Ocena stanu oraz identyfikacja zaburzeń procesów fluwialnych w korytach rzek karpackich

• Autorzy: Struzynski A.

Warianty tytułu

EN

Identification of the current state and fluvial processes disturbances in channels of Carpathian rivers

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Obowiązujące w Polsce prawo wodne wprowadza wymóg waloryzacji stanu i poprawy jakości wód. Ocenę stanu wód wykonuje się głównie na podstawie parametrów biotycznych i fizykochemicznych. Pytanie o jakość parametrów hydromorfologicznych nie pojawia się, gdy stan wód płynących jest bardzo dobry, a kiedy jest dobry i średni, ich wynik powinien być zgodny z pozostałymi waloryzacjami. Tego typu podejście nastawione jest na ocenę skutków i nie odpowiada na pytanie o przyczyny postawienia dobrej oceny danemu odcinkowi rzeki. Nie można w takiej sytuacji określić trwałości istniejącego ekosystemu ani tendencji, jakim może on podlegać w przyszłości. Ważnym elementem waloryzacji hydromorfologicznej jest określenie intensywności procesów fluwialnych w korycie rzeki oraz możliwej dynamiki ich zmian. Presje hydromorfologiczne powodują zaburzenia równowagi hydrodynamicznej objawiające się zmianami typu koryta, jego wcięciem oraz zmianą składu granulometrycznego uziarnienia dna. W artykule podjęto próbę waloryzacji procesów fluwialnych. Jej wynik może być zastosowany do dokładnej oceny aktualnej jakości i możliwych zmian w korytach rzek górskich.

EN

The current Polish Water Law requires adjustment and improvement of water quality. The assessment of the status of water is carried out mainly on the basis of biotic, physical and chemical parameters. Question about the quality of hydromorphological parameters does not appear when the state of flowing water is very good, and when it is good and average the result should be consistent with the other valorization. This approach is aimed at evaluating the effects and does not respond to the questions about reasons why good judgment is given for considered reach of the river. The current evaluation doesn’t indicate the stability of the ecosystem or trends the developing the future state. Do not be in such a situation, the useful life of the existing ecosystem or trends which may be in the future. An important element of the valuation is to determine the intensity of fluvial processes in the riverbed, and the possible dynamics of their changes. Hydromorphological pressures cause disturbances of hydrodynamic balance manifested by changes of the channel types, the channel incision and change the composition of the grain size distribution of the bed surface. This article attempts to indexation fluvial processes. The result can be used to accurately assess the current quality and possible changes in the mountain river beds.

Słowa kluczowe

PL

rzeki gorskie; potoki gorskie; rzeka Bialy Dunajec; rzeka Czarny Dunajec; rzeka Skawa; rzeka Bialka; przeplyw wody; koryta rzeczne; formy korytowe; procesy korytowe; przekroj poprzeczny; przekroj podluzny; procesy fluwialne; rownowaga hydrodynamiczna

EN

mountain river; mountain stream; Bialy Dunajec River; Czarny Dunajec River; Skawa River; Bialka River; water flow; riverbed; riverbed form; riverbed process; cross-section; longitudinal section; fluvial process; hydrodynamic balance

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Scientiarum Polonorum. Formatio Circumiectus
• Rocznik: 2013
• Tom: 12
• Numer: 2
• Opis fizyczny: s.117-130,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Struzynski A.

