Podloza inertne - postep czy inercja?

• Autorzy: Komosa A
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wprowadzenie do uprawy roślin ogrodniczych podłoży inertnych, spowodowało istotny wzrost plonowania roślin i przyczyniło się do szerokiego upowszechnienia w praktyce upraw bezglebowych. Korzystny efekt plonotwórczy podłoży inertnych, inspiruje do nowego spojrzenia na znaczenie właściwości fizycznych i chemicznych podłoży w nowoczesnych technologiach uprawy roślin ogrodniczych pod osłonami. Podłoża inertne mimo, że charakteryzują się biernością (inercją) chemiczną, spowodowały gwałtowny wzrost efektywności produkcji ogrodniczej poprzez zwiększenie wielkości plonu i zmniejszenie kosztów produkcji. W pracy przedstawiono zasadnicze różnice we właściwościach powietrzno-wodnych podłoży tradycyjnych i inertnych i ich znaczenie dla plonowania roślin zarówno w aspekcie ilościowym jak i jakościowym. Podłoża inertne, jak i możliwość praktycznego wykorzystania współdziałania nawożenia z nawadnianiem w systemie fertygacji kroplowej z zastosowaniem systemów komputerowych, umożliwiło precyzyjne żywienie roślin i wprowadzenie szeroko do praktyki zamkniętych systemów nawożenia. Ewoluują one w kierunku najbardziej zaawansowanych naukowo i technicznie systemów recyrkulacyjnych. Poznanie znaczenia podłoża w produkcji roślinnej, możliwości jego optymalizacji a jednocześnie zmniejszania jego objętości na jedną roślinę, może doprowadzić do jego całkowitej eliminacji. Przykładem są najnowsze technologie uprawy roślin w powietrzu - tzw. uprawy aeroponiczne. Główna zaleta upraw bezglebowych funkcjonujących w zamkniętych systemach nawożenia, jako technologii przyjaznej środowisku, niestety w praktyce ogrodniczej nie jest wykorzystywana. Większość szklarni w Polsce funkcjonuje w otwartych systemach nawożenia, co prowadzi do zanieczyszczenia wód i gleb. Wyłania się pilna potrzeba podjęcia działań mających na celu zapobieganie temu niekorzystnemu zjawisku.

EN

The introduction of inert media into the cultivation of horticultural plants caused an essential increase of plant yield and contributed to a wide spread of soilless cultures in practice. The favourable yield-creating effect of inert media inspires a new view regarding the importance of the physical and chemical properties of media in modern cultivation technologies of horticultural plants grown under cover. In spite of the fact that inert media are characterized by chemical inertness, they cause a rapid growth of horticultural production effectivity increasing the yield and decreasing the production cost. This work presents the basic differences in air and water properties of the traditional and the inert media and their significance for plant yield both in the quantitative and the qualitative aspects. Inert media and the possibility of a practical utilization of the combination of fertilization with irrigation in the form of the drip fertigation system controlled by computer permitted a precise nutrition of plants and a wide practical application of fertilization systems. They evolve towards the scientifically and technically most advanced recirculation systems. The recognition of the importance of growing medium in plant production, the possibility of its optimizing and at the same time the feasibility to decrease the medium volume per one plant may lead to its complete elimination. An example may be found in the technologies of plant cultivation in the air - the so called aeroponic cultures. Unfortunately, the main advantage of the soilless cultures functioning in closed fertilization systems as the environment friendly technology is not exploited in the horticultural practice. The majority of greenhouses in Poland function in open fertilization systems leading to the contamination of water and soil. There is an urgent need to undertake adequate measures aiming at the prevention of this unfavourable phenomenon.

