An expanded scale for the assessment of fatness in Great Tits Parus major in the non-breeding period

• Autorzy: Nowakowski J K , Rowinski P

Warianty tytułu

PL

Rozszerzona skala oceny otluszczenia bogatki w okresie pozalegowym

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

923 Great Tits were weighed and measured in Central Poland in the years 1992-1996, while recaptures took the total number of checks to 1828. Assessments of fatness in the birds followed accepted procedures in being confined to quantities of furcular and abdominal fat. The Great Tits were found to lay down reserves of fat in a different way to those described previously for Passeriformes. Moreover, the scales known to date were insufficiently precise to allow for the study of the biology of wintering birds. A proposed new scale of fatness extends by 4 points the 9-point scale used over many years to study birds migrating along the Baltic shore (in the Operation Baltic) and thus accounts for the way in which Great Tits lay down fat. The relationship between body mass and the points on the proposed scale is of a linear nature for low and moderate fatness. The data obtained make it clear that a general, more detailed than 9-point, scale of fatness cannot be produced for all the species of Passeriformes.

PL

Bogatka gromadzi podskórny tłuszcz inaczej niż opisują to powszechnie przyjęte schematy. Opracowane dotychczas skale otłuszczenia są także zbyt mało dokładne do badań nad wpływem warunków atmosferycznych, drapieżnictwa, dokarmiania, pozycji w hierarchii dominacyjnej i wpływu innych czynników na wielkość rezerw energetycznych gromadzonych przez ptaki osiadłe i zimujące, oraz nad dobowymi i okresowymi zmianami tych rezerw. Materiał do pracy zbieraliśmy w latach 1992-1996 od grudnia do początków kwietnia (na zimowisku) i od sierpnia do końca października (w okresie przelotów). Łącznie ocenialiśmy otłuszczenie i zważyliśmy 923 bogatek. Część osobników była kontrolowana wielokrotnie (w sumie 1828 kontroli otłuszczenia masy ciała). Aby dla osobników różnej wielkości uzyskać dane porównywalne, masę ciała standaryzowaliśmy do średniej długości skrzydła dla każdej płci (samce 76 mm, samice 73 mm), dodając odpowiednią poprawkę obliczaną ze wzoru: dla samców: у = (76 - x)0.248 dla samic: у = (73 - x)0.238 gdzie: у — wielkość poprawki w gramach x — długość skrzydła w milimetrach. Przedstawiona przez nas skala otłuszczenia (ryc. 2) opiera się na obecnie najczęściej stosowanej skali 9 stopniowej (od T₀ do T₈), zwanej dalej skalą Akcji Bałtyckiej i wprowadza stopnie pośrednie pomiędzy T₀, T₁, T₂, T₃ i T₄. W obrębie konkretnych stopni otłuszczenia stwierdziliśmy, w poszczególnych przypadkach, różny stosunek ilości tłuszczu odłożonego w furkulum do ilości tłuszczu odłożonego na brzuchu. Wydaje się, że niektóre osobniki szybciej odkładają tłuszcz w furkulum (ryc. 1), a inne na brzuchu. Na tej podstawie wyróżniliśmy warianty w niektórych stopniach skali. Natomiast nie stwierdziliśmy różnic w sposobie otłuszczania się bogatki w różnych porach roku i w różnych warunkach atmosferycznych. T₀ Zupełny brak tłuszczu w furkulum i na brzuchu UWAGA: Średnia masa ptaków zaliczonych do stopnia T₀,₅ była nieco wyższa niż by to wynikało z teoretycznie wyliczonej zależności liniowej (ryc. 4, 5). W dotychczasowej pracy terenowej ledwo zaznaczone ilości tłuszczu oznaczaliśmy jako stopień otłuszczenia T₀. Oznaczenie takie należy uznać za błędne i konsekwentnie oznaczać nawet najmniejsze ilości tłuszczu jako stopień T₀,₅. T₀,₅ Tłuszcz jedynie w ilościach śladowych. Worek powietrzny jest zawsze całkowicie odsłonięty. Tłuszcz w furkulum nigdy nie tworzy zamkniętego pierścienia wokół worka powietrznego. Na brzuchu tłuszcz nigdy nie zakrywa przestrzeni między jelitami. Występują trzy warianty: a. Ślady tłuszczu jedynie w furkulum. b. Ślady tłuszczu jedynie na brzuchu. c. Ślady tłuszczu w furkulum i na brzuchu. T₁ Tłuszcz w furkulum tworzy pierścień wokół worka powietrznego, ale nigdy go nie przykrywa. Występuje conajmniej ślad tłuszczu w przestrzeni między jelitami. Warianty: a. Tłuszcz na brzuchu nigdy nie zachodzi na jelita i występuje w postaci cienkiej warstwy, przez którą silnie zaznacza się czerwonawa barwa przestrzeni między jelitami; w furkulum tłuszcz występuje jedynie na dnie wokół worka powietrznego b. Na brzuchu jedynie ślady tłuszczu; tłuszcz dochodzi do krawędzi furkulum w okolicy kościozrostu obojczykowego i wyrostków kruczych obojczyka T₁,₅ Na brzuchu tłuszcz nigdy nie zachodzi na widoczne ścianki jelit i występuje w postaci cienkiej warstwy, przez którą zaznacza się czerwonawa barwa przestrzeni między jelitami. Worek powietrzny zawsze widoczny. W okolicy kościozrostu obojczykowego i wyrostków kruczych obojczyka tłuszcz zawsze dochodzi do krawędzi furkulum. Warianty: a. Przez tłuszcz na brzuchu wyraźnie zaznacza się czerwonawa barwa przestrzeni między jelitami; worek powietrzny częściowo przykryty tłuszczem; tłuszcz dochodzi do krawędzi furkulum na około połowie jej długości b. Przez tłuszcz na brzuchu bardzo słabo zaznacza się czerwonawa barwa przestrzeni między jelitami; worek powietrzny nie przykryty; tłuszcz dochodzi do krawędzi furkulum tylko w okolicy kościozrostu obojczykowego i