A revision of distribution and historical analysis of preferred hosts of Orobanche ramosa (Orobanchaceae) in Poland

• Autorzy: Piwowarczyk R.

Warianty tytułu

PL

Rewizja rozmieszczenia i historyczna analiza preferowanych żywicieli Orobanche ramosa (Orobanchaceae) w Polsce

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The Polish localities of Orobanche ramosa L., branched broomrape, are either extinct or have not been confirmed for many years. This paper presents two new localities of O. ramosa in Poland from the Pła skowyż Proszowicki plateau (Wyżyna Małopolska upland) and the Nizina Nadwiślańska lowland (Kotlina Sandomierska basin). Habitat preferences and the abundance at the sites are described. A revised map of the distribution and a historical analysis of preferred hosts in Poland are included. The taxonomy, biology, ecology and control methods of O. ramosa are also discussed.

PL

Orobanche ramosa, zaraza gałęzista, znana była od dawna w Europie Centralnej, jako pasożyt upraw konopi i tytoniu, i nie miała dotychczas poważniejszego znaczenia gospodarczego. Jednak w ostatnich latach staje się agresywnym chwastem, adaptuje się do nowych żywicieli i powoduje znaczne straty w uprawach. W Polsce należy do gatunków o rzadkich lub od dawna nie potwierdzonych stanowiskach. Pierwsze udokumentowane wzmianki o pojawieniu się zarazy gałęzistej w Polsce pochodzą z początku XIX w., głównie z upraw konopi, gdzie miała optimum występowania, a także z tytoniu i ziemniaków. Preferowane siedliska to uprawy okopowe z udziałem gatunków żywicielskich, w zbiorowiskach należących do rzędu Polygono-Chenopodetalia (klasa Stellarietea mediae). W latach 2008-2010, gatunek ten stwierdzono tylko na dwóch stanowiskach w kraju: w uprawie tytoniu w okolicy Zysławic (Płaskowyż Proszowicki) oraz koło wsi Szewce (Nizina Nadwiślańska), w uprawie pomidorów. Populacje liczyły od kilkuset do ponad 1 000 pędów. O. ramosa jak dotąd, nie powodowała i nie powoduje znacznych szkód w uprawach, jest gatunkiem ginącym w Polsce. Jednak z uwagą należy obserwować ten gatunek, zwłaszcza w okolicy Sandomierza, jednego z największych regionów upraw warzywniczych w Polsce.

Słowa kluczowe

EN

distribution; historical analysis; preferred host; host; Orobanche ramosa; Orobanchaceae; Poland; taxonomy; yarrow broomrape; parasitic plant; branched broomrape zob.yarrow broomrape; habitat preference; phytocoenosis; new locality

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Agrobotanica
• Rocznik: 2012
• Tom: 65
• Numer: 1
• Opis fizyczny: p.53-62,fig.,ref.

Twórcy

autor

Piwowarczyk R.

• Department of Botany, Institute of Biology, Jan Kochanowski University, Swietokrzyska 15, 25-406 Kielce, Poland