Słowa kluczowe

PL

uprawa bezglebowa; system zamkniety; rosliny ogrodnicze; podloza inertne; podloza uprawowe

• Wydawca: -
• Czasopismo: Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych
• Rocznik: 2002
• Tom: 485
• Opis fizyczny: s.147-167,tys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Komosa A

• Katedra Nawożenia Roślin Ogrodniczych, Akademia Rolnicza, ul. Zgorzelecka 4, 60-198 Poznan

Bibliografia

• Anthura 1998. Cultivation guide Anthurium. Anthura: 43.
• Acher A., Heuer B., Rubinskaya E., Fischer E. 1997. Use of ultraviolet-disinfected nutrient solution in greenhouses. J. Hort. Sci. 72: 117-123.
• Bartkowski K. 1998. Fytocell - nowy substrat dla upraw bezglebowych. Zesz. Probl Post. Nauk Rol. 461: 101-109.
• Benoit F., Ceustermans N. 1990. The use of recycled polyurethane (PUR) as an ecological growing media. Plasticulture 88: 41-48.
• Bliss W.R.D. 1996. Control of water bom pathogens in hydroponics using Nylate. Proc. of the 9th Int. Cong, on Soilless Cult., ISOSC, St Helier, Jersey, 12-19.04.1996: 61-73.
• Borowiec J. 1996. Problemy wykorzystania masy organicznej złóż torfowych Regionu Lubelskiego jako komponentu przy produkcji ziem ogrodniczych. Zesz. Probl. Post Nauk Rol. 429: 53-64.
• Böhme M. 1996. Influence of closed systems on the development of cucumber. Proc. of the 9th Int. Cong, on Soilless Cult., ISOSC, St Helier, Jersey, 12-19.04.1996: 75-87.
• Breś W. 2000. Wpływ rodzaju wełny mineralnej na skład pożywki w środowisk i korzeniowym gerbery. VIII Ogólnop. Konf. Nauk. „Efektywność stosowania nawozów w uprawach ogrodniczych - Zmiany ilościowe i jakościowe w warunkach stresu”. Warszawa 20-21.06.2000: 91-93.
• Chmiel H., Wręga M. 1996. Porównanie uprawy gerbery (Gerbera jamesonii H. Bolus ex Hook) w substracie torfowym i w wełnie mineralnej. Zesz. Probl. Post. Nauk i Rol.: 69-76.
• Chohura P. 2000. Zawartość składników pokarmowych w strefie korzeniowej, stan odżywienia i plonowanie pomidora szklarniowego w podłożach inertnych. Praca doktorska, AR Wrocław: 112 ss.
• Chohura P. Komosa A. 1998a. Porównanie przydatności podłoży inertnych do uprawy pomidora szklarniowego. „Agrotechniczne, fizjologiczne i genetyczne czynniki wczesności plonowania roślin warzywnych”, ATR Bydgoszcz, 17-18.06.1998, Zesz Nauk. 215, Rolnictwo 42: 37-40.
• Chohura P. Komosa A. 1998b. Wpływ podłoży inertnych i składu pożywek na plonowanie pomidora szklarniowego. VII Konf. Nauk. „Efektywność stosowania nawozów w uprawach ogrodniczych”, Lublin 8-9.06.1998: 118-122.
• Chohura P. Komosa A. 1999. Wpływ podłoży inertnych na plonowanie pomidora szklarniowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 466: 471-477.
• Chohura P. Komosa A. 2000a. Plonowanie i stan odżywienia pomidora szklarniowego uprawianego w podłożach inertnych. Annales UMCS, S. EEE Horticultura, vol. VIII, supl., Lublin: 283-288.
• Chohura P. Komosa A. 2000b. Jakość owoców pomidora szklarniowego uprawianego w podłożach inertnych. VIII Ogólnop. Konf. Nauk. „Efektywność stosowania nawozów w uprawach ogrodniczych - Zmiany ilościowe i jakościowe w warnkach stresu”. Warszawa 20-21.06.2000: 139-141.
• Cooper A. 1979. The ABC of NFT. Grower Books. London: 181 ss.
