Przyrodnicze zasoby i ekologiczne problemy regionu krakowskiego

• Autorzy: Lewinska J
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Region krakowski jest położony na styku wielkich struktur tektonicznych, które wywarły zasadniczy wpływ na zróżnicowanie środowiska przyrodniczego tego obszaru. Obejmuje on część Karpat Zewnętrznych na południe od Myślenic, a w kierunku północy Pogórze przechodzące w dolinę rzeki Wisły. Dolina Wisły przecina region ten równoleżnikowo i składa się z zapadliska Kotliny Sandomierskiej na wschodzie, przechodzącego ku zachodowi w tektoniczne zapadlisko pomiędzy wzgórzami zrębowymi Bramy Krakowskiej, a następnie w Kotlinę Oświęcimską na zachodzie. Szczególnie cenne i unikatowe zasoby przyrody regionu krakowskiego zostały objęte różnymi formami ochrony prawnej, mającej na celu zabezpieczenie występujących tam wartości. Najwyższe walory przyrodnicze reprezentuje Wyżyna Krakowska zajmująca zachodnią i północno-zachodnią część obszaru. Bardzo wysokie wartości przyrodnicze występują w południowej, podgórskiej i górskiej jej części. Ogółem na obszarze regionu różnymi formami ochrony objęto około 32% powierzchni terytorium. W trakcie zatwierdzenia oraz proponowane do objęcia prawną ochroną znajdują się następujące obszary: 1) Niepołomicki Park Krajobrazowy (w zatwierdzeniu), 2) Obszar Chronionego Krajobrazu „Beskidy", 3) Obszar Chronionego Krajobrazu „Dobczyce", 4) Obszar Chroniony dla funkcji biotycznej doliny Wisły, 5) Obszary rolne o szczególnym znaczeniu dla zachowania bioróżnorodności (rejon proszowicki). Powyższe obszary łącznie z obszarami objętymi prawną ochronę stanowią ok. 67% powierzchni regionu. Na omawianym terenie występują ponadto pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej, odpowiednio 23 i 128 obiektów, a ponadto tzw. użytki ekologiczne oraz „Stanowiska dokumentacyjne" i obiekty „Zespół Przyrodniczo- Krajobrazowy"- łącznie 17 obiektów. Do międzynarodowego systemu ekologicznego ECONET zakwalifikowano: 1) obszar Jury Krakowsko-Częstochowskiej tj. część Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych z Ojcowskim Parkiem Narodowym; 2) obszar odpowiadający części obszaru dla funkcji biotycznej doliny Wisły (omówiony wyżej). Do systemu krajowego zaliczono: 1) obszar krakowski; 2) obszar miechowski; 3) odpowiadające pozostałej części Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych oraz fragmentowi rejonu proszowickiego; 4) obszar Puszczy Niepołomickiej - będący w zatwierdzeniu jako Park Krajobrazowy Puszczy Niepołomickiej. Powyższe obszary zakwalifikowano jako węzłowe w ekologicznym systemie krajowym. 5) Do sieci ekologicznej w systemie krajowym zakwalifikowano też obszar Beskidu Średniego. Wymieniony wyżej system przyrodniczy regionu jest zagrożony przez: zanieczyszczenia wód i gospodarkę wodną (w większości gmin regionu brak oczyszczalni ścieków); zanieczyszczenia atmosfery; zanieczyszczenia środowiska przez składowanie odpadów; eksploatację złóż surowców mineralnych; oddziaływania niektórych elementów infrastruktury technicznej (uciążliwości komunikacji i in.). Na podstawie dokonanej analizy zasobów przyrodniczych i zagrożeń ekologicznych dokonano oceny przyrodniczej regionu (rys. 1), wyróżniając: 1) obszary prawnie chronione; 2) obszary i obiekty proponowane do ochrony; 3) obszary występowania zagrożeń środowiska; 4) inne obszary, jak korytarze przewietrzające wzdłuż doliny rzeki Wisły i rejonów przyległych oraz strefę pośrednią szczególnego nadzoru zbiornika „Dobczyce", która w znacznym stopniu pokrywa się z proponowanym obszarem chronionego krajobrazu „Dobczyce". Wskazano też obszary predysponowane do rozwoju głównych funkcji pod określonymi rygorami. Są nimi: - osadnictwo na obszarach o korzystnych dla budownictwa warunkach geologiczno-inżynierskich, - rolnictwo na terenach o szczególnym znaczeniu dla zachowania bioróżnorodności (Re) oraz rolnictwo na glebach chronionych (R), - turystyka pobytowa (Td), poznawcza (Tp) i weekendowa (Tw), - lecznictwo uzdrowiskowe istniejące (Ui) i proponowane (Up), - leśnictwo (L), - inne formy zagospodarowania (I).