Bibliografia

• Ab d e l -R a hma n , A l -Tawa h a A. R .M. , 2005. The effect of soil solarization between clear and black polyethylene sheets were compared in reducing Orobanche soil seed bank. World J. Agric. Sci. 1 (2): 143-147.
• Ab ou z e id a M.A., Bo a r ib A., Z on no M.C ., Vu r r o M. , Ev i d e n t e A. , 2004. Toxicity profiles of potential biocontrol agents of Orobanche ramosa. Weed Sci. 52(3): 326-332.
• Ab r ome i t J . , J e nt z s c h A ., Voge l G . F l o r a von Os t - u n d We s t p r e u s s e n . I (1898), II (1903). In Kommission bei R. Friedländer und Sohn, Berlin. (in German).
• Ab u - I r ma i l e h B. E . , 1994. Overview of the Orobanche problem in the Near East. [In:] L. J. Musselman, A.D. Worsham, R.E. Eplee (eds). Proceed. of the 2 Internat. Symposium on parasitic Weeds. Raeleigh. North Carolina State Univ. USA. 109-113.
• A l tma n n P. , 1894. Flora von Wriezen und Umgegend. [In:] Raealprogymnasium zu Wriezen. Bericht über das Schuljahr von Ostern 1893 bis Ostren 1894. Wriezen. (in German).
• Andol f i A . , Boa r i b A . , Ev id e nt e A . , Vu r r o M ., 2005. Metabolites inhibiting germination of Orobanche ramosa seeds produced by Myrothecium verrucaria and Fusarium compactum. J. Agric. Food Chem. 53 (5): 1598-1603.
• As c h e r s o n P. , 1864. Flora der Provinz Brandenburg, der Altmark und des Herzogthums Magdeburg. Berlin. (in German).
• Ba g r i k o v a N.A. , 1996. Segetal communities of vineyards of Crimea. Ukr. Phytosoc. Coll. Kyiv. Ser. A, 3: 81-92.
• Be c k v o n Ma n n a g e t t a G . R . , 1890. Monographie der Gattung Orobanche. Biblioth. Bot. 19. Cassel (in German).
• Be c k v o n M a n n a g e t t a G . R . , 1930. Orobanchaceae L. [In:] Das Pflanzenreich IV. (261), A. Engler (ed.), Leipzig (in German).
• Be r d a u F. , 1859. Flora Cracoviensis. / Flora okolic Krakowa. Typis C.R. UJ Cracovia, I-VIII, 1-448. (in Polish).
• Bo r k ows k i J . , D y k i B. , 2008. Zaraza gałęzista (Orobanche ramosa L.) i jej zwalczanie na roślinach uprawnych, głównie na pomidorach. / The branched broomrape (Orobanche ramosa L.) and its control on cultivated plants, mainly on tomatoes. Postępy Nauk Rolniczych 3: 35-41. (in Polish with English summary).
• Bo r kows k i J . , D yk i B. , F e l c z y ń s k a A . , Kowa lc z y k W. , 2007a. Effect of biochikol 020 PC (chitosan) on the plant growth, fruit and healthiness of tomato plant roots and stems. [In:] Progress on chemistry and application of chitin and its derivatives. M. M. Jaworska (ed.), Polish Chitin Society, Monograph, 12: 217-223.
• Bo r k ows k i J . , K a n i s z ews k i J . , D y k i B . , 2007b. Występowanie zarazy gałęzistej (Orobanche ramosa L.) i jej zwalczanie na pomidorach. 54 Zjazd Pol. Tow. Bot. Botanika w Polsce. Streszczenia referatów i plakatów: 47. (in Polish).
• Bo r k ows k i J . , R o b a k J . , 2000. Występowanie zarazy gałęzistej na pomidorach i innych roślinach. / The branched broomrape (Orobanche ramosa L.) and its control on cultivated plants, mainly on tomatoes. Ogrodnictwo, 3: 19-20. (in Polish).
• Bo r k ows k i J . , R o b a k J . , 2002. Występowanie zarazy gałęzistej (Orobanche ramosa L.) na pomidorze i jej zwalczanie. Ochrona Roślin, 7: 20-22. (in Polish).
• Bu s c hma n n H. , 2004. Hanftod, Tabakwürger – bald auch eine Bedrohung für den Raps? Das parasitiche Unkraut Orobanche ramosa auf dem Vormarsch. Gesunde Pflanzen, 56(2): 39-48. (in German).
• Bu s c hma n n H . , G o n s i o r G . , S a u e r b o r n J . , 2005. Pathogenicity of branched broomrape (Orobanche ramosa) populations on tobacco cultivars. Plant Pathology, 54: 650-656.
• C h a t e r A .O. , We b b D.A. , 1972. Orobanche L. [In:] Flora Europaea, 3: 286-293. T. G. Tutin, V. H. Heywood, N. A. Burges, D. M. Moore, D. H. Valentine, S. M. Walters, D. A. Webb (eds). Cambrige.