wyrostków kruczych obojczyka UWAGA: Otłuszczenie brzucha w stopniu T₁ wariant "a" i T₁,₅ wariant "a" jest podobne. W tym wypadku należy zwrócić uwagę na to czy worek powietrzny jest całkowicie odsłonięty (T₁), czy częściowo przykryty tłuszczem (T₁,₅) oraz czy tłuszcz znajduje się jedynie na dnie furkulum (T₁), czy dochodzi do jego krawędzi (T₁,₅). Otłuszczenie brzucha w stopniu T₂ i T₁,₅ wariant "b" jest podobne. W tym wypadku należy zwrócić uwagę na to, czy worek powietrzny jest całkowicie odsłonięty (T₁,₅), czy częściowo przykryty (T₂), oraz na jakiej długości tłuszcz dochodzi do krawędzi furkulum. Jeżeli tłuszcz dochodzi do krawędzi furkulum na około połowie jej długości i worek powietrzny jest częściowo przykryty, to nawet jeśli przez tłuszcz na brzuchu bardzo słabo zaznacza się czerwonawa barwa przestrzeni między jelitami należy oznaczać otłuszczenie jako T₂. T₂ Przestrzeń między jelitami całkowicie pokryta tłuszczem. Tłuszcz może przykrywać boczne ścianki jelit, ale zawsze są one widoczne na całej długości. Worek powietrzny może być częściowo widoczny lub całkowicie przykryty. Tłuszcz dochodzi do krawędzi furkulum przynajmniej na połowie jej długości. W okolicach wyrostków kruczych obojczyków może wychodzić poza furkulum. T₂,₅ Boczne ścianki jelit zawsze przykryte tłuszczem, a jelita nie są widoczne na całej długości. Pomiędzy wątrobą i krawędzią klatki piersiowej może być widoczny ślad tłuszczu. Furkulum może być całkowicie przykryte tłuszczem, ale powierzchnia tłuszczu jest zawsze wklęsła. W okolicy wyrostków kruczych obojczyka tłuszcz zawsze wychodzi poza furkulum. T₃ Jelita niewidoczne. Pomiędzy wątrobą i krawędzią klatki piersiowej może być widoczny ślad tłuszczu, który nigdy nie tworzy wyraźnego wałka. Furkulum całkowicie przykryte tłuszczem, ale powierzchnia tłuszczu jest zawsze wklęsła T₃,₅ Pomiędzy wątrobą i krawędzią klatki piersiowej widoczny wyraźny wałek tłuszczu. Powierzchnia tłuszczu wypełniającego furkulum płaska. T₄ Występują dwa warianty: a. na brzuchu widoczny tylko niewielki fragment wątroby; powierzchnia tłuszczu wypełniającego furkulum wyraźnie wypukła i na całej długości wychodzi poza jego krawędzie b. brzuch całkowicie pokryty tłuszczem; powierzchnia tłuszczu wypełniającego furkulum mniej lub bardziej płaska T₅ Brzuch zawsze całkowicie pokryty tłuszczem. Powierzchnia tłuszczu wypełniającego furkulum wyraźnie wypukła i na całej długości wychodzi poza jego krawędzie. Nie stwierdziliśmy u bogatki wyższych stopni otłuszczenia niż T₅. Przyczyny błędnego określania stopnia otłuszczenia bogatek: 1) Jelita niektórych ptaków mogą być wypełnione jasną treścią pokarmową. Najczęściej są one wtedy znacznie szersze niż zwykle. W tym przypadku brzuch sikor nieotłuszczonych może wyglądać podobnie jak przy stopniu otłuszczenia T₂. Białawe jelita przypominają pokryte tłuszczem przestrzenie między jelitami, a ciemne pasma pomiędzy nimi (przestrzenie międzyjelitowe) przypominają jelita. Na wypełnionych białą treścią pokarmową jelitach zawsze jednak widać ciemne naczynia krwionośne (ryc. 3), których nie ma na wypełnionych tłuszczem przestrzeniach między jelitami. 2) Jeżeli skóra ptaka jest przybrudzona niewielkie ilości tłuszczu (przy stopniach otłuszczenia T₀,₅, T₁ i T₁,₅) mogą być łatwo przeoczone. 3) Jeżeli w czasie określania ilości tłuszczu w furkulum, głowa ptaka jest zbytnio odchylona do tyłu, skóra pokrywająca dno furkulum na skutek naciągnięcia odstaje od mięśni i nabiera w tym miejscu jaśniejszego zabarwienia (niewidoczny jest worek powietrzny). Może to prowadzić do oznaczenia ptaka pozbawionego tłuszczu jako otłuszczonego. Proponowana skala otłuszczenia w badanym zakresie jest w przybliżeniu skalą liniową (ryc. 4 i 5) — kolejnym stopniom otłuszczenia odpowiadają podobne przeciętne przyrosty ilości tłuszczu. Pozwala ona na porównywanie różnych grup ptaków (ale nie poszczególnych osobników) pod względem zawartości tłuszczu w ich ciele. Nie pozwala natomiast określić całkowitej zawartości tłuszczu w organizmie. Badanie zmienności otłuszczenia podskórnego jest lepszym sposobem określania zapasów energetycznych ptaków niż badanie ciężaru dała, ten zależy bowiem nie tylko od otłuszczenia, ale również od wielkości osobników (każda standaryzacja długością skrzydła lub skoku daje pewien błąd), oraz od wypełnienia przewodu pokarmowego. Stosowanie elektronicznych analizatorów składu ciała zwierząt (np. EM-Scan Model SA-2) do określania ilości tłuszczu w ciele ptaka daje mniej dokładne wyniki i wymaga poddawania analizie osobników cięższych niż 20 g (Kaiser 1993). Podobnie jak bogatka, również wąsatka Panurus biarmicus (M. Keller, P. Rowiński, M. Kurowski — dane niepubl.) i kowalik Sitta europea (dane autorów) otłuszczają się inaczej niż opisują to przyjęte schematy. Przedstawiciele rodzaju Turdus posiadają grubą i ciemną skórę, uniemożliwiającą precyzyjne określenie stopnia otłuszczenia. Busse (1990) nie zaleca stosowania omawianej skali również dla przedstawicieli rodziny krukowatych Corvidae, oraz dla szpaka Sturnus vulgaris. Ponieważ nawet 9-stopniowa skala otłuszczenia nie może być dokładnie stosowana dla niektórych gatunków, wydaje się nam że tworzenie skal bardziej dokładnych jest możliwe wyłącznie dla poszczególnych gatunków.

