System stalego diagnozowania srodowiska przyrodniczego Warszawy

• Autorzy: Matuszkiewicz A J
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł relacjonuje wyniki prac nad systemem stałego diagnozowania środowiska przyrodniczego Warszawy, prowadzonych od 1993 r. w Zakładzie Przyrodniczych Podstaw Planowania Przestrzennego Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej w Warszawie na zlecenie Urzędu M. St. Warszawy i Biura Zarządu Warszawy. Prace te zaowocowały opracowaniem w 1997 r. koncepcji systemu stałego diagnozowania środowiska, która została opracowana na przykładzie fragmentu gminy Warszawa- Bielany i następnie przyjęta do realizacji. Uznano, że podstawą systemu diagnozowania powinna być baza danych, zawierająca dane o środowisku przyrodniczym – charakterystyki i oceny. Przestrzennym układem odniesienia dla wszystkich danych powinny jednostki diagnostyczne odpowiadające rzeczywiście występującym w przyrodzie układom funkcjonalno-strukturalnym. Przyjmując holistyczną koncepcję badań środowiska przyrodniczego uznano, że środowisko przyrodnicze nie stanowi prostej sumy swoich elementów, lecz jako ich układ stanowi nową jakość, która powinna być badana metodami wypracowanymi w geoekologii i ekologii krajobrazu. Przyjęto też, że działalność człowieka zmieniła w mniejszym lub większym stopniu naturalne cechy i procesy w środowisku. W rezultacie struktury i procesy wprowadzone przez człowieka stanowią obecnie integralną część geokompleksów i muszą być uwzględniane na równi z elementami i procesami naturalnymi. Na podstawie rozpoznania elementów wiodących w danym terenie (elementów środowiska kształtujących pozostałe elementy) oraz elementów przewodnich (elementów mogących być wskaźnikiem cech innych elementów) należy skonstruować mapę geokompleksów odpowiedniej do skali rangi - mapę przyrodniczych jednostek diagnostycznych. Ta mapa staje się podstawą przestrzennej bazy danych, w której rekordami są poszczególne jednostki, polami - charakterystyki i oceny poszczególnych elementów środowiska oraz całego geo- kompleksu (jednostki diagnostycznej). Oprócz charakterystyki obecnego stanu i procesów zachodzących w środowisku szczególnie ważne jest umieszczenie w bazie ocen wrażliwości poszczególnych elementów środowiska i całego geokompleksu na różne rodzaje presji, a także określenie poziomych relacji między poszczególnymi jednostkami (kierunków spływu wód, przepływu powietrza, migracji fauny itd.). W systemie diagnozowania środowiska Warszawy zaproponowano charakterystyki następujących elementów: - budowa geologiczna, zwłaszcza rodzaj materiału skalnego w aspekcie jego przepuszczalności, zmienność pozioma i pionowa, odporność; - rzeźba terenu - szczególne znaczenie ma tu typ form rzeźby, wysokość względna, nachylenie i ekspozycja terenu, rodzaj i nasilenie współczesnych procesów geodynamicznych; - sposób zagospodarowania, w tym zwłaszcza - rodzaj użytkowania pod kątem stałych i okresowych działań człowieka, stopień pokrycia terenu materiałem nieprzepuszczalnym, wysokość i wielkość rzutu budynków oraz ich układ; - stosunki wodne, w tym zwłaszcza występowanie i charakter wód powierzchniowych, głębokość zalegania i wielkość wahań wód gruntowych, charakter zwierciadła, źródła zasilania i kierunki spływu, zanieczyszczenie (rodzaj i źródła), ewentualne tendencje zmian, w tym - podatność na degradację. - gleby - typ, rodzaj i gatunek gleb, typ gospodarki wodnej w glebach, ewentualne zanieczyszczenia i zachodzące procesy, podatność na degradację; - roślinność - typ zbiorowiska roślinnego, struktura pozioma i pionowa, zachodzące procesy, ocena bogactwa gatunkowego, urozmaicenia struktury oraz stopnia przekształcenia i podatności na degradację. - klimat, przede wszystkim ocena warunków klimatu odczuwalnego, warunków przewietrzania w obrębie danej jednostki oraz wpływu danej jednostki na przewietrzanie w skali szerszej (dzielnicy, miasta); - fauna, przede wszystkim pod kątem bogactwa gatunkowego, tworzenia ostoi dla gatunków dzikich, zrównoważenia zespołów fauny, możliwości migracji fauny oraz warunków występowania grup gatunków pozytywnie postrzeganych przez człowieka (np. ptaki, motyle) i negatywnie postrzeganych (np. muchy, komary, niektóre gryzonie), Zaproponowano też ocenę m.in. stabilności jednostki, jej wrażliwości na różne rodzaje presji antropogenicznej i zagrożenie przez obecnie działające procesy. Tak skonstruowana baza danych pozwala na szybką wizualizację szeregu ocen stanu środowiska i opracowywanie licznych map pochodnych. Umożliwia to łatwe udostępnianie materiałów zainteresowanym - radnym, planistom, potencjalnym inwestorom. Zastosowanie map cyfrowych i przestrzennej bazy danych dzięki możliwości nałożenia na taką mapę innych danych, np. punktowych danych o zanieczyszczeniu lub stref zanieczyszczeń, ułatwia ocenę tych zjawisk. Po zwizualizowaniu zawartej w bazie oceny stopnia przewietrzania i nałożeniu na to punktowych danych z pomiaru emisji zanieczyszczeń można weryfikować sposób rozchodzenia się zanieczyszczeń i zasięg strefy zanieczyszczonej, a po zwizualizowaniu wrażliwości terenu na zanieczyszczenia - ocenić wagę problemu. Zestawienie różnych ocen zawartych w bazie i projektu planu miejscowego znacznie ułatwi formułowanie prognozy skutków wpływu planu na środowisko. Podobnie zestawienie zawartych w bazie ocen wrażliwości poszczególnych elementów i całej jednostki na różne rodzaje presji ułatwi wstępną ocenę możliwego wpływu projektowanej inwestycji na środowisko i może mieć wpływ na decyzje lokalizacyjne. Dla właściwego działania systemu diagnozowania środowiska powinna istnieć specjalna komórka zajmująca się stałym aktualizowaniem bazy, zwłaszcza charakterystyk i ocen tych elementów, które najłatwiej ulegają zmianom. Prowadzone są prace mające na celu zgromadzenie pełnych danych o środowisku przyrodniczym Warszawy, umożliwiające wyznaczenie jednostek diagnostycznych i ich charakterystykę. Prace te zleca Biuro Zarządu M. St. Warszawy; Zakład Przyrodniczych Podstaw Planowania Przestrzennego Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej w Warszawie współpracuje przy ich koordynacji. Pewne niebezpieczeństwo stwarza rozciągnięcie w czasie tych prac, gdyż wobec dużej ilości nowych inwestycji grozi dezaktualizacja wcześniej opracowanych materiałów.

