EN
The test was carried out in the Central Poland, during the autumn migration in years 1997 and 1998, and the object was the Robin Erithacus rubecula. The aim of the study was the verification of the new field method for studying directional preferences in small Passerine migrants, proposed by Busse (1995). In total, 843 Robins were tested in "Busse's cage". Directions preferred by the tested birds were distributed in conformance with wintering areas and migration routes of the species known from literature. Robins with dark legs and grey plumage at flanks pointed at the directions according to the axis Scandinavia — the Balkans, which is in consistence with the literature data. Robins tested at daytime show stronger directionality than those tested at night. Birds tested with the sun visible expressed stronger directionality than those tested under overcast. The Robins tested at day more often pointed at the return direction — to the north and to the north-east. The activity of birds in the experimental cage increased at daytime with the lack of sun visible, and with overcast, and was higher in birds with smaller fat deposit, thus it reflected mainly the normal vital activity not associated with the migration.
PL
Rozkład wiadomości powrotnych uzyskany w wyniku obrączkowania ptaków tylko w niewielkim stopniu odzwierciedla ich rzeczywiste zimowiska i trasy przelotu (Paevskiy 1973, Busse & Kania 1977). Pozbawione tej wady metody z użyciem klatek orientacyjnych są czasochłonne, używa się ich głównie w laboratoriach, a eksperymenty na nocnych migrantach przeprowadza się nocą. W 1995 roku Busse zaproponował nowy rodzaj klatki, która może być używana także w dzień. Celem prezentowanej pracy była weryfikacja wyników otrzymanych przy zastosowaniu tej nowej, bardzo taniej i prostej w użyciu metody. Testy przeprowadzono na rudzikach Erithacus rubecula w stacji obrączkowania ptaków „Brzumin” (51°58'N, 21°15'E) w woj. Mazowieckim podczas jesiennej migracji tego gatunku w latach 1997 i 1998. Ptaki chwytano w sieci stylonowe. Obrączkowanie i pomiary prowadzono zgodnie ze standardem Akcji Bałtyckiej (Busse 1983). Budowę eksperymentalnej klatki (rys. 1) oraz sposób przeprowadzania eksperymentów — wzorowano na opisie Bussego (1995). Klatka miała kształt płaskiego walca, zrobionego z dwóch drucianych kręgów połączonych równo rozmieszczonymi pionowymi drutami, które dzieliły bok klatki na osiem sektorów. Od góry obszyta była siatką, a bok obciągano paskiem przezroczystej folii spożywczej. Podczas eksperymentu klatka umieszczana była w centrum okrągłej, nieprzezroczystej osłony, zasłaniającej przed wzrokiem ptaka wszelkie punkty odniesienia. Próbując się wydostać rudzik uderzał w folię pozostawiając na niej ślady. Eksperyment trwał 15 minut. Po zakończeniu testu znaki aktywności ptaka (ślady pozostawione dziobem i pazurami) były liczone w każdym sektorze osobno. Łącznie przeprowadzono 897 eksperymentów na 843 osobnikach. W pracy analizowano następujące współczynniki: 1. % bez kierunku — odsetek eksperymentów, w których ptak przejawiał bardzo niską aktywność lub nie pokazał konkretnego kierunku (starał się wydostać z klatki we wszystkich kierunkach). 2. stopień ukierunkowania — różnica w liczbie śladów pozostawionych przez ptaki w poszczególnych sektorach wyrażona wartością statystyki χ². 3. aktywność — sumaryczna liczba śladów na folii pozostawionych przez ptaka 4. kierunek ucieczki (z dokładnością 45°) — sektor z największą ilością śladów pozostawionych na folii. Kierunki ucieczki preferowane przez rudziki poddane eksperymentowi orientacyjnemu nie rozkładały się w sposób losowy (dla 1997 — N = 385; χ² = 133,86; p « 0,001 i dla 1998 — N = 469; χ² =69,64; p « 0,001). Rudziki wskazywały głównie kierunki na SSW i SE, rzadziej na W (ryc. 2), a więc w stronę znanych zimowisk (Cramp 1988, Glutz. & Bauer 1988, Remisiewicz et al. 1997). Rudziki o ciemnych nogach i szarym boku ciała (N = 32), chwytane głównie w ostatniej dekadzie września, preferowały kierunki na osi NW-SE (rys. 3). Jest to zgodne z wynikami uzyskanymi za pomocą obrączkowania przez Petterssona et al. (1990). Jeśli ptaki pokazywały dwa kierunki (33% eksperymentów), to z reguły (87%) znajdowały się one naprzeciwko siebie (pod kątem 135° lub 180°). Takie położenie drugiego kierunku nie jest losowe ( χ² = 83,81; p « 0,001). Wynik ten jest zgodny z teorią (Busse 1992) zgodnie z którą ptaki mają zakodowaną oś przelotu i w jej ramach dwa kierunki na zimowisko i na lęgowisko. Rudziki testowane w dzień (N = 721) i w nocy (N = 75) nie różniły się pod względem preferowanych kierunków. Niemniej w nocy prawie dwukrotnie rzadziej (χ²= 4,00; p = 0,045) pokazywały kierunek powrotny (na północ i północny wschód). W dzień rudziki wykazywały wyższą aktywność i lepszy stopień ukierunkowania (tab. 1). Ptaki testowane przy widocznym słońcu i przy bezchmurnym niebie były lepiej ukierunkowane, chociaż jednocześnie mniej aktywne (tab. 1). Wyniki te wskazują, że rudziki (a być może również inne nocne migranty) można testować również w czasie dnia. Być może mogą one wykorzystywać do nawigacji również słońce. Ptaki słabiej otłuszczone wykazywały nieco większą aktywność (bliskie istotności — tab. 1) niż ptaki silnie otłuszczone, gotowe już do przelotu. Ten fakt, oraz wysoka aktywność w ciągu dnia wskazują, że ruchliwość ptaków w eksperymentalnej klatce nie jest prostym odzwierciedleniem jego aktualnego pobudzenia wędrówkowego. Prezentowana metoda nie wymaga specjalistycznego sprzętu, klatek do przetrzymywania ptaków itp., dzięki czemu jest bardzo tania. Testy są łatwe do przeprowadzenia w warunkach terenowych i mogą być prawidłowo samodzielnie wykonywane już po godzinie nauki. Jeden, nawet niezbyt doświadczony, obserwator może wykonywać kilkadziesiąt testów dziennie. Wydaje się, że uzyskiwane wyniki dobrze oddają ukierunkowanie wędrówkowe ptaków, a eksperymenty na nocnych migrantach można przeprowadzać również w ciągu dnia. Natomiast różnice w aktywności poszczególnych osobników w eksperymentalnej klatce nie powinny być, przynajmniej na razie, interpretowane jako różnice w stanie ich pobudzenia wędrówkowego, ani jako różnice w gotowości do kontynuowania wędrówki.