Słowa kluczowe

PL

ptaki; tkanka podskorna; Paridae; Parus major; sikora bogatka; otluszczenie; tkanka tluszczowa; sikorowate

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Ornithologica
• Rocznik: 1995
• Tom: 30
• Numer: 2
• Opis fizyczny: s.135-144, rys.,bibliogr.

Twórcy

autor

Nowakowski J K

• Akademia Rolniczo-Pedagogiczna, ul.Prusa 12, 08-110 Siedlce

autor

Rowinski P

• Akademia Rolniczo-Pedagogiczna, ul.Prusa 12, 08-110 Siedlce

Bibliografia

• Blumental T. I., Dolnik, V. R. 1962. Ocenka energetièeskich pokazatielej ptic w polevych usloviach. Ornitologia 4:394-407.
• Busse P. 1970. Measurements of weight and fatness in migrating populations of birds. Not. orn. 11:1-15.
• Busse P. 1983. Biometrical standards in the Operation Baltic work. Ring 10:126-138.
• Busse P. 1990. Klucz do oznaczania płci i wieku europejskich ptaków wróblowatych. Not. orn. 31:1-368.
• Busse P., Kania W. 1970. Operation Baltic 1961-1967. Working methods. Acta orn. 12:229-267.
• Dolnik V. R. 1967. Annual cycles of five bioenergetical adaptations for life condition in some Passerines. Migracii ptic pribaltiki. Leningrad: 115-163.
• Helms C. W., Drury, W. H. 1960. Winter and migratory weight and fat field studies on some North American Buntings. Bird-Banding 31: 1-40.
• Kaiser A. 1993. A new multi-category classification of subcutaneous fat deposits of songbirds. J. Field Ornithol. 64:246-255.
• McCabe T. T. 1943. An aspect of colectors technique. Auk 60:550-558.
• Wolfson A. 1945. The role of the pituitary, fat deposition, and body weight in bird migration. Condor 47:95-127.