• Davtyan G.S. 1980. Classification of hydroponic methods of plant production. ISOSC-Proceedings Wageningen: 45-52.
• Rmz 2000. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 września 2000 r. Dz. U. 82, poz. 937: 4863-4872.
• Grote D., Bucsi C. 1992. Control of Phytophthora nicotianae on tomatoes cultivated in soilless culture under glasshouse conditions. Gartenbaumwissenschaft 57(4): 183-189.
• Grote D., Bucsi C., Schmidt R. 1992. Investigations on control of Pythium aphanidermatum in NFT-cultures of tomato and cucumber. Gartenbaumwissenschaft 57(6): 278-283.
• Haber Z. 1998. Współczesne metody wykorzystywania torfów w ogrodnictwie ozdobnym. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 461: 15-29.
• Hocklenhull J., Funck-Jensen E. 1983. Is damp-of caused by Phytium, less of a problem in hydroponics than traditional growing system? Acta Hort. 133: 13-14.
• Ho L.C., Adams P. 1995. Nutrient uptake and relation to crop quality. Acta Hort. 396: 3344.
• Houvan M.S.Y. Van Der, Ruijs M.N.A. 1993. Glasshouse crops research and experimental station. Naaldwijk, Report 2: 40.
• Klougart A. 1983. Substrates and nutrient flow. Acta Hort. 150: 297-309.
• Kobryń J. 1996. Wpływ poziomu nawożenia azotem na plon oraz akumulację i redukcję azotanów w sałacie masłowej w uprawie jesienno-zimowej na wełnie mineralnej. II Ogólnop. Symp. „Nowe rośliny i technologie w ogrodnictwie”. Poznań 17-19 VI 1996: 177-180.
• Kobryń J. 1999. Wpływ poziomu koncentracji pożywki oraz okresowego cieniowania na wysokość plonu i występowanie suchej zgnilizny owoców w uprawie kilku odmian papryki na wełnie mineralnej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 466: 449-460.
• Kobryń J., Janowski K. 1998. Wpływ trzech poziomów koncentracji pożywki na plon i jakość owoców papryki w uprawie na wełnie mineralnej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 461: 217-226.
• Komosa A. 1994. Nowoczesne technologie nawożenia roślin ogrodniczych. Ogólnop. Konf. „Nawożenie roślin ogrodniczych - stan badań i perspektywy”, AR Poznań, 9-10 VI 1994: 21-24.
• Komosa A. 1995. Podłoża inertne. Konf. „Co nowego pod szkłem”. WZO Fundacja Rozwoju Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, 28 II 1995 Poznań: 5-8.
• Komosa A. 1995. Zamknięty system nawożenia - postęp w nawożeniu ekologicznym roślin ogrodniczych. EKO-MED. II Krajowy Kongres Ekologiczny, 23-25 III 1995 Tarnów: 521-524.
• Komosa A. 1996. Zamknięty system nawożenia - wstęp do recyrkulacji. VI Konf. Katedr Uprawy Roli i Nawoż. Roślin Ogród. AR. „Nawożenie roślin ogrodniczych - stan badań i kierunki rozwoju”, 20-21 VI 1996 Kraków: 8-12.
• Komosa A. 1997. Nawożenie gerbery w układzie recyrkulacyjnym. Ogólnopol. Symp. „Nowości w uprawie gerbery”, 06 VI 1997 Poznań: 29-33.
• Komosa A. 1998a. Nowoczesne technologie nawożenia roślin ogrodniczych. Konf. Nauk. „Wieś i rolnictwo Wielkopolski”, 27-28.03.1998: 238-243.
• Komosa A. 1998b. Postęp w technologii produkcji roślin ozdobnych pod osłonami. Konf. Nauk. „Ogrodnictwo ozdobne przełomu wieków”, 14-15 V 1998 AR Kraków: 9-11.
• Komosa A. 1998c. Nawożenie pomidora szklarniowego w podłożach tradycyjnych i inertnych. Symp. „Technologie uprawy pomidorów w szklarniach”, 20 XI 19 Poznań: 33-42.