• De c k e r P. P. , 1911-1912. Beiträge zur Flora der südlichen Neumark und der östlichen Niederlausitz. Verh. Bot. Vereins Prov. Brandenburg, 53: 87-269. Blackwell Publishing, Ltd. (in German).
• Di e t r i c h A. , 1824. Flora der Gegend um Berlin oder Aufzählung und Beschreibung der in der Mittelmark wild wachsenden und angebauten Pflanzen. Berlin. (in German).
• Do n g o l a G.M. , 1995. Distribution and economic importance of Orobanche ramosa (Broomrape) in the Sudan. pp. 4-6. [In:] Broomrape-Halouk (Orobanche spp.) in the Sudan. Z. T. Dąbrowski, A. Hamnodun (eds). ICIPE Science Press, Nairobi, Kenya.
• Dubi e l E ., L o s t e r S., Z aj ą c E .U., Z aj ą c A ., 1979. Flora Płaskowyżu Kolbuszowskiego. Materiały do Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. / The flora of the Kolbuszowa Plateau. Materials for the Atlas of Distribution of Vascular Plants in Poland. Prace Bot. 7: 1-218. (in Polish).
• E i c h l e r B. , 1883. Spis roślin jawnopłciowych rosnących w okolicach miasta Międzyrzeca, położonego w guberni siedleckiej, powiecie radzyńskim. Pamiętnik Fizjogr. 3: 318-329. (in Polish).
• F i e k E . , 1881. Flora von Schlesien preussischen und österreichischen Antheils, enhaltend die wildwachsenden, verwilderten und angebauten Phanerogamen und Gefäss-Cryptogamen. 164 + 571 pp. J. U. Kern’s Verlag, Breslau. (in German).
• F ij a ł k ows k i D. , 1995. Flora roślin naczyniowych Lubelszczyzny. Atlas. T. 2. Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin. (in Polish).
• Gib o t -Le cl e r c S., Br a u l t M., P i no c h e t X ., S a l l e G. , 2003. Potential role of winter rape weeds in the extension of broomrape in Poitou-Charentes. Comptes Rendus Biologies, 326: 645-58.
• Goldwa s s e r Y. , E i z e nb e r g H . , G ol a n S . , K l e i f e l d Y. , 2003. Control of Orobanche crenata and Orobanche aegyptiaca in parsley. Crop Prot. 22: 295-305.
• G r o c h ows k i W. , 1931. Flora Wilanowa i okolic. Bibl. Wiadomości Farmaceutyczne, 15: 5-61. (in Polish).
• Ha i d a r M.A. , Bi b i W. , S i d a hme d M.M. , 2003. Response of branched broomrape (Orobanche ramosa) growth and development to various soil amendments in potato. Crop Prot. 22: 291-294.
• Ha id a r M.A., I sk a nd a r a n i N. , S id a hme d M., Ba a l b a k i R . , 1999. Response of field dodder (Cuscuta campestris) seeds to solarization and chicken manure. Crop Prot. 18: 253-258.
• Ha i d a r M.A. , S i d a hme d M.M. , 2000. Soil solarization and chicken manure for the control of Oroban che crenata and other weeds in Lebanon. Crop Prot. 19: 169-173.
• Ho lmg r e n P.K. , H o lmg r e n N.H. , 1998. Index Herbariorum. New York Botanical Garden. http://sciweb. nybg.org/science2/IndexHerbariorum.asp.
• Hu t h E . E . , 1895. Flora von Frankfurt a. Oder und Umgegend. 2 Aufl, Frankfurt. (in German).
• Hu t h E . , 1909. Flora von Frankfurt a. Oder und Umgegend. 3 Aufl, Frankfurt. (in German).
• J ä g e r E . J . , We r n e r K. , 2002. (eds). Rothmaler Exkursionsflora von Deutschland, Band, 4, Gefässpflanzen: Kritischer Band. Ed. 9: 709-734, Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg, Berlin. (in German).
• K a r k a n i s A . , B i l a l i s D. , E f t h im i a d o u A . , 2007. Tobacco (Nicotiana tabaccum) infection by branched broomrape (Orobanche ramosa) as influenced by irrigation system and fertilization, under east Mediterranean conditions. J. Agron. 6: 397-402.
• K l e i n O. , K r o s c h e l J . , 2002. Biological control of Orobanche spp. with Phytomyza orobanchia, a review. Biocontrol, 47: 245-277.
• K l i n g g r ä f f C . J . , 1854. Nachtrag zur Flora von Preussen. iv + 172 pp. (in German).
• K l i n g g r ä f f C . J . , 1862. Zur Flora der Provinz Preussen. In: Ascherson, P. 1862. Verhandlungen des botanischen Vereins für die Provinz Brandenburg und die angrenzenden Länder. Kommissions-Verlag von R. Gaertner, Berlin. (in German).
