Ethological and ecological aspects of adaptation of Coot Fulica atra to breeding in urban conditions.

• Autorzy: Jedraszko-Dabrowska D , Debinska D

Warianty tytułu

PL

Etologiczne i ekologiczne aspekty adaptacji lyski Fulica atra do gniezdzenia sie w warunkach miejskich

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The paper presents the results of comparative studies on some aspects of breeding biology of the Coot in urban and non-urban situations. Urban populations were investigated on two Warsaw lakes and a non-urban one at the Śniardwy Lake in the Masurian district (NE Poland). The two populations studied showed differences in the degree of nest concealment and in shyness towards the observer. The nests on urban lakes were much less concealed and the birds showed greater tameness with frequent cases of aggressive behaviour. A relationship was observed between the degree of nest concealment and the adult bird's reaction to the presence of an observer. The less a nest was hidden the more aggressive was its owner. Poor concealment of nests on the Warsaw lakes did not result in higher mortality.

PL

Łyska należy do gatunków ptaków, które podlegają szybkiemu procesowi synurbizacji. Przedmiotem badań było porównanie sposobów gnieżdżenia się i zachowania się łyski w Warszawie oraz na jeziorze położonym z dala od miasta. Badania przeprowadzono w okresie lęgowym 1990. Objęto nimi dwa jeziora warszawskie: Czerniakowskie i Powsinkowskie, położone w odległości 6 i 8 km od centrum miasta oraz fragment jeziora Śniardwy na Mazurach. Oba miejskie jeziora położone są w pobliżu ruchliwych ulic, są licznie odwiedzane przez ludzi i służą celom rekreacyjnym. Na badanym odcinku jez. Śniardwy ludzie pojawiają się tylko sporadycznie. Dla porównania stopnia ukrycia gniazd opisywano cechy wymienione w tab. 1. Były one punktowane tym wyżej, im bardziej sprzyjały ukryciu. Po zsumowaniu wszystkich punktów, każde gniazdo otrzymywało pewną rangę ukrycia. Badania zachowania się łyski polegały na notowaniu reakcji ptaka na zbliżającego się obserwatora. Na jeziorach miejskich przebadano 19 gniazd, na jez. Śniardwy - 21. Usytuowanie gniazd na obu miejskich jeziorach wykazywało wiele cech wspólnych i jednocześnie znacznie różniło się od umiejscowienia gniazd na jez. Śniardwy (tab. 1). Gniazda na jeziorach miejskich położone były bliżej skraju roślinności, często w niewielkich kępach, podczas gdy nad Śniardwami ukryte były głębiej w trzcinach, najczęściej w jednolitym pasie trzcinowiska. Także zagęszczenie i wysokość roślin wskazują na znacznie gorsze ukrycie gniazd na jeziorach miejskich. Nie pociąga to jednak za sobą większych strat w lęgach. Sukces gniazdowy na dwóch jeziorach w Warszawie wyniósł ok. 90%, a oszacowany w przybliżeniu dla jez. Śniardwy - ok. 60%. Ograniczone możliwości ukrycia gniazd na jeziorach miejskich, spowodowane, być może, małą powierzchnią roślinności lub konkurencją przy większych zagęszczeniach, nie powodują więc większej presji drapieżników, gdyż z ich strony zagrożenie nad miejskimi zbiornikami jest niewielkie. Na jeziorach miejskich obserwowano szereg form reakcji łysek na obecność człowieka, świadczących o różnych stopniach płochliwości: od ucieczki po agresję (tab. 2). Wraz z upływem okresu lęgowego, czemu towarzyszy wzrost przywiązania dorosłych ptaków do lęgu, zmieniała się częstotliwość występowania poszczególnych form zachowania. Ptaki coraz rzadziej reagowały ucieczką, a narastała częstotliwość zachowań agresywnych, osiągając swój szczyt w okresie inkubacji jaj. Podobne tendencje wykazywały zmiany dystansu ucieczki (tab. 3). Na jez. Śniardwy wszystkie spotkania z łyskami kończyły się ucieczką ptaków. Dystans ucieczki, chociaż wykazywał podobną tendencję zmian, co na jeziorach miejskich, był wielokrotnie dłuższy. W czasie wizyt zasiedlonych gniazd tylko w 10% przypadków obserwowano uciekającego ptaka, podczas pozostałych kontroli ptaki były nieobecne. Na jez. Czerniakowskim częstotliwość spotkań dorosłych ptaków przy gnieździe wyniosła 86%. Obserwowane różnice w reakcjach łysek świadczą o znacznie mniejszej płochliwości osobników zasiedlających wody w mieście. Szczególnie zwracają uwagę liczne przypadki zachowań agresywnych, które stanowiły aż 24% wszystkich rodzajów reakcji. Miały one różne nasilenie (tab. 4), aż do ataku połączonego z dziobaniem. Wszystkie te formy reakcji zdarzają się także na zbiornikach pozamiejskich (Cramp i Simmons 1980, Koselev 1984), jednak znacznie rzadziej i stąd nie odnotowano ich na Śniardwach. Różnice w zachowaniu się ptaków miejskich w porównaniu z pozamiejskimi mogą częściowo wynikać z oswojenia się w trakcie trwania okresu lęgowego z częstą obecnością człowieka. Zwraca jednak uwagę fakt, że różnice te występują już u ptaków powracających z zimowisk i dają się zaobserwować w pierwszej fazie okresu lęgowego. Łyski wykazują przywiązanie do miejsc lęgowych (Blums 1973), jest więc prawdopodobne, że część populacji lęgowej stanowią ptaki, które już zasiedlały miasto i zdążyły przyzwyczaić się do kontaktu z człowiekiem. Można także przypuszczać, że spośród dużego zakresu zmienności osobniczej, łyski o szczególnych predyspozycjach, bardziej agresywne, zasiedlają miasto. Na jeziorach w Warszawie stwierdzono istnienie związku między stopniem ukrycia gniazda a sposobem reagowania ptaków na zbliżającego się człowieka. Ptaki zasiedlające gniazda słabo ukryte dużo rzadziej reagowały na niebezpieczeństwo ucieczką, niż ptaki z gniazd dobrze ukrytych (tab. 5). Ptaki z gniazd bardziej odsłoniętych wykazywały większą skłonność do agresji i nieco częściej były spotykane przy gniazdach podczas ich kontroli. Stwierdzona mniejsza płochliwość w powiązaniu z większą skłonnością do agresji u ptaków z gniazd słabiej ukrytych predysponuje je do zasiedlania wód miejskich, ńa których często roślinność jest słabo rozwinięta, a równocześnie ptaki narażone są na płoszenie. Gotowość do czynnej obrony gniazda może być także przyczyną wysokiego sukcesu gniazdowego. Podstawowym warunkiem osiedlania się zwierząt w mieście jest plastyczność etologiczna i ekologiczna populacji (Mauersberger 1982). Wyniki badań porównawczych łysek z terenów miejskich i pozamiejskich wskazują na plastyczność zarówno etologiczną jak i ekologiczną tego gatunku.