• Komosa A. 1999. Nawożenie anturium. IV Konf. dla Producentów Anturium „Postęp w uprawie i ochronie anturium”, Inst. Sad. i Kwiac., 24-25 III 1999 Skierniewice: 10-16.
• Komosa A., Gapys K. 1996. Zmiany składu pożywki w uprawie gerbery w podłożach inertnych w zamkniętym systemie nawożenia. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 429: 163-167.
• Komosa A., Kleiber T. 2001. Zawartości wskaźnikowe makroskładników dla anturium uprawianego w podłożach inertnych. VI Konf. dla Producentów Anturium, „Postęp w uprawie i ochronie anturium”. Inst. Sad. i Kwiac. 27-28 III 2001 Skierniewice: 19-28.
• Komosa A., Olech R. 1996a. Zróżnicowanie składu pożywki w zamkniętym systemie nawożenia pomidora szklarniowego. Cz. I. Makroelementy. PTPN, Prace Kom. Nauk Rol. i Kom. Nauk Leś. 81: 253-260.
• Komosa A., Olech R. 1996b. Zróżnicowanie składu pożywki w zamkniętym systemie nawożenia pomidora szklarniowego. Cz. II. Mikroelementy. PTPN, Prace Kom, Nauk Rol. i Kom. Nauk Leś. 81: 261-266.
• Komosa A., Pawlińska A. 1999. Nawożenie róż w podłożach inertnych. Symp. „Nowości w uprawie róż”, 28 IV 1999 Poznań: 13—18.
• Komosa A., Roszyk J. 1998. Przydatność wody do fertygacji - wapń. VII Konf. Nauk. „Efektywność stosowania nawozów w uprawach ogrodniczych”, 09-10 VI AR Lublin: 89-92.
• Komosa A., Smereczniak P. 1998. Gąbka poliuretanowa i wełna mineralna jako podłoża do uprawy pomidora szklarniowego. Konf. nauk. „Teoretyczne i praktyczne aspekty stosowania tradycyjnych i niekonwencjonalnych podłoży ogrodniczych”, 4-5 XI 1998 Lublin: 29-30.
• Komosa A., Stafecka A. 1997. Nawożenie roślin ogrodniczych - fertygacja i układy zamknięte. Konf. Nauk. „Sztuka ogrodów w krajobrazie miasta”, 20-22 VI 1979 Wrocław: 189-192.
• Komosa A., Wilk B. 2000. Różnicowanie się składu chemicznego pożywki w uprawie gerbery w wełnie mineralnej. Roczn. AR Poznań CCCXXIII, Ogrodnictwo 31, cz. I: 79-83.
• Kowalczyk W. 1966. Właściwości fizyczne i skład chemiczny wód przeznaczonych do nawożenia i nawadniania. VI Konf. Katedr Uprawy Roli i Nawoź. Roślin Ogród. AR „Nawożenie roślin ogrodniczych - stan badań i kierunki rozwoju”, 20-21 VI 1996 Kraków: 73-74.
• Kowalczyk W., Kaniszewski S., Felczyńska A. 2001. Quality of water for fertigation in vegetable growing under covers. Vegetable Crops Res. Bul., Skierniewice, vol. 54(1): 75-85.
• Kowalska I. 2001. Wpływ systemu nawożenia z zastosowaniem różnych podłoży m plonowanie i jakość owoców pomidora szklarniowego. Ogólnop. konf. nauk. „Biologiczne i agrotechniczne kierunki rozwoju warzywnictwa”, 21-22 VI 2001 Skierniewice: 76-77.
• Kreij C.DE, Hhoeven B. Van Der 1996. Effect of humic substances, pH and its control on growth of chrysanthemum in aeroponics. Proc. of the 9th Int. Cong, on Soilless Cult., ISOSC, St Helier, Jersey 12-19 IV 1996: 207-230.