• K l i n g g r ä f f C . J . , 1866., Die Vegetationsverhältnisse der Provinz Preussen und Verzeichniss der in derselben bisher gefundenen Phanerogamen. In Commission bei Eduard Levysohn, Marienwender, viii + 173 pp. (in German).
• K n a p p J .A. , 1872. Die bisher bekannten Pflanzen Galiziens und der Bukowina. W. Braumüller Verl., Wien. (in German).
• Ko g a n M. , 1994. Orobanche in Chile: a research report, pp. 559-603. [In:] Biology and Management of Orobanche. Proceed. 3rd Internat. Workshop. A. H. Pieterse, J.A. Verkleij, S.J. ter Borg (eds). Royal Tropical Institute. The Netherlands. Ko t u l a B. , 1881. Spis roślin naczyniowych z okolicy Przemyśla. Sprawozdania Komisji Fizjograficznej, 15: 1-90. (in Polish).
• K r e u t z C .A. J . , 1995. Orobanche. The European broomrape species. Central and northern Europe. Limburg.
• K ropá č Z . , 2006. Segetal vegetation in the Czech Republic: synthesis and syntaxonomical revision. Preslia, 78: 123-209.
• Ku l p a W. , 1964. Notatki florystyczne z doliny Wisłoka. / Notizen zur Flora des Wisłok-Tales (Süd-Polen). Fragm. Flor. Geobot. 10(1): 21-25. (in Polish with German summary)
• L a b r a d a R . , 1994. Occurrence and control of Orobanche ramosa L. in Cuba. pp. 604-610. [In:] Biology and Management of Orobanche. Proceed. 3rd. Internat. Workshop. A. H. Pieterse, J. A. Verkleij, S. J. ter Borg (eds). Royal Tropical Institute. The Netherlands. L imp r i c h t G. , 1871. Bericht über eine mit Unterstützung des Präsidiums der Schlesischen Gesellschaft unternommene botanische Reise nach dem Schlawa-See und dessen Umgebung. Jahrb. Schles. Ges. Vaterl. Cultur 48: 106-119. (in German).
• L it y ń s k a -Zaj ą c M. , 1997. Roślinność i gospodarka rolna w okresie rzymskim – studium archeobotaniczne. IAiE PAN, Kraków. (in Polish).
• L it y ń s k a -Zaj ą c M. , Wa s y l i k owa K . , 2005. Przewodnik do badań archeobotanicznych. Wydawnictwo Sorus, Poznań. (in Polish).
• L o l a s P. , 1994. Herbicides for control of broomrape (Orobanche ramosa L.) in tobacco (Nicotiana tabacum L.). Weed Res. 34: 205-209.
• Mał u s z y ń s k a E . , Po dyma W., D r z ewi e ck i J. , K a r n k ows k i W. , 1998. Chwasty i rośliny pasożytnicze objęte przepisami kwarantanny. Warszawa, IHAR, PIOR (in Polish).
• Ma r kows k i R . , Bu l i ń s k i M. , 2004. Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Gdańskiego. / Endangered and threatened vascular plants of Gdańskie Pomerania.
• Acta Bot. Cassub. Monogr. 1: 1-75. Ma t u s z k i ewi c z W. , 2006. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Vademecum Geobotanicum. Wydawnictwo Naukowe, PWN Warszawa. (in Polish).
• Mą d a l s k i J . , 1967. Orobanchaceae. [In:] Flora Polska. B. Pawłowski (ed.). Tom XI, 25-53; Warszawa, Kraków (in Polish).
• Mi c h a l i k S . , 1978. Rośliny naczyniowe Ojcowskiego Parku Narodowego. Studia Naturae, A 16: 1-171. (in Polish).
• Mi r e k Z ., Mu s i a ł L . , Wó j c i c k i J . J . , 1997. Polish herbaria. Polish Bot. Stud. Guideb. Ser. 18: 1-110.
• Mi r ek Z . , P i ę ko ś-Mi r e k H ., Z aj ą c A ., Z aj ą c M. , 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland – a checklist. [In:] Biodiversity of Poland. Z. Mirek (ed.), Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków, 1: 1-442.
• Mü l l e r W. , 1911. Flora von Pommern. 3 Aufl. Burmeister’s Buchhandlung, Stettin. (in German)
• Mu s s e lma n L . J . , Bo l i n J . F. , 2008. New infestation of branched broomrape, Orobanche ramosa (Orobanchaceae), on black medic, (Medicago lupulina) (Fabaceae), in Virginia. Plant Disease, 92(2): 315.
• Ob e r d o r f e r E . , 1990. Pflanzensoziologische Exkursionflora. Verlag Euglen Ulmer.-Stuttgart. (in German).
