Effects of lake morphometry, emergent vegetation and shore habitat on breeding bird communities

• Autorzy: Kosinski Z

Warianty tytułu

PL

Wplyw morfometrii jezior, roslinnosci wynurzonej i charakteru pobrzezy na zgrupowania ptakow legowych

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The aim of this study was to investigate the role of lake morphometry, emergent vegetation and the surrounding habitat on breeding bird communities. The analysis was based on the published data covering breeding bird communities of 18 lakes in Western Poland. Seven habitat variables were used in the analysis: lake area, length of shore line, maximum depth, area of rushes, length of shoreline covered by emergent vegetation, length of shoreline covered by forest and presence of islands. A stepwise multiple regression analysis revealed that most of the variation in the total bird species richness was explained by the length of shoreline covered by emergent vegetation. The number of water bird species was predicted by the lake area, since the number of reed and bush birds was dependent on the area of rushes. The most important factors determining the total number of pairs were the lake area and the area of rushes. The number of pairs of water birds was dependent on the lake area and the maximum depth. The density of water birds was negatively correlated with the area of rushes and positively with the lake area. The number of pairs of water birds was statistically higher on lakes with islands than on those without. The abundance of reed and bush birds correlated positively with the area of rushes, hence the density was dependent on the maximum depth and the area of rushes. There was no effect of shoreline covered by forest on the abundance of studied groups of birds.

PL

Badano wpływ rozmiarów jeziora, powierzchni roślinności wynurzonej, zalesienia brzegów oraz obecności wysp na bogactwo gatunkowe, liczebność i zagęszczenie ptaków lęgowych. Niezależnie rozpatrywano dwie ekologiczno-morfologiczne grupy ptaków: ptaki pływające i ptaki oczeretów i zarośli (Jakubiec 1978). Materiał stanowiły opublikowane dane różnych autorów dotyczące zgrupowań ptaków lęgowych 18 jezior z terenu Wielkopolski (tab. 1). Awifauna większości jezior (16) była badana w latach 1988-1995, przy użyciu tzw. metody kompleksowej (Borowiec et al. 1982, Ranoszek 1983). W skład zgrupowania ptaków lęgowych włączono: ptaki pływające, ptaki oczeretów i zarośli (z wyłączeniem typowych entomofagów zaroślowych), ptaki polujące z lotu oraz gnieżdżące się w szuwarach gęgawę i żurawia. W całkowitej liczebności zgrupowania nie uwzględniono mew i rybitw. W analizie wykorzystano następujące zmienne środowiskowe: powierzchnię jeziora (LA), długość linii brzegowej (LS), maksymalną głębokość (MaxD), powierzchnię szuwarów (AR), długość linii brzegowej zarośniętej szuwarami (SV), długość linii brzegowej zarośniętej lasem (SF) (tab. 2) oraz niezależnie — obecność lub brak wysp na jeziorze. Podstawową metodą analizy danych była krokowa regresja wielokrotna. Wpływ obecności wysp na liczbę gatunków i par ptaków pływających zbadano wykorzystując analizę kowariancji. Większość analizowanych parametrów środowiska wykazała znaczny stopień współzależności (tab. 3). Liczba gatunków i par obu rozpatrywanych grup ptaków była pozytywnie skorelowana z większością analizowanych parametrów środowiska (tab. 4). Długość linii brzegowej zarośniętej szuwarami w 71% wyjaśniała zmienność całkowitej liczby gatunków. Zależność ta odzwierciedla znaczenie roślinności wynurzonej jako miejsca umieszczania gniazd przez większość gatunków ptaków. Bogactwo gatunkowe ptaków pływających zależało w 49% od powierzchni jeziora, a ptaków oczeretów i zarośli w 55% od powierzchni szuwarów (tab. 5). Stosunkowo niewielki wpływ wielkości jeziora na liczbę gatunków wskazuje na oddziaływanie innych czynników w kształtowaniu bogactwa gatunkowego obu grup ptaków np.: zróżnicowania środowiska i/lub liczebności oraz różnorodności pokarmu (Elmberg et al. 1994). Powierzchnia jeziora i powierzchnia szuwarów wyjaśniały 87% całkowitej zmienności liczby par w zgrupowaniu. Liczba par ptaków pływających była zależna w 86% od powierzchni i maksymalnej głębokości jeziora, podczas gdy liczebność ptaków trzcin i zarośli w 82% od powierzchni szuwarów (tab. 6). Zagęszczenie par w obrębie zgrupowania ptaków było negatywnie skorelowane ze zmienną objaśniającą, której użyto do obliczenia wartości zagęszczenia (tab. 7). Prawdopodobną przyczyną takiego zjawiska, poza zależnością czysto statystyczną, była obecność w zgrupowaniu grup gatunków w odmienny sposób reagujących na analizowane zmienne środowiskowe. Zagęszczenie ptaków pływających, niezależnie od miary zagęszczenia, było ujemnie skorelowane z powierzchnią szuwarów i dodatnio z powierzchnią jeziora (tab. 7). Zależność ta jest efektem ujemnej korelacji pomiędzy udziałem roślinności wynurzonej a powierzchnią lustra wody i co za tym idzie skracaniem długości linii styku szuwary/lustro wody (Giertych 1997, Łucka 1997). Zagęszczenie ptaków oczeretów i zarośli (par/10 ha powierzchni jeziora) było ujemnie związane z maksymalną głębokością zbiornika i dodatnio z powierzchnią szuwarów (tab. 7). W przypadku pozostałych miar zagęszczeń nie stwierdzono liniowej zależności pomiędzy zmiennymi. Negatywny związek między zagęszczeniem tej grupy ptaków a maksymalną głębokością i dodatnią zależnością z powierzchnią szuwarów wynikał prawdopodobnie z faktu, że głębsze jeziora mają węższą strefę litoralu i tym samym węższy lub nierównomiernie rozmieszczony pas szuwarów, który nie odpowiada wymaganiom większości gatunków ptaków (Kostyrko 1989, Kosiński 1997). Wykazano, że obecność wysp na jeziorze w istotnym stopniu zwiększa liczebność par ptaków pływających w porównaniu z jeziorami pozbawionymi wysp (tab. 8). Jest to związane z bezpieczeństwem gniazd oraz zwiększeniem powierzchni litoralu. Długość linii brzegowej zarośniętej lasem nie wpływała istotnie na liczebność żadnej z analizowanych grup ptaków. W przypadku ptaków oczeretów i zarośli zauważalna jest jednak umiarkowana tendencja do zmniejszania się liczebności wraz ze wzrostem zalesienia linii brzegowej. Jest prawdopodobne, że liczebność ptaków oczeretów i zarośli jest bardziej zależna od powierzchni i struktury przestrzennej szuwarów niż sąsiedztwa zalesionego brzegu.