Słowa kluczowe

PL

ptaki; tereny miejskie; Rallidae; Fulica atra; chrusciele; adaptacja; gniazdowanie; lyska; etologia; ekologia

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Ornithologica
• Rocznik: 1993
• Tom: 28
• Numer: 2
• Opis fizyczny: s.91-96, tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Jedraszko-Dabrowska D

• Instytut Zoologii, Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmiescie 26/28, 00-927/1 Warszawa

autor

Debinska D

• Instytut Zoologii, Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmiescie 26/28, 00-927/1 Warszawa

Bibliografia

• Blume D. 1967. Ausdrucksformen unserer Vögel. A. Ziemsen Verl. Wittenberg, 160 pp.
• Blums P. 1973. The Coot Fulica atra L. in Latvia. Zinatne, Riga, 156pp.
• Bopp P. 1959. Das Blesshuhn Fulica atra. A. Ziemsen Verl., Wittenberg, 238 pp.
• Cramp S., Simmons K.E.L. (eds). 1980. The birds of the Western Palearctic, vol. 2. Oxford University Press, Oxford, 695 pp.
• Jędraszko-Dąbrowska D. 1990. Specific features of an urban lake bird community (case of Lake Czerniakowskie in Warsaw). In: Luniak M. (ed.) Urban Ecological Studies in Central and Eastern Europe. Ossolineum, Wrocław, pp. 167-181.
• Koselev, A.I.1984. [Coot in Western Siberia], Novosibirsk, 76 pp.
• Luniak M., Kalbarczyk W., Pawłowski W. 1964. [Birds of Warsaw]. Acta orn. 8: 175-285.
• Mauersberger G. 1982. Studies on urbanization (synurbization) of animals as an aid in determination of specific econtic systems. In: Luniak M., Pisarski В. (eds) Animals in urban environment. Ossolineum, Wrocław, pp.: 53-59.
• Nankinov, D.N. 1976. [Biocenotic and anthropogenic factors of birds breeding in a densely populated area]. Tr. Peterhof. Biol. Inst., 24: 177-187.