EN

The article relates the results of works over the system of constant diagnosis making of natural environment in Warsaw, continued from 1993 in the Department of Natural Framework for Physical Planning in the Institute ; of Physical Planning and Municipal Economy in Warsaw. The order has been submitted by the Office Board of Capital City of Warsaw. These works bore fruits as the elaborate in 1997 the concept on the constant diagnoses making system of natural environment, and was worked out on the example of community Warszawa-Bielany and next accepted to carry into practice. It was undertaken that the data-base should be the foundation for diagnosis system, containing data about natural environment, characterizations and assessments. The spatial reference frame for all data should be diagnostic units responding to functional-structuring pattern really existing in the nature. Accepting the holistic idea of environmental studies it was notified that the natural environment does not constitute the simple sum of its components, but as a system is a new quality, which should be studied by methods worked out in geoecology and landscape ecology. It was also assumed that human activity changed to a smaller or bigger degree the natural features and processes in environment. As a result the structures and processes introduced by a man are nowadays the integral part of geocomplexes and must be considered equally with natural components and processes. On the base of domineering components recognition on the giving terrain (environment's : components which shape the other ones) and indicator components (components which can be the indicator of another components' features) we ought to construct the map of geo-complexes adequate to the scale of range - a map of natural diagnostic units. This map is the base for the spatial data-base where particular units are the records, fields - characterizations and evaluations of particular natural components and the entire geocomplex (diagnostic units). Apart from characterization of present condition and processes in the environment, specially important is to put into the data-base the evaluation of sensivity of several components and entire geocomplex to different kinds of pression as well as to designate the horizontal relations between particular units (directions in water-flows, air-flow, fauna migration, etc.). In the system of diagnosis making for the environment of Warsaw the characterizations of following elements were proposed: - geological structure, especially the kind of rock material in the aspect of its permeability, horizontal and vertical diversity, resistance; - relief, particularly important is here the the tyse of landforms relative relief inclination and exposure of slopes type and intensity of contemporary geodynamic processes; - way of spatial management, especially kind of usage at the angle of stable and periodical human activities, degree of covering terrain with resistant material, height and size of buildings view and their layout; - water conditions, especially occuring and character of surface waters included, depth of occurrence and hesitancy size of ground waters, character of ground water table, sources of alimentation and directions in flow, pollution (kind and sources), eventual tendencies of changes - degradability included; - soils - type, kind and species, type of water economy in soil, eventual contaminations and applied processes, degradability; - plants, type of plant community, horizontal and vertical structure, applied processes, appraisal of species abundance, of structure diversity and of degree of transformations and degradability; - climate, first of all appraisal of felt climate, conditions of natural ventilation in the scope of the unit and influence of the given unit on air-condition in the wider scale (estate, city); - fauna, first of all at the angle of species abundance, organization of refuge for wide species, balance of fauna communities, abilities of fauna migration and conditions of species groups existance positively noticed by a man (for example birds, butterflies) and negatively seen (for instance flies, mosquitoes, some rodents). The evaluation of inter alia unit's stability, its sensitivity on different kinds of anthropogenic pression and threaty by nowadays working processes is also proposed. The data base constructed like this allow to speedy visualization of some appraisals in environmental condition and working out numerous derivative maps. It makes possible to facilitate materials for interested persons - councillors, planners and potential investors. - The application of digital maps and spatial database thanks to imply on such the map another data for example point data about pollution and pollution zones facilitates the appraisal of these phenomena. After the visualization of contained in the base appraisal of degree in air-condition and implication on this the point data from the measure of pollution emission we can verify the way of dissemination of pollution and range of pollution zone, and evaluate the weight of problem after the i visualization of areal sensitivity on pollution. The setting up of different appraisals included in the base and the project of local plan i will much facilitate the formulation of prognosis for results of plan influence on environment. Similarly, the schedule of included in the base appraisals of particular elements sensitivity and the entire unit on different kinds of pression will facilitate the introductory appraisal of possible impact of designed investi-tion on the environment and may have the influence on locational decisions. The special cell should be busy with constant base's updating for the proper working of diagnosis system for environment, especially characterization and appraisals of these elements, which may be easiest changed. The works are done to aggregate full data about the natural environment of Warsaw, which make easier to point out diagnostic units and their characterization. These works are ordered by the Board's Office of Capital City of Warsaw; The Department of Natural Framework for Physical Planning in the Institute of Physical Planning and Municipal Economy in Warsaw co-operates in their co-ordination. Some danger is caused by spreading in time of these works, since the loss of timeliness of early worked out materials is against a large amount of new investitions.