• Katedra Inżynierii Wodnej i Geotechniki, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, al.Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków

Bibliografia

• Adynkiewicz-Piragas M., 2006. Hydromorfologiczna ocena cieków wodnych w krajach Unii Europejskiej jako element wspierający ocenę ekologicznego stanu rzek zgodnie z wymogami Ramowej Dyrektywy Wodnej. Infrastr. Ekol. Teren. Wiejs. 4/3, 7-15.
• Bartnik W., Florek J., 2000. Ocena warunków równowagi hydrodynamicznej potoku górskiego na podstawie analizy hydraulicznych parametrów przepływu. Zesz. Nauk AR Krak., ser. Inżynieria Środowiska 20, 163-175
• Bartnik W., Majewski W., Łapuszek M., Ratomski J. 2007. Ocena równowagi hydrodynamicznej Dolnego Dunajca w warunkach pracy elektrowni wodnych. Infrastr. Ekol. Teren. Wiejs. 4/1, 21-37.
• Bartnik W., Strużyński A., 1998. Monitoring obszaru Gór Izerskich wylesionych w wyniku antro­popresji przemysłowej. Konf. Nauk.-Techn. Zagrożenie Klęskami Żywiołowymi. Wyd. Nauk. PWN Kraków 1998, 337-344.
• Bartnik W., Strużyński A., 1999. Determining hydrodynamic balance in Mountain stream floods. 3rd Internat. Symp. on Ecohydraulics. IAHR & Utah State Unversity Salt Lake City, CD-ROM.
• Berryman K., Marden M., Eden D., Mazengarb C., Ota Y., Moriya I., 2000. Tectonic and paleoclimatic significance of Quaternary river terraces of the Waipaoa River, east coast, North Island, New Zealand. NewZeal. J. Geol. Geophys. 43, 229-245.
• Bojarski A., Jeleński J., Jelonek M., Litewka Т., Wyżga В., Zalewski J. 2005. Zasady dobrej praktyki w utrzymaniu rzek i potoków górskich. Ministerstwo Środowiska, Departament Zasobów Wodnych Warszawa.
• Buffington J.M., 2012. Changes in channel morphology over human time scales. [W:] Gravel- Bed Rivers: Processes, Tools, Environments. Red. M. Church, P.M. Biron, A.G. Roy. Wiley Chichester, 435-463.
• Buffington J.M., Woodsmith R.D., Booth D.B., Montgomery D.R., 2003. Fluvial processes in Puget Sound Rivers and the Pacific Northwest. [W:] Restoration of Puget Sound Rivers. Red. D.R. Montgomery, S. Bolton, D.B. Booth, L. Wall. University of WashingtonPress Seattle.
• Buffington, J.M., Montgomery D.R., 2013. Geomorphic classification of rivers. [W:] Treatise on Geomorphology 9 Fluvial Geomorphology. Red. J. Shroder, E. Wohl. Academic Press San Diego, CA, 730-776.
• Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustana­wiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Ramowa Dyrektywa Wodna).
• Fuller I., 2007. River and channel morphology. Technical Report prepared for Horizons Regional Council. Measuring and monitoring channel morphology. Geography Programme School of People, Environment & Planning. Report 2007/EXT/773. Massey University PalmerstonNorth.
• Gorczyca E., Krzemień К., Łyp М. 2011. Contemporary trends in the Białka River channel devel­opment in the Western Carpathians, Geographia Polonica, 84, Speciall Issue Part 2, 39-53, 2011Gręplowska Z., Żołnacz J. 2006. Wstępna ocena metod waloryzacji morfologicznej rzek na przykładzie zlewni Raby. Infrastr. Ekol. Teren. Wiejs. 4/3, 37-44.
• Howard A.D., 1965. Geomorphological systems - equilibrium and dynamics. Amer. J. Sei. 263, 302-312.
• Unicki P., Lewandowski P., 1997. Ekomorfologiczna waloryzacja dróg wodnych Wielkopolski. Wyd. Nauk. Bugucki Poznań.