• Ol s z ews k i T. S . , M a r k ows k i R . , 2006(2007). Uzupełnienia do czerwonej listy roślin naczyniowych Pomorza Gdańskiego. 2. [In:] Contemporary trends of botanical research – on Professor Hanna Piotrowska 80th birthday anniversary. T.S. Olszewski, R. Afranowicz, K. Bociąg(eds), Acta Bot. Cassub. 6: 163-172.
• P a r k e r C . , 1994. The present state of the Orobanche problem. pp. 17-26. [In:] Biology and Management of Orobanche: Proceedings of the Third International Workshop on Orobanche and Related Striga Research, A.H. Pieterse, J.A.C. Verkleij, S.J. ter Borg (eds). Amsterdam, the Netherlands. Amsterdam, The Netherlands: the Netherlands Royal Tropical Institute.
• Pe r e z - d e - L u q u e A ., Si l l e r o J.C ., Mo r a l A ., C u b e r o J . I . , Ru b i a l e s D. , 2004. Effect of sowing date and host resistance on the establishment and development of Orobanche crenata in faba bean and common vetch. Weed Res. 44: 282-288.
• P i g n a t t i S . , 1982. Flora d’Italia. Vol. 1. Edagricole, Bologna. (in Italian)
• P l a z a L ., F e r n a n d e z I . , Ju a n R., P a s t o r J. , P u j a d a s A. , 2004. Micromorphological studies on seeds of Orobanche species from the Iberia n Peninsula and the Balearic Islands, and their systematic significance. Ann. Bot. 94: 167-178.
• P r e u s s H. , 1910. Die Vegetationsverhältnisse der westpreussischen Ostseeküste. Danzig. (in German).
• P u s c h J . , G ü n t h e r K . F. , 2009. Orobanchaceae (Sommerwurzgewächse). [In:] Illustrierte Flora von Mitteleuropa Bd. 6/1A, Lieferung 1. 99. G. Hegi (ed.). Weissdorn-Verlag Jena.
• Q u a s em J . R . , 1998. Chemical control of branched broomrape (Orobanche ramosa) in glasshouse grown tomato. Crop Prot. 17 (8): 625-630.
• Q u a s em J . R . , K a s r a v i M.A. , 1995. Variation of resistance to broomrape (Orobanche ramosa) in tomatoes. Euphytica, 81: 109–114.
• R a c i b o r s k i M. , 1884. Zmiany zaszłe we florze okolic Krakowa w ciągu ostatnich lat dwudziestu pięciu pod względem roślin dziko rosnących. Sprawozdania Komisji Fizjograficznej AU, 18: 99-126. (in Polish).
• Re b e n t i s c h J . F. , 1804. Prodromus florae neomarchicae secundum systema proprium conscriptus atque figuris XX coloratis adornatis. Berlin.
• Ru t h e J . F. , 1827. Flora der Mark Brandenburg und der Niederlausitz. I Teil. Berlin. (in German).
• Ru t k ows k i L . , 1997. Rośliny naczyniowe – Tracheophyta. [In:] Czerwona lista roślin i zwierząt ginących i zagrożonych w regionie kujawsko-pomorskim. J. Buszko, K. Kasprzyk, T. Pawlikowski, A. Przystański, L. Rutkowski (eds), / Red list of endangered plants and animals of Kujawian-Pomeranian Region. Acta Univ. Nicolai Copernici. Biologia 53, Supl.-Nauk. Mat.-Przyr. 98: 5-20. Toruń. (in Polish).
• S a b r a F. S . , 2000. Population dynamics of potato weeds under three types of irrigation in newly reclaimed desert land in Egypt. Alexandria J. Agric. Res. 45: 193-205.
• S a g h i r A . R . , J a n u d i A . , S c h a f y u d d i n M. , 1983. The use of germination stimulants for the control of Orobanche in tomato. 10th International Congress of Plant Protection. Proceeding of a conference held at Brighton. c. 1: 282.
• S a h i l e G . , A b e b e G . , A l -Tawa h a A . R .M. , 2005. Effect of Soil Solarization on Orobanche Soil Seed Bank and Tomato Yield in Central Rift Valley of Ethiopia. World J. Agric. Sci. 1(2): 143-147.
• S a u e r b o r n J . , 1991. Parasitic Flowering Plants: Ecology and Management. Weikersheim, Germany: Verlag Josef Margraf.
• S c h l e c h t e n d a h l D. F. L . , 1823. Flora Berolinensis. Berlin. (in German)
• S c h u b e T. , 1903. Die Verbreitung der Gefä pflanzen in Schlesien preu ischen und österreichischen Anteils. Druck von R. Nischowsky, Breslau. (in German).