• Lim M. 1996. Trials with aeroponics for the cultivation of leafy vegetables. Proc. of the 9th Int. Cong, on Soilless Cult., ISOSC, St Helier, Jersey, 12-19 IV 1996: 265-272.
• Lisiecka A., Komosa A., Baranowski T., Mojsiej U. 1996. Przydatność wełny mineralnej do uprawy gerbery w zamkniętym systemie nawożenia. II Ogól. Symp. „Nowe rośliny i technologie w ogrodnictwie”, 17-19 VI 1996 Poznań: 311-316.
• Malinowski O., Oświęcimski W., Przeradzka M., Gałecki K. 1992. Greenhouse tomato cultivation in Polish mineral wool as compared with growth on peat substrate. Annales Warsaw Agric. Univ. SGGW-AR 16: 25-32.
• Martyn W. 1996. Podłoża szklarniowe wykorzystywane w ogrodnictwie pod osłonami w Polsce. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 429: 223-228.
• Martyn W., Strojny Z. 1996. Właściwości wodno-powietrzne mieszanek podłożowych a wykorzystaniem w nich wełny mineralnej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 429: 233-236.
• Michałojć Z. 1966. Zróżnicowanie składników pokarmowych w środowisku korzeniowym pomidora uprawianego w wełnie mineralnej. VI Konf. Katedr Uprawy Roli i Nawoż. Roślin Ogrod. AR „Nawożenie roślin ogrodniczych - stan badań i kierunki rozwoju”, 20-21 VI 1996 Kraków: 36-37.
• Michałojć Z., Nowak I. 1998. Zmiany zawartości składników pokarmowych, pH i zasolenia w podłożu z wełny mineralnej w uprawie pomidora. VII Konf. Nauk. „Efektywność stosowania nawozów w uprawach ogrodniczych”, 8-9 VI 1998 Lublin: 227-230.
• Michałojć Z., Nowak I. 2000. Plonowanie i skład chemiczny pomidora uprawianego w podłożach inertnych. VIII Ogólnop. Konf. Nauk. „Efektywność stosowania nawozów w uprawach ogrodniczych - Zmiany ilościowe i jakościowe w warunkach stresu”, 20-21 VI 2000 Warszawa: 70-72.
• Michałojć Z., Nurzyński J. 1998. Zmiany zawartości różnych składników w różnych podłożach w uprawie szklarniowej pomidora. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 461: 299-308.
• Molitor Von H.D. 1991 .Erdelose Kulturverfahren. Gemüse 9: 432-436.
• Molitor Von H.D., Fischer H.D. 1989. Perspektiven für die Zukunft. Substratfreie Kulturverfahren. GbGw 89(20): 954-957.
• Nurzyński J. 1996. Fizjologiczne aspekty odżywiania się roślin w uprawach pod osłonami. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 429: 21-24.
• Nurzyński J. 1998. Plon i skład chemiczny owoców pomidora uprawianego w szklarni na różnych podłożach. Ogólnop. konf. nauk. „Efektywność stosowania nawozów w uprawach ogrodniczych”, 8-9 VI 1998 Lublin: 239-242.
• Nurzyński J., Michałojć Z., Jarosz Z. 2001. Zmiany zawartości N, P, K, Ca, Mg, pH, EC w podłożach (wełna mineralna, torf, piasek) w okresie wegetacji oraz plonowanie pomidora. Ogólnop. konf. nauk. „Biologiczne i agrotechniczne kierunki rozwoju warzywnictwa”, 21-22 VI 2001 Skierniewice: 74-75.
• Nurzyński J., Michałojć Z., Kalbarczyk M. 2000a. Oddziaływanie różnych podłoży na plon i skład chemiczny pomidora. Cz. I. Uprawa wiosenna. VIII Ogólnop. konf. nauk. „Efektywność stosowania nawozów w uprawach ogrodniczych - Zmiany ilościowe i jakościowe w warunkach stresu”, 20-21 VI 2000 Warszawa: 79—81.
