Analiza przeobrażeń koryta rzeki Czarna w długim okresie czasu w wybranych profilach wodowskazowych

• Autorzy: Lapuszek M.

Warianty tytułu

EN

Analysis of long-term riverbeds transformation in the selected gauging stations of the Czarna river

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Dokonano analizy zmienności położenia dna koryt rzecznych w czasie w wybranych trzech profilach wodowskazowych: Rakowie, Staszowie i Połańcu na rzece Czarnej, w długim, ponad 50-letnim okresie czasu, w powiązaniu ze stwierdzoną działalnością antropogeniczną w korycie cieku. Ponadto przeprowadzono analizę składu granulometrycznego rumowiska kształtującego badane przekroje korytowe w celu rozpoznania struktury koryta cieku, a także określenia intensywności przemieszczania się rumowiska. Czarna jest lewobrzeżnym dopływem Wisły, na znacznej długości jest rzeką przeobrażoną w wyniku regulacji technicznej, a w 36+000 km jej biegu zbudowany został zbiornik zaporowy Chańcza. Ujście Czarnej do Wisły położone jest w okolicy Połańca. Poprzez zmiany koryta rzeki w układzie pionowym i poziomym dążą do wykształcenia nowego profilu równowagi hydrodynamicznej w zaburzonych warunkach systemu fluwialnego. Jak wykazują obserwacje koryt badanego cieku, zwykle tempo tych zmian jest bardzo szybkie tuż po wystąpieniu zaburzenia, po czym w czasie ulega osłabieniu, a koryto osiąga ponownie równowagę hydrodynamiczną (np. w Połańcu). Ważną rolę w procesie kształtowania koryta rzeki odgrywa też proces erozji brzegów, w wyniku którego koryto zasilane jest materiałem o grubszej frakcji w stosunku do frakcji rumowiska, w którym utworzone jest dno rzeki. W korytach,gdzie ten proces ma miejsce obserwuje się agradację dna. Z obserwacji zmienności średnic charakterystycznych na długości Czarnej i z analizy rozkładu uziarnienia w poszczególnych profilach badawczych wynika, że stopniowe zmniejszanie się ziaren na długości rzeki jest zakłócone w wyniku dostawy rumowiska niesionego przez dopływy Czarnej, jej zdolności do transportu ziaren o maksymalnej średnicy. Ponadto zakłócenia te obserwuje się na odcinku powyżej i poniżej zbiornika Chańcza.

EN

The analysis of variability of riverbed elevation recorded at three selected gauging cross-sections: Raków, Staszów and Połaniec on Czarna River is presented in the current paper. The studies concern the period of more than fifty year. Focus was on the analysis of the riverbed changes in relation with known anthropogenic activities in the bed of the river. In addition, an analysis of grine size distribution of sediment forming the river channel was examined. The studie was done in order to identify the structure of riverbed, as well as the intensity of sediment movement throughout the ricer course. Czarna river is a left tributary of the Vistula river, at a considerable length, is transformed as a result of technical river channel regultion. At 36+000 km of the river course, Chańcza dam was set. The mouth of Czarna river is located close to the Town of Połaniec. The river channel aspire to shape a new longitudinal profile of hydrodynamic balance in new conditions of fluvial system, by changing its shape in the vertical and horizontal direction. As indicated by river channel observations, changes are very fast after a disturbance, after which they are weakening, and the riverbed reaches again hydrodynamic equilibrium (eg. In Połaniec). An important role in riverbed development plays also bank erosion process. Riverbed is supplied with thicker grains than this fraction, which forms the bottom. In the river channels where this process takes place accummulation of sediment in the bottom is observed. According to observations, the variability of sediment characteristic diameter along Czarna river course is disturbed. This is due to the seiment supply by the tributaries of Czarna river and its ability to transport the grains with a maximum diameter. Moreover, these disturbances are observed in the section upstream and downstream of the Chańcza reservoir.

Słowa kluczowe

PL

rzeki; rzeka Czarna; koryta rzeczne; erozja denna; rownowaga hydrodynamiczna; przekroje wodowskazowe; wodowskaz Rakow; wodowskaz Staszow; wodowskaz Polaniec

• Wydawca: -
• Czasopismo: Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich
• Rocznik: 2015
• Numer: I/1
• Opis fizyczny: s.59-72,fot.,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Lapuszek M.

• Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej, Politechnika Krakowska, ul.Warszawska 24, 31-155 Kraków

Bibliografia

• Ciepiela E., Ziemia Staszowska. Środowisko. Przyroda. Klimat, (w:) Staszowski, t. I. Staszów: Staszowskie Towarzystwo Kulturalne, 1982,
• Ciupa T., Współczesny transport fluwialny w zlewni Białej Nidy, WSP, Kielce 1991
• Dynowska I., Maciejewski M. (red.), Dorzecze Górnej Wisły, PWN, Warszawa – Kraków 1991.
• Korpak J., Krzemień K., Radecki-Pawlik A., Wpływ czynników antropogenicznych na zmiany koryt cieków karpackich, Monografia, 4/2008, Komisja TechnicznejInfrastruktury Wsi, PAN, Kraków 2008
• Książek L., Michalik A., Degradacja koryt rzecznych jako skutek działalności człowieka. Typologia i warunki referencyjne wód powierzchniowych, Wyd. IMGW,Warszawa 2005.
• Łajczak A., Współczesny transport i sedymentacja materiału unoszonego w Wiśle i głównych dopływach, Monografia Komitetu Gospodarki Wodnej PAN, 15,Warszawa 1999
• Łapuszek M., The investigation of riverbed erosion in a mountainous river, Archives of Hydro-Engineering and Environmental Mechanics, Vol. 50, No. 1, 2003.
• PKN-CEN ISO/TS 17892-4, Oznaczenie składu granulometrycznego.
• PN-ISO 4364:2005, Pomiar przepływu w korytach otwartych. Pobieranie próbek materiału dennego.
• Punzet J. (1994) Podsumowanie wykonanych badań nad zmiennością koryt rzek karpackich w XX wieku. Gospodarka Wodna. Nr 4.
• Starkel L. (red.), Geografia Polski, środowisko przyrodnicze, PWN, Warszawa 1999.
• Wodowskazy na Rzekach Polskich, Część II. Wodowskazy w dorzeczu Wisły i na rzekach Przymorza na wschód od Wisły, WKiŁ, Warszawa 1972.

Identyfikatory

DOI

10.14597/infraeco.2015.1.1.005