• S c h u b e T. , 1930. Ergebnisse der Durchforschung der schlesischen Gefässpflanzenwelt im Jahre 1929. Jahrb. Schles. Ges. Vaterl. Cultur 102: 66-81. (in German).
• S p e n c e r K.A. , 1973. Agromyzidae (Diptera) of Economic Importance. Series Entomlogica, 9: 418. Dr. W. Junk, The Hague, The Netherlands.
• Sz a fe r W., K u l c z y ń s k i S . , P awł ows k i B . , 1924. Rośliny polskie. Książnica – Atlas, Warszawa–Lwów. (in Polish).
• Te r y o k h i n E . S . , 1997. Weed Broomrapes – systematics, ontogenesis, biology, evolution. Aufstieg-Verlag, Germany.
• Tz v e l e v N.N. , 1981. Orobanchaceae. [In:] Flora evropeyskoy chastii SSSR, A. A. Fedorov (ed.), 5: 317-335. Izdatel’stvo Nauka, Leningrad. (in Russian).
• U h l i c h H . , P u s c h J . , B a r h e l K . J . , 1995. Die Sommerwurzarten Europa: Gattung Orobanche. Westarp--Wiss., Magdeburg. (in German).
• Ve e r a p u t h i r a n R. , K a n d a s amy R. , 2001. Weed density and weed dry weight as influenced by drip irrigation and fertigation in hybrid cotton. Indian J. Weed Sci. 33: 72-74.
• Wa c k e r K. , 1862. Uebersicht der Phanerogamenflora von Kulm. I und II. Nebst Nachträgen. – Programm der Realschule bezw. höheren Bürgerschule zu Kulm (1861-1862). (in German).
• We gma n n K. , 2004. Ecology and epidemiology of Orobanche ramosa in Europe. Parasitic plant management in sustainable agriculture “Genetic diversity of parasitic plants” 19-21 February 2004, Córdoba, Spain.
• Wim me r F. , 1841. Flora von Schlesien preussischen und österreichischen Antheils. xlviii + 464 + 82 pp. F. Hint, Breslau. (in German).
• Wim me r F. , 1857. Flora von Schlesien, preussischen und österreichischen Antheils oder vom obern Oder- und Weichselquellengebiet mit besonderer Berücksichtigung der Umgegend von Breslau. Nach natü rlichen Familien mit Hinweisung auf das Linné ’schen System. 3 Aufl. 1xxix + 695 pp. F. Hint’s Verlag, Breslau. (in German).
• Wim me r F. , 1868. Flora von Schlesien. F. Hirt, Breslau. (in German).
• Wim me r F. , G r a b ows k i H. , 1829. Flora Silesiae. Pars Secunda. xxiv + 272 + 352 pp. G. T. Korn, Vratislaviae.
• Z aj ą c A. , 1978. Założenia metodyczne ”Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce”. Wiad. Bot. 22(3): 145-155. (in Polish).
• Z aj ą c A . , Z aj ą c M. , (eds) 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków. (in Polish).
• Z aj ą c M ., Z aj ą c A. , 1998. Czerwona lista roślin naczyniowych byłego województwa krakowskiego. Ochrona Przyrody, 55: 25-35. (in Polish).
• Z a r z y c k i K. , 1981. Rośliny naczyniowe Pienin. Rozmieszczenie i warunki występowania. / The vascular plants of the Pieniny Mts. (West Carpathians). Distribution and habitats. PWN, Inst. Botaniki PAN, Kraków-Warszawa. (in Polish with English summary).
• Z a r z yck i K . , Sz e l ą g Z . , 2006. Red list of the vascular plants in Poland. [In:] Red list of plants and fungi in Poland. Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg (eds). W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków: 9-20.
• Z á z v o r k a J . , 1997. Orobanchaceae Vent. Zárazovité. [In:] Flóra Slovenska, K. Goliašová (ed.). 5(2): 460-529. VEDA, Bratislava. (in Slovak).
• Z á z v o r k a J . , 2000. Orobanchaceae – zarazovite. [In:] Kvetena Česke Republiky, B. Slavík (ed.). 6, Academia Praha. (in Czech).
• Z o n n o M.C . , Vu r r o M. , 2002. Inhibition of germination of Oroba nche ramosa seeds by Fusarium toxins. Phytoparasitica, 30: 519-524.
• Ż u k ows k i W. , J a c k owi a k B . , 1995. Lista roślin naczyniowych ginących i zagrożonych na Pomorzu Zachodnim i w Wielkopolsce. [In:] Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zachodniego i Wielkopolski. W. Żukowski, B. Jackowiak (eds). Publications of the Departament of Plant Taxonomy of Adam Mickiewicz University in Poznań 3. Poznań. (in Polish).