• Korpak J., 2010. Geomorphologie effects of river engineering structures in Carpathian fluvial systems. Landform Analys. 14, 34-44.
• Korpak J., Krzemień К., Radecki-Pawlik А., 2008. Wpływ czynników antropogenicznych na zmiany koryt cieków karpackich. Infrastr. Ekol. Teren. Wiejs. 4, ss. 89.
• Kulesza K, Walczykiewicz T. 2006. Podstawy metodyczne i narzędzia dla prowadzenia monito­ringu hydromorfologicznego stanu rzek i potoków. Infrastr. Ekol. Teren. Wiejs. 4/1,185-196.
• Krzemień K, 1976. Współczesna dynamika koryta potoku Konina w Gorcach. Folia Geogr., Ser. Geographica-Physica 7, 87-122.
• Krzemień K. (red.), 2012. Struktura koryt rzek i potoków (Studium metodyczne). Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ Kraków, ss. 143
• Miller J.R., Ritter J.B., 1996. Discussion-An examination of the Rosgen classification ofnatural rivers. Catena 27, 295-299
• Newson M.D., 2002. Geomorphological concepts and tools for sustainable river ecosystem management. Aquat. Conserv. Mar. Freshw. Ecosyst. 12: 365-379
• Oglęcki P., 2006. Ocena hydromorfologiczna rzek nizinnych na przykładzie rzeki Wkry. Infrastr. Ekol. Teren. Wiejs. 4/1, 175-184
• Opoka-Słowik E., Radecki-Pawlik A. 2006. Wybrane parametry hydrauliczne w obrębie wydm żwirowych językokształtnych znalezionych w ujściowym odcinku rzeki Raby. Infrastr. Ekol. Teren. Wiejs. 4/2, 159-172.
• Pitlick J., Mueller E.R., Segura C., Cress R., Torizzo M., 2007. Relation between flow, surface-layer armoring and sediment transport in gravel-bed rivers. Earth Surf. Proc. Landf. 33, 1192-1209
• PN-EN 14614:2005. Jakość wody. Przewodnik oceny hydromorficznych cech rzek.
• Radecki-Pawlik A., 2011. Hydromorfologia rzek i potoków górskich. Wyd. Uniwersytetu Rolniczego Kraków2011, ss. 288.
• Řepka J.L., Anderson R.S., Finkel R.C., 1997. Cosmogenic dating of fluvial terraces, Fremont River, Utah. Earth Planet. Sei. Letters 152, 59-73.
• Rosgen D.L., 1994. Aclassifficationofnaturalrivers. Catena22, 169-199.Strużyński A., 2006. Skutki powodzi roztopowej w roku 2006 w uregulowanym odcinku delty śródlądowej rzekiNidy. Infrastr. Ekol. Teren. Wiejs. 4/1, 235-247.
• Strużyński A., Kulesza K, Strutyński M., 2013a. Bed Stability as a Parameter Describing the Hydromorphological Balance of a Mountain River. [W:] Experimental and Computational Solutions of Hydraulic Problems. Red. R. Rowiński. Springer-Verlag Berlin - Heidelberg, 249-251
• Strużyński A., Bartnik W., Kulesza К., Czoch. К., 2013b. Równowaga hydrodynamiczna ważnym parametrem kształtującym stan ekologiczny cieków karpackich. Rocz. Ochr. Srod. 15, 2591­-2610.
• Westaway R., 2002. Long-term river terrace sequences: Evidence for global increases in surface uplift rates in the Late Pliocene and early Middle Pleistocene caused by flow in the lower continental crust induced by surface processes. Netherl. J. Geosci. - Geologie en Mijnbouw 81(3-4), 305-328.
• Wyżga В., Amirowicz A., Radecki-Pawlik A., Zawiejska J., 2008a. Zróżnicowanie hydromorfo- logiczne rzeki górskiej a bogactwo gatunkowe i liczebność ichtiofauny. Infrastr. Ekol. Teren. Wiejs. 2, 273-286.
• Wyżga В., Radecki-Pawlik A. 2011. Jak zmniejszyć zagrożenie i ryzyko powodziowe w dorzeczu górnej Wisły? Gospod. Wod. 10, 414-421
• Żelazo J., Popek Z.,2002. Podstawy renaturyzacji rzek. Wyd. SGGW Warszawa.