EN
37 small mid-field ponds were studied in 1993-1996. All ponds were habitat islands surrounded by agricultural landscape. The ponds size ranged from 0.1 to 4.5 ha. 13 microhabitats were distinguished within the water bodies and their shore zones. Each pond was surveyed 2-6 times during one breeding season. The number of breeding pairs of territorial species has been derived from the maximal count of simultaneous records of singing males. Other species were estimated on the basis of the number of adults in the peak of the breeding period. 572 pairs of 54 species were recorded. The dominant species were: Acrocephalus scirpaceus, Emberiza schoeniclus, Acrocephalus palustris, Fulica atra, Emberiza citrinella and Anas platyrhynchos. The water bodies area and microhabitats number were important factors which influenced the numbers of species and pairs in water bodies surveyed. In the most cases, the species on the ponds were represented by a single pair. In comparison to other lakes in NW Poland, small mid-field ponds are an important breeding biotope for: Anser anser, Podiceps grisegena, Gallinula chloropus and Rallus aquaticus.
PL
Celem pracy była charakterystyka ugrupowań ptaków lęgowych małych zbiorników śródpolnych na Pomorzu Zachodnim. Określono również wpływ wielkości powierzchni i zróżnicowania środowiskowego na badane ugrupowania oraz wskazano na rolę tych zbiorników wodnych dla ptaków krajobrazu rolniczego. Badania przeprowadzono w latach 1993-96 na 37 zbiornikach śródpolnych (oczkach wodnych) o powierzchni od 0,1 do 4,5 ha położonych w woj. szczecińskim (ryc. 1). Wyróżniono na nich 13 mikrośrodowisk tworzonych przez dobrze wyodrębniające się i łatwe do identyfikacji elementy struktury zbiornika (np. obszar otwartego lustra wody, szuwary trzcin, drzewa). Liczbę mikrośrodowisk stwierdzonych na zbiorniku przyjęto za miarę jego zróżnicowania środowiskowego. Poszczególne zbiorniki badano w jednym sezonie lęgowym, licząc zarówno gatunki wodne [A] jak i związane z obrzeżami zbiorników [Е]. Na każdym zbiorniku przeprowadzono od 2 do 6 liczeń w okresie od kwietnia do czerwca. Kryterium lęgowości oraz liczebność kaczek, perkozów, chruścieli i błotniaka stawowego oceniano w oparciu o metody opisane przez Borowiec et al. (1981) oraz Ranoszka (1983), wprowadzając kilka zmian w celu dostosowania ich do specyfiki badanego środowiska. Stwierdzono ogółem 54 gatunki lęgowe z 572 parami (tab. 1). Duży udział gatunków obrzeży zbiorników [E] wiąże się z działaniem efektu styku. Wilgotność podłoża oraz spływ nawozów z pól przyczyniają się do bujnego rozwoju roślinności w tej strefie zbiorników, co z kolei czyni je atrakcyjnymi miejscami dla gatunków gniazdujących na drzewach i krzewach. Ponadto, dla większości gatunków tej strefy, otaczające pola są dogodnym miejscem żerowania. Stwierdzono, że liczba gatunków na badanych zbiornikach była pozytywnie skorelowana zarówno z liczbą mikrośrodowisk (p < 0,01) jak i wielkością powierzchni zbiorników (p = 0,04). Głównym czynnikiem wpływającym pozytywnie na liczbę gatunków na zbiornikach była jednak liczba mikrośrodowisk, od której zależało 54% zmienności w liczbie gatunków na badanych zbiornikach. Zależność liczby gatunków od wielkości powierzchni (ryc. 3) wynikała przede wszystkim z wyższej liczby mikrośrodowisk na większych zbiornikach (r = 0,62, n = 37, p < 0,01, ryc. 4). Rzeczywisty udział czynnika powierzchni w zmienności w liczbie gatunków wyniósł tylko 5,5%. Znalezione zależności nawiązują do teorii zróżnicowania siedliskowego, w myśl której różnorodność siedliskowa zwiększa się wraz ze wzrostem badanej powierzchni (Wiliams 1943, Lack 1976). Gatunki lęgowe na danym zbiorniku były zwykle reprezentowane przez jedną parę, dlatego zmienność w liczbie par w 31% zależała od liczby gatunków (p < 0,05). Wielkość powierzchni zbiornika miała również niewielki wpływ na wzrost liczby par lęgowych co i zapewne związane było z tym, że większe zbiorniki miały większe płaty mikrośrodowisk. Na badanych oczkach śródpolnych występowała większość gatunków typowych dla jezior Pomorza Zachodniego (Górski 1991, Górski et al. 1991) a znacznie częściej niż na jeziorach występowały tam: gęgawa, perkoz rdzawoszyi, kokoszka wodna i wodnik. W porównaniu z niewielkimi zbiornikami śródpolnymi w północnych Niemczech (Plath 1982) oraz na Pobrzeżu Słowińskim (Górski 1988), badane obiekty wyróżniały się większą liczbą gatunków, par lęgowych oraz większym udziałem gatunków wodnych (tab. 2). Różnice te związane są głównie z większymi powierzchniami zbiorników badanych na Pomorzu Zachodnim a także z lepiej wykształconą tam roślinnością szuwarową z klasy Phragmithetea, będącą środowiskiem większości gatunków ptaków wodnych. Dla większości gatunków wodnych zbiorniki śródpolne stanowią jedyne ostoje w krajobrazie rolniczym. Adaptacja niektórych gatunków, np.: żurawia i gęgawy, do tych środowisk może decydować o wzroście liczebności ich lokalnych populacji.