Słowa kluczowe

PL

ochrona srodowiska; srodowisko przyrodnicze; diagnozowanie srodowiska; Warszawa

• Wydawca: -
• Czasopismo: Człowiek i Środowisko
• Rocznik: 2000
• Tom: 24
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.71-78,bibliogr.+ 4 tabl.

Twórcy

autor

Matuszkiewicz A J

Bibliografia

• Głowacka I., Fortini-Morawska J., Jakubowski W., Matuszkiewicz A., Sobczyński L., Szul- czewska B„ Zydorowicz T. 1997 Koncepcja systemu stałego diagnozowania środowiska przyrodniczego Warszawy. Raport końcowy. IGPiK Warszawa, maszynopis
• Kondracki J. 1968 Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa
• Matuszkiewicz A. J. 1990 Typologia i analiza funkcjonowania układów ponadekosystemalnych Warszawy i gmin przyległych na przykładzie Dolnego Mokotowa i miasta Konstancin, (w:) Kształtowanie układów ekologicznych w strefie podmiejskiej Warszawy, red. A. S. Kostrowicki. Wyd. SGGW-AR, ser. CPBP 04.10, nr 51
• Matuszkiewicz A. J. 1992 Kompleks krajobrazowo-roślinny jako jednostka zróżnicowania roślinności terenów zurbanizowanych. Dokumentacja Geogr. nr 5-6
• Matuszkiewicz A. J., Kosiński K. 1984 Ekologiczny System Obszarów Chronionych strefy podmiejskiej. Etap I. Analiza środowiska przyrodniczego. IKŚ, maszynopis
• Monografia przyrodnicza Gminy Warszawa-Centrum. Praca zbiór, pod kier. I. Głowackiej, wykonana na zlecenie Urzędu Gminy Warszawa-Centrum. IGPiK, Warszawa 1997, maszynopis + mapy
• Raport o stanie środowiska gminy Warszawa-Bielany. DHV Polska, 1996
• Richling A.. 1982 Metody badań kompleksowej geografii fizycznej. PWN, Warszawa
• Richling A.. 1992 Kompleksowa geografia fizyczna. PWN, Warszawa
• Richling A.. Solon J. 1994 Ekologia krajobrazu. PWN, Warszawa
• SzulczewskaB., Teisseyre-Sierpińska M., Kocyła J., Skorupski J. 1995 Określenie merytorycznego i przestrzennego zakresu diagnozy stanu środowiska przyrodniczego w Warszawie. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej i Biuro Planowania Rozwoju Warszawy