Słowa kluczowe

PL

ptaki; liczebnosc populacji; roslinnosc wodna; roslinnosc wynurzona; zgrupowania legowe; ekologia zwierzat; morfometria; pobrzeze jeziora; jeziora; zageszczenie populacji; zalesianie; ptaki wodne; wyspy; roznorodnosc gatunkowa

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Ornithologica
• Rocznik: 1999
• Tom: 34
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.27-35, tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Kosinski Z

• Uniwersytet A.Mickiewicza, Fredry 10, 61-701 Poznan

Bibliografia

• Amat J. A. 1982. The nesting biology of ducks in the Marismas of the Guadalquivir, south-western Spain. Wildfowl 33: 94-104.
• Ås S., Bengtsson J., Ebenhard T. 1992. Archipelagoes and theories of insularity. In: Hansson L. (ed.), Ecological principles of nature conservation: 201-251. Elsevier, London.
• Bengtson S. A. 1979. Location of the nest sites in ducks in Lake Myvatn, Iceland. Oikos 21: 218-229.
• Borowiec M., Stawarczyk T., Witkowski J. 1982. [Attempt of giving of more exact methods of waterfowl quantity estimation]. Not. Orn. 22: 47-61.
• Burger J. 1985. Habitat selection in temperate marsh-nesting birds. In: Cody M. L. (ed.). Habitat selection in birds. Academic Press, Orlando, Florida, pp. 253-281.
• DesGranges J. L., Darveau M. 1985. Effect of lake acidity and morphometry on the distribution of aquatic birds in southern Quebec. Holarct. Ecol. 8:181-190.
• Dyrcz A. 1981. Breeding ecology of great reed warbler Acrocephalus arundinaceus and reed warbler Acrocephalus scirpaceus at fishponds in SW Poland and lakes in NW Switzerland. Acta orn. 18: 307-333.
• Dzięgielewski K. 1995. [Birds of the Popielewskie Lake (Gnieźnieńskie Lakeland)]. M. Sc. Thesis. Dept. Of Avian Biology & Ecology, UAM, Poznań.
• Elmberg J., Nummi P., Pöysa H., Sjöberg K. 1993. Factors affecting species number and density of dabbling duck guilds in North Europe. Ecography 16: 251-260.
• Elmbeig J., Nummi P., Pöysä H., Sjöberg K. 1994. Relationships between species number, lake size and resource diversity in assemblages of breeding waterfowl. J. Biogeogr. 21: 75-84.
• Giertych M. 1997. [Ornithological classification and evaluations of the character of the breeding avifauna of eutrophic lakes based on the example of the Kórnik-Zaniemyśl Glacial Drainage Channel]. In: Kupczyk M. (ed.). [Birds of selected lakes of Wielkopolska], Prace Zakł. Biol. i Ekol. Ptaków UAM, 7: 5-29.
• Górski W., Wiatr B. 1986. Breeding distribution, numbers and conservation of diving duck in NW Poland. Vår Fågelv. Suppl. 11: 43-49.
• Hill D. A. 1984. Factors affecting nest success in the Mallard and Tufted Duck. Ornis Scand. 15:115-122.
• Hurlbert S. J. 1984. Pseudoreplication and the design of ecological field experiments. Ecol. Monogr. 54: 187-211.
• Jakubiec Z. 1978. [Morpho-ecological differentiation of aquatic- swamp birds]. Wiad. Ekol. 24: 99-107.
• Jańczak J. 1996 (ed.). Atlas of Polish Lakes. V. 1. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
• Jobin B., Pieman J. 1997. Factors affecting predation on artificial nests in marshes. J. Wildl. Manage. 61: 792-800.
• Kauppinen J. 1993. Densities and habitat distribution of breeding waterfowl in boreal lakes in Finland. Finn. Game Res. 48: 24-45.
