Dioksyny a bezpieczeństwo żywności

• Autorzy: Strucinski P. , Piskorska-Pliszczynska J. , Goralczyk K. , Warenik-Bany M. , Maszewski S. , Czaja K. , Ludwicki J. K.

Warianty tytułu

EN

Dioxins and food safety

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Spośród wielu potencjalnych chemicznych zanieczyszczeń żywności, dioksyny, w tym: polichlorowane dibenzo-p-dioksyny i dibenzofurany oraz dioksynopodobne polichlorowane bifenyle są powszechnie uważane za jedne z najbardziej niebezpiecznych dla naszego zdrowia ze względu na ich właściwości toksykologiczne, trwałość i zdolność do biokoncentracji w łańcuchu żywnościowym. Wyniki badań epidemiologicznych sugerują, że środowiskowe narażenie na te związki może wpływać na wiele procesów fizjologicznych u człowieka, przede wszystkim na drodze zaburzania równowagi układu hormonalnego. Wśród niekorzystnych skutków zdrowotnych związanych z przewlekłym narażeniem na dioksyny wymienia się m.in.: wzrost ryzyka wystąpienia chorób nowotworowych, zaburzeń układu odpornościowego i rozrodczego czy zaburzeń neurobehawioralnych. Głównym źródłem narażenia człowieka na tę grupę zanieczyszczeń jest żywność – około 95% dziennej dawki dioksyn trafia do naszych organizmów z żywnością, przede wszystkim pochodzenia zwierzęcego. Z najnowszych badań wynika, że w wielu populacjach europejskich narażenie na dioksyny przekracza ustalone przez międzynarodowe instytucje dawki bezpieczne, tj. tolerowane dzienne czy tygodniowe pobranie. Szczególnie niepokojące jest, że odsetek ludzi, u których pobranie dioksyn przekracza ww. wartości odniesienia jest większy u dzieci niż u osób dorosłych. Od czasu tzw. „belgijskiej afery dioksynowej” w 1999 r., oszacowanie wielkości narażenia na te zanieczyszczenia i związana z tym ocena ryzyka dla zdrowia konsumentów stały się w Unii Europejskiej jednym z priorytetowych zagadnień w obszarze bezpieczeństwa żywności. w ramach realizacji wspólnotowej strategii wprowadzono do ustawodawstwa najwyższe dopuszczalne stężenia i poziomy reagowania dla dioksyn i dl-PCB w celu ich monitorowania w żywności w Państwach Członkowskich. Ustalono również wymagania dotyczące stosowanych metod i laboratoriów wykonujących analizy dla celów urzędowej kontroli żywności. Państwa członkowskie są zobligowane do stałego monitorowania poziomów dioksyn i dl-PCB w różnych grupach środków spożywczych i przesyłania rocznych raportów z tych badań do Komisji Europejskiej (od 2008 r. do Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności). Wyniki monitoringu, obejmujące lata 1999-2008, opracowane ostatnio przez EFSA, stały się podstawą dla nowelizacji Rozporządzenia Komisji 1881/2006 w zakresie najwyższych dopuszczalnych stężeń dioksyn i dl-PCB. Przy opracowywaniu nowych limitów, w miejsce aktualnie obowiązujących współczynników toksyczności z 1998 r. (WHO1998-TEF) zostały wykorzystane nowe współczynniki opracowane w 2005 r. (WHO2005-TEF). Można oczekiwać, że nowe limity dla dioksyn i dl-PCB w żywności wejdą do ustawodawstwa nie później niż na początku 2012 r.

EN

Among numerous potential chemical food contaminants, polychlorinated dibenzo-p-dioxins, dibenzofurans and dioxinlike polychlorinated biphenyls, collectively referred as dioxins, are commonly considered as bearing substantial risk for human health due to their toxicological properties, persistency and ability to bioaccumulate in food chains. The results of epidemiological studies suggest that environmental exposure to these compounds may affect multiple physiological processes in humans, mainly by the mechanism of endocrine disruption. Adverse health effects linked to the long-term exposure to dioxins include the increase of cancer risk, reproductive and developmental impairment as well as effects on immune functions. Exposure through food (mainly of animal origin) is the major source of dioxin exposure for humans, estimated to account for about 95% of the total intake for non-occupationally exposed persons. Recent studies showed that a consistent part of the European population has an intake exceeding internationally agreed „safe” doses as the Tolerable Daily or Weekly Intake (TDI, TWI). It is worthy to note that percentage of persons with estimated dioxin intake above tolerable limits is much higher among children than in adults. Since the „Belgian dioxin crisis” that occurred in 1999, the estimation of human exposure to these compounds and related consumer risk assessment has been recognized in the European Union as one of the priority activities in the field of food safety. Among activities undertaken by the European Commission during implementation of the Community Strategy for dioxins, furans and polychlorinated biphenyls the maximum and action levels have been established with random monitoring by Member States. The legislation on the requirements for sampling and methods of analysis used in the official control laboratories has been set up as well. Member States are obliged to measure background levels of dioxins and dioxin-like PCBs in defined food categories for the EU monitoring program on a yearly basis and to forward the results to the European Commission (since 2008 to the European Food Safety Authority). The monitoring results, covering samples collected from 1999 to 2008, evaluated and reported recently by EFSA, became the basis for updating maximum levels of dioxins and dl-PCBs as set up in Commission Regulation (EC) 1881/2006. The legislation will also be changed by replacing the current toxicity equivalency factors (TEFs) system from 1998 (WHO1998-TEFs) by a new TEFs proposed by the WHO in 2005 (WHO2005-TEFs). It is expected that new limits for dioxins and dl-PCBs in food will come into force not later than in the beginning of 2012.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Roczniki Państwowego Zakładu Higieny
• Rocznik: 2011
• Tom: 62
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.3-17,rys.,tab.,bibilogr.

Twórcy

autor

Strucinski P.

• Zakład Toksykologii Środowiskowej, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny, ul.Chocimska 24, 00-791 Warszawa

autor

Piskorska-Pliszczynska J.

autor

Goralczyk K.

autor

Warenik-Bany M.

autor

Maszewski S.

autor

Czaja K.

autor

Ludwicki J. K.

Bibliografia

• 1. Agency for Toxic Substances and Disease Registry (ATSDR). Toxicological profile for chlorinated dibenzop- dioxins. US Department of Health and Human Services, 1998.
• 2. Ahlborg U.G., Brouwer A., Fingerhut M.