Faunistical relationsships between Chilopoda of forest and ueban habitats in Mazowia

• Autorzy: Wytwer J.

Warianty tytułu

PL

Powiązania faunistyczne Chilopoda środowisk leśnych i miejskich Mazowsza

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Centipede (Chilopoda) communities in Mazovian forests and urban greens of Warsaw differ considerably in composition but contain mainly indigenous species. Urban greens accommodate fewer centipede species, the number decreasing as anthropopression becomes more intense. In both types of habitats, the communities are characterised by a similar model of structure, best preserved in the edaphic component, with one dominant accounting for over 60% of a community. The epigeic components of the communities have less stable compositions and structures, as expressed by changes in potential and actual species diversity.

PL

Zależność liczby gatunków Chilopoda od wielkości zbieranego materiału metodą przesiewek bądź prób glebowych ma postać krzywej Arrheniusa charakteryzującej środowiska niejednolite, o dużej mozaikowatości tak, iż teoretycznie zbadanych środowisk można wykazać nieograniczoną liczbę gatunków. Niemniej, strukturalne cechy zgrupowań są świadectwem ustalonej liczby gatunków Chilopoda żyjących w badanych środowiskach. Analiza tych cech wskazuje, iż jednoczesne stosowanie kilku metod (przesiewki, próby glebowe i pułapki Barbera) na ogól wyczerpuje listę gatunków żyjących w badanych środowiskach leśnych i miejskich. Uzyskane wyniki świadczą o tym, że różne typy lasów wykazują zmienną pojemność gatunkową dla Chilopoda, lecz generalnie, może występować tam i więcej gatunków niż w zieleni miejskiej. Spośród trzech typów lasów największą pojemnością gatunkową dla Chilopoda charakteryzują się grądy (14 gatunków). Co najmniej 8 gatunków Chilopoda może żyć w środowisku borów świeżych. Takiej samej liczby gatunków można spodziewać się w środowisku miejskich za- ć rzewień a tylko 6 na trawnikach przyulicznych. Większa liczba gatunków pa- reczników w środowisku zieleni miejskiej może być związana z okresowym wprowadzaniem gatunków w czasie zabiegów ogrodniczych. W sumie, w badanych środowiskach Mazowsza wykazano 23 gatunki Chilopoda, w tym 17 w środowiskach leśnych i 12 w zieleni miejskiej. Zróżnicowane warunki siedliskowe w środowiskach leśnych prowadzą zarówno do zmian liczby gatunków jak i ich częściowej wymiany. W badanych środowiskach leśnych wykazano tylko 3 gatunki wspólne: Lithobius erythrocephahis, Lithobius lapidicola i Schendyla nemorensis, lecz wszystkie gatunki występujące w borach zostały stwierdzone w grądach bądź dąbrowach. Podobieństwo składu gatunkowego mierzone liczbą Jaccarda nie jest wprawdzie wysokie (zawiera się w przedziale wartości 0.30 - 0.45), ale wynika to głównie z dużej różnicy liczby gatunków w poszczególnych środowiskach, gdyż w każdym przypadku stwierdzano ponad 60% gatunków wspólnych. W procesie synurbizacji zgrupowań Chilopoda zachodzi głęboka przebudowa : składu gatunkowego w stosunku do fauny leśnej. Analiza klastryczna zgrupowań i pareczników pod względem składu gatunkowego wykazała wyraźny rozdział zgrupowań według dwóch typów środowisk: leśnych i zieleni miejskiej. Wartości liczby Jaccarda wyrażającej podobieństwo składów gatunkowych zgrupowań leśnych i miejskich Chilopoda osiągały bardzo niski poziom (0.06 - 0.26), przy czym największe odnosiły się do porównań ze zgrupowaniami z grądów. To powinowactwo pomiędzy zgrupowaniami pareczników z grądów i zieleni miejskiej w znacznej mierze wynika jednak ze stosunkowo szerokiej puli gatunków Chilopoda, jaka zasiedla ten typ lasu. Podobieństwo składu gatunkowego zgrupowań Chilopoda zieleni miejskiej bylo stosunkowo wysokie (liczba Jaccarda obliczona dla każdej z par porównywanych zgrupowań osiągała wartości: 0.55 - 0.67). Zgrupowania pareczników zieleni miejskiej charakteryzowały się stałą obecnością 6 gatunków stanowiących co najmniej 2/3 składu gatunkowego zgrupowań i występujących w zieleni miejskiej ze stałościa powyżej 50%. Są to: Lithobius forficatus, Lithobius microps, Necrophleo- phagusßavus, Geophiius electricus, Strigamia crassipes i Schendyla nemorensis. Analiza struktur dominacyjnych, którą przeprowadzono w oparciu o współczynniki: Morisity, homogeniczności dominacji i