EN

Cracow region is placed on the point of junction of great tectonic structures, which substantially influenced on differentiation of natural environment in this area. The part of Exterior Carpathians on the South from Myślenice and on the North the Plateau passing to the valley of Vistula river are included in it. The valley of Vistula is crossing this region i parallely of latitude and consists of the hollow of Sandomierska Dale on the East, trespassing to the West into the tectonic hollow t between the silver hills of Cracow Gate and next in the Oświęcim Dale on the West. Particularly prescious and unique natural resources of Cracow region were included by different forms of legal protection, with aim to secure the values which are placed over there. The Cracow Hills represent the most important natural values, occupying the western and northern-western part of the area. Very high natural values are in southern, piedmont and mountain part of it. In general in the area of region approx.32% of territorial surface was included in different forms of protection. In the course of approval and proposed to assume the legal protection are the following areas: 1) Niepolomicki Landscape Park (in approval); 2) Area of Protected Landscape "Beskidy"; 3) Area of Protected Landscape "Dobczyce"; 4) Protected area for biotical function of Vistula valley; 5) Agricultural areas of particular importance to keep on biodiversity (Proszowicki Region). Above areas together with areas included in legal protection cover approx.67% of regional surface. In the discussed area, moreover, the monuments of animated and inanimated nature take place, respectively 23 and 128 objects, and so called ecological uses and "Documentation posts" and objects "Nature and Landscape Group"-totally 17 objects. To the international ecologic system ECO- NET were qualified as follows: 1) area of Cracow-Czestochowa Jura i.e. the part of Jura Landscape Parks with Ojcowski National Park; 2) area responding to the part of area for the biotical function of Vistula valley (discussed above). To the national system were included as follows: 1) Cracow area; 2) Miechowski area;3) Responding to the remaining part of Group of Jurajski Landscape Parks and a fragment of Proszowicki region; 4) Area of Niepolomicka Primaeval Forest - being in the confirmation as the Landscape Park of Niepolomicka Primaeval Forest. The above areas were qualified as crucial in the ecological national system; 5) The area of Middle Beskid was also qualified to the ecological network in the national system. Above mentioned natural system of region is threatened by: contamination of water and water economy (a lack of purification plant in a great majority of communities); atmosphere pollution; contamination of environment by storage of wastes; exploitation of mineral raw materials' resources; impact of some elements of technical infrastructure (troublesome transportation and others). Basing on the analysis made of natural resources and ecological threats the regional natural evaluation was done, distinguishing (drawing No.l): 1) legally protected areas; 2) areas and objects proposed to the protection; 3) areas of environmental danger and 4) another areas as: airing corridors alongside the valley of Vistula river and neighbouring regions and middle zone of particular super-vision of "Dobczyce" retention, which to a particular degree is covered with proposed area of protected landscape "Dobczyce". Areas predicted for the development of main functions under defined rigours were also shown. They are: settlement in areas of valuable for building construction geological and engineering conditions; agriculture in areas of particular importance to keep on biodiversity (Re) and agriculture on protected soils (R); stationary, cognitive and weekend tourisms (Td, Tp, Tw); existing medical service in health resorts and proposed (Up); forestry (L); another forms of management (I).

Słowa kluczowe

PL

ochrona srodowiska; parki krajobrazowe; region krakowski; przyroda

• Wydawca: -
• Czasopismo: Człowiek i Środowisko
• Rocznik: 2000
• Tom: 24
• Numer: 2
• Opis fizyczny: s.173-189,tab.,bibliogr. + 1 mapa

Twórcy

autor

Lewinska J

Bibliografia

• Alexandrowicz Z., Wertz J. 1994 Program i realizacja ochrony przyrody w Wieliczce. „Chrońmy przyrodę ojczystą", 50
• Klasyfikacja gmin pod względem występowania zagrożeń środowiska 1995 Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa
• Ochrona środowiska. Informacje i opracowania statystyczne 1999 Główny Urząd Statystyczny
• Raport o stanie środowiska w 1998 r. na obszarze województwa małopolskiego 1999 Inspekcja Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie
• Koncepcja Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET-Polska 1995 pod red. A.Liro. IUCN Program Europy, Fundacja IUCN. Warszawa.
• Lewińska J. i in. 1993 Ekofizjografia aglomeracji krakowskiej. (Na zlecenie Wydziału Ochrony Środowiska UW w Krakowie). Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie, maszynopis
• Lewińska J. i in. 1996 Uwarunkowania przyrodnicze zagospodarowania przestrzennego woj. krakowskiego. (Na zlecenie Wydziału Polityki Regionalnej i Przestrzennej UW w Krakowie). Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej Oddział w Krakowie oraz Przedsiębiorstwo Geologiczne SA w Krakowie, maszynopis
• Raport o stanie środowiska w woj. krakowskim w roku 1993, w roku 1994, w roku 1995. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Kraków. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, Wydział Ochrony Środowiska