• Nurzyński J., Michałojć Z., Kalbarczyk M. 2000b. Oddziaływanie różnych podłoży na plon i skład chemiczny pomidora. Cz. II. Uprawa jesienna. VIII Ogólnop. konf. nauk. „Efektywność stosowania nawozów w uprawach ogrodniczych - Zmiany ilościowe i jakościowe w warunkach stresu”, 20-21 VI 2000 Warszawa: 82-84.
• Oeserr. R. 1993. Unterglasgemüsebau auf Steinwoole. Gemüse 4: 233-235.
• Olympios C.M. 1993. Soilless media under protected cultivation. Rockwool, peat, perlite and other substrates. Acta. Hort. 326: 215-235.
• Os E.A. Van 1988. Heat treatment for disinfecting draincoater technological and economic aspects. Proc. 7-th Int. Cong. Soilless Cult. Flevohof: 353-359.
• Os E.A. Van 1994. Closed growing systems for more efficient and environmental friendly production. Acta Hort. 361: 194-200.
• Oświęcimski W. 1996. Aktualne tendencje w wykorzystywaniu podłoży nieorganicznych w uprawach pod osłonami. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 429: 9-13.
• Pawlińska A., Komosa A. 2000. Plonowanie pomidora szklarniowego uprawianego w podłożach tradycyjnych i inertnych. VIII Ogólnop. konf. nauk. „Efektywność stosowania nawozów w uprawach ogrodniczych - Zmiany ilościowe i jakościowe warunkach stresu”, 20-21 VI 2000 Warszawa: 122-124.
• Piróg J. 1996a. Przydatność czterech podłoży syntetycznych do uprawy ogórka szklarniowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 429: 255-258.
• Piróg J. 1996b. Jakość owoców ogórka szklarniowego w zależności od podłoży. II Ogólnop. symp. „Nowe rośliny i technologie w ogrodnictwie”, 17-19 IX 1966 Poznań: 215-217.
• Piróg J. 1996c. Wpływ podłoży na plonowanie ogórka w szklarni. II Ogólnop. symp. „Nowe rośliny i technologie w ogrodnictwie”, 17-19 IX 1966 Poznań: 218-221.
• Piróg J. 1998a. Plonowanie pomidora na różnych podłożach w drugim roku użytkowania. „Agrotechniczne, fizjologiczne i genetyczne czynniki wczesności plonowania roślin warzywnych”, ATR Bydgoszcz, 17-18 VI 1998, Zesz. Nauk. 215, Rolnictwo 42: 185-189.
• Piróg J. 1998b. Plonowanie ogórka szklarniowego na podłożach mineralnych powtórnie użytkowanych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 461: 357-364.
• Piróg J. 1998c. Przydatność wełny mineralnej powtórnie użytkowanej do uprawy ogórka szklarniowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 461: 365-372.
• Piróg J. 1999. Wpływ podłoży organicznych i mineralnych na wysokość plonu i jakość owoców pomidora szklarniowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 466: 479-491.
• Piróg J. 2001a. Przydatność różnych podłoży mineralnych i organicznych do szklarniowej uprawy ogórka. Roczn. AR Poznań, Rozp. Nauk. 317: 97 ss.
• Piróg J. 2001b. Usefulness of expanded clay as a substrat for greenhouse cucumber cultivation. Vegetable Crops Res. Bul., Skierniewice, vol. 54(1): 111-116.
• Pudelski T. 1985. Podłoża w uprawie warzyw pod osłonami. Centralna Biblioteka Rolnicza. Opracowania problemowe: 80 ss.
• Pudelski T. 1996. Dziś i przyszłość podłoży organicznych w uprawach pod osłonami. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 429: 1-7.
• Reijers A. 1990. Substrate. Groenten-en-Fruit 45: 38-39.