• Kauppinen J. 1997. Structure of Breeding Waterfowl Communities in Boreal Lakes. An Approach to Monitoring Waterfowl Communities. Kuopio University Publications C. Natural and Environmental Sciences 59.
• Kauppinen J., Väisänen R.A. 1993. Ordination and classification of waterfowl communities in south boreal lakes. Finn. Game Res. 48: 3-23.
• Kosiński Z. 1997. [Breeding birds community on the Lednickie Lake in 1994-1995]. In: Kupczyk M. (ed.). [Birds of selected lakes of Wielkopolska]. Prace Zakł. Biol, i Ekol. Ptaków U AM, 7:117-135.
• Kostyrko W. 1989. [Birds of Acrocephalus and Locustella genera on the lakes of Wielkopolski National Park (with the consideration of environmental selectivity)]. Bad. fizjogr. Pol. zach., ser. C, 38: 61-84.
• Kotońska B., Tamulewicz J. 1990. [Temperatures and precipitation for the Greater Poland Lowland during the years 1951-85]. Bad. fizjogr. Pol. zach., ser. A, 41: 43-62.
• Kupczyk M. 1987. [The birds of the Swarzędzkie Lake (Distr. Poznań)]. Bad. fizjogr. Pol. zach., ser. C, 35:109-123.
• Kupczyk M. 1997. [Avifauna of the Gopło area — numbers and distribution]. In: Kupczyk M. (ed.). 1997. [Birds of selected lakes of Wielkopolska], Prace Zakł. Biol, i Ekol. Ptaków UAM, 7: 55-116.
• Łucka R. 1997. [Avifauna of the Dolskie lakes (Poznań voivodeship) and the influence of the overgrowing of lakes on the communities of breeding birds]. In: Kupczyk M. (ed.). [Birds of selected lakes of Wielkopolska]. Prace Zakł. Biol. i Ekol. Ptaków U AM, 7: 31-54.
• Nudds T. D. 1992. Patterns in breeding waterfowl communities. In: Batt B. D. J., Coffin B. (eds.). The ecology and management of breeding waterfowl. Minneapolis Univ. Press, Minneapolis.
• Nummi P. 1992. Habitat requirements of ducks: Varying patterns of habitat distribution and breeding success. University of Helsinki. Department of Applied Zoology. Reports 16 pp.
• Øien I. J., Honza M., Mosknes A., Roskaft E. 1996. The risk of parasitism in relation to the distance from reed warbler nests to cuckoo perches. J. Anim. Ecol. 65: 147-153.
• Picman J., Milks M., Leptich M. 1993. Patterns of predation on passerine nests in marshes: effects of water depth and distance from edge. Auk 110: 89-94.
• Ranoszek E. 1983. [Test for methods of number estimation of breeding water birds]. Not. om. 24: 177-201.
• Schulze-Hagen K., Pleines S., Sennert G. 1996. Rasche Zunahme der Kuckucksparasitierung in einer lokalen Teichrohrsänger- Population. Vogelwelt 117: 83-86.
• Sikora A. 1996. [Breeding ecology of the Red-breasted Merganser (Mergus senator) in the Pojezierze Kaszubskie lake district]. Not. om. 37: 5-24.
• Sillen B., Solbreck C. 1977. Effects of area and habitat diversity on bird species richness in lakes. Ornis Scand. 8: 185-192.
• Sokal R. R., Rohlf F. J. 1995. Biometry. W. H. Freeman and Company. New York.
• StatSoft, Inc. (1997). STATISTICA for Windows [Computer program manual]. Tulsa, OK: StatSoft, Inc., 2300 East 14th Street, Tulsa, OK 74104.
• Stawarczyk T. 1995. [Reproductive strategy of ducks breeding at high densities in Milicz fishponds]. Acta Univ. Wratislaviensis. Pr. zool. 31.
• Wesołowski T. 1975. [The birds of the Bytyńskie Lake (distr. Poznań)]. Acta om. 15:113-144.
• Wiens J. A. 1981. Scale problems in avian censusing. Stud. Avian Biol. 6: 513-521.
• Wiens J. A. 1989. The ecology of bird communities. Vol. 1-2. Cambridge University Press, Cambridge.