homogeniczności rang oraz poprzez przyrównywanie struktur do 5 teoretycznych modeli rozkładów, wykazała iż, struktura zgrupowań Chilopoda podlega wyraźnej przebudowie, przede wszystkim ze względu na wymianę gatunków. Zgrupowania Chilopoda z grądów i dąbrów wykazują niemal całkowite podobieństwo, zaś zgrupowania z borów odróżniają się swą strukturą głównie z powodu wymiany dominantów, zwłaszcza w części epigeicznej. Wyraźną zmianę modelu strukturalnego tej części zaobserwowano też w obrębie zieleni miejskiej w związku z wypieraniem Lithobiusforficalus przez Lithobius microps. Wszystkie zgrupowania Chilopoda w swej części edaficznej okazały się bardziej konserwatywne, gdyż pomimo różnego składu gatunkowego (nawet dla zgrupowań leśnych i miejskich) wykazują wysokie podobieństwo rang. Potwierdzeniem zachowania zbliżonego modelu struktury w części edaficznej jest podobieństwo rozkładów liczebności gatunków jednocześnie do tych samych rozkładów teoretycznych, tj. szeregu logarytmicznego i rozkładu dwumianowego ujemnego. Podobieństwo do pierwszego z modeli ujawnia dominujący wpływ jednego czynnika odziaływującego na występowanie pareczników, jakim najprawdopodobniej jest wilgotność. W zależności od typu środowiska leśnego jak i miejskiego zgrupowania Chilopoda wykazują zmienny poziom różnorodności gatunkowej tak aktualnej, według współczynnika Shannona i Weavera, jak i potencjalnej, która może być osiągnięta w zgrupowaniu przy oczekiwanej liczbie gatunków. Dlatego też według wskaźnika Pielou zgrupowania osiągają inny stopień realizacji różnorodności gatunkowej. Najwyższą potencjalną różnorodność wśród leśnych zgrupowań stwierdzono wgrądach, a wśród zgrupowań miejskich - w zadrzewieniach; analogicznie: najmniejszą w borach i na trawnikach przyulicznych. Borowe zgrupowania Chilopoda charakteryzują się jednak podwyższoną różnorodnością aktualną, osiągniętą wskutek reakcji zgrupowania na zwiększoną zmienność istotnych dla pareczników czynników środowiska, do których należy wilgotność. Zmienność tej cechy widoczna jest przede wszystkim w epigeicznej części zgrupowań, najbardziej narażonej na zmiany środowiska i oprócz borów dotyczy również zadrzewień i parków. Stopień realizacji różnorodności potencjalnej zależy więc nie tylko od środowiska ale głównie od rozpatrywanej warstwy. W edafonie kształtuje się on na stosunkowo zbliżonym poziomie (44-66%) tak w zgrupowaniach leśnych jak i miejskich. W epigeonie najwyższy jest w zadrzewieniach i parkach (83-86%), najniższy zaś w grądach i dąbrowach (16-18%). Analiza klastryczna oparta na parametrach zagęszczenia i łowności poszczególnych gatunków stwierdzonych w każdym z uwzględnionych w badaniach środowisk oraz dane z piśmiennictwa pozwoliły na wyróżnienie 4 grup gatunków Chibpoda: politopy leśne, eurytopy asynantropijne, eurytopy obojętne i eurytopy synantropijne. O ile fauna środowisk leśnych może zawierać gatunki zaliczone do każdej z tych grup, to gatunki wchodzące w skład fauny zieleni miejskiej pozostającej pod silną presją antropogeniczną rekrutują się tylko z dwóch ostatnich grup. Zgrupowania Chilopoda zieleni miejskiej ukształtowane są więc przez gatunki eurytopowe o stosunku co najmniej obojętnym do środowisk synantropijnych, który umożliwia im rozprzestrzenianie również z pomocą ludzkiej aktywności. W kształtowaniu się chilopodofauny zieleni Warszawy ważne znaczenie mają gatunki rodzinie, związane ze środowiskiem naturalnym w Europie Środkowej. Stanowią one większość składu gatunkowego zgrupowań zieleni miejskiej. Wśród gatunków obcych tylko jeden Lithobius microps jest szczególnie ekspansywny i zajmuje naczelną pozycję w zgrupowaniach Chilopoda zieleni miejskiej, szczególnie takiej, która pozostaje pod bardzo silną presją antropogeniczną jak trawniki przuliczne. Gatunki leśne, jak np. Lithobius mutabilis, mają szanse przetrwania tylko w niewiele zmienionym środowisku na obrzeżach miasta.

Słowa kluczowe

PL

zielen miejska; fauna; sklad gatunkowy; pareczniki; Mazowsze; bezkregowce; lasy; Chilopoda; stawonogi

• Wydawca: -
• Czasopismo: Fragmenta Faunistica
• Rocznik: 1995
• Tom: 38
• Numer: 02
• Opis fizyczny: ss.133, rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Wytwer J.

• Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Wilcza 64, 00-679 Warszawa