• Ruijs M.NA. 1993. Economic evaluation of closed production system in glasshouse horticulture. Acta Hort. 340: 87-94.
• Rumpel J. 1998. Tradycyjne i nowe substraty uprawowe oraz problemy ich stosowania. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 461: 47-66.
• Rumpel J., Felczyński K., Kaniszewski S., Vogel G. 1996. Residts of experiments with soilless open field tomato culture in Germany and Poland. Proc. of the 9th Int. Cong, on Soilless Cult., ISOSC, St Helier, Jersey 12-19 IV 1996: 373-380.
• Runia W.TH., Amsing J.J. 1996. Disinfestation of nematode-infested recirculation water by ozone and activated hydrogen peroxide. Proc. of the 9th Int. Cong, on Soilless Cult., ISOSC, St Helier, Jersey 12-19 IV 1996: 381-393.
• Runia W.TH., Michielsen J.M.G.P., Kuik A.J., Os E.A. Van. 1996. Elimination of root- infecting pathogens in recirculation water by slow sand filtration. Proc. of the 9th Int. Cong, on Soilless Cult., ISOSC, St Helier, Jersey 12—19 IV 1996: 395-407.
• Stępowska A., Elkner K. 2001. Porównanie przydatności odmian papryki słodkiej do uprawy w podłożu inertnym i organicznym. Ogólnop. konf. nauk. „Biologiczne i agrotechniczne kierunki rozwoju warzywnictwa”, 21-22 VI 2001 Skierniewice: 70-71.
• Spitzlay E. 1990. Closed hydroponics systems. Hort. Abst. 20: 968-971.
• Starck J.R., Przeradzka M., Okruszko B., Senatorska-Wiśnioch A., Michalska M. 1966. Wpływ zeolitu na plon pomidorów uprawianych w wełnie mineralnej. VI Konf. Katedr Uprawy Roli i Nawoż. Roślin Ogród. AR „Nawożenie roślin ogrodniczych - stan badań i kierunki rozwoju” 20-21 VI 1996 Kraków: 81-83.
• Steiner A.A. 1977. Nomenclature with hydroponics. ISOSC-Proceedings, Las Palmas: 19-20.
• Strojny Z. 1998. Wzrost ośmiu gatunków doniczkowych roślin ozdobnych uprawianych w utylizowanej, poprodukcyjnej wełnie mineralnej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 461: 437-443.
• Sundin P., Waechter-Kristensen B. 1993. Degradation of phenolic acids by bacteria from liquid hydroponic cultures of tomato. P. C. STRUIK et al. (eds.), Proc. Inter. Conf. „Plant Production on the Treshold of a New Century”, 1994 Kluwer Academic Publishers, Wageningen, vol. 61: 473-475.
• Treder J., Matysiak B., Nowak J. 1996. Wpływ podłoży na wzrost ozdobnych roślin doniczkowych Dieffenbachia i Hedera uprawianych na stołach zalewowych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 429: 299-303.
• Wilk B., Komosa A. 1998. Fertygacja gerbery - zmiany składu pożywki. VII Konf. Nauk. „Efektywność stosowania nawozów w uprawach ogrodniczych”, 9-10 VI 1998 AR Lublin: 113-117.
• Wohanka W. 1988. Spreading of three phythopathogenic fungi in rockwool culture of poinsetia stock plants. Acta Hort. 226: 707-709.
• Wysocka-Owczarek M. 1966. Wpływ wybranych czynników na wzrost roślin, jakość i wysokość plonu w bezglebowej uprawie pomidorów szklarniowych. II Ogólnop. symp. „Nowe rośliny i technologie w ogrodnictwie”, 17-19. IX 1966 Poznań: 69-73.
• Zawirska-Wojtasiak R, Wąsowicz E., Komosa A., Tyksinski W., Spychalski A. 2000. Sensory quality of greenhouse tomato fruits grown in the traditional substrates and inert medio. Rocz. AR w Poznaniu, XXXII: 85-98.