (2010). Constructed Wetlands for Wastewater Treatment. Water 2 (3), 530-549.
• Vymazal J., Kröpfelová L. (2011). A three-stage experimental constructed wetland for treatment of domestic sewage: First 2 years of operations. Ecological Engineering 37, 90–98.
• Wałęga A., Plesiński K., Chmielowski K., Satora S. (2010). Możliwości zwiększenia efektywności usuwania ze ścieków azotu i fosforu w oczyszczalni w Łopusznej. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. 01, 111-123.
• Wieczysty A. (1982). Hydrogeologia inżynierska. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa.
• Wierzbicki K. (1995). A jednak zagrodowe oczyszczalnie ścieków. Wiadomości Melioracyjne i Łąkarskie 1.
• Wytyczne do programowania zapotrzebowania wody i ilości ścieków w miejskich jednostkach osadniczych. (1980). Ministerstwo Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska oraz Instytut Kształtowania Środowiska. Warszawa.
• Ye F., Li Y. (2009). Enhancement of nitrogen removal in towery hybrid constructed wetland to treat domestic wastewater for small rural communities. Ecological Engineering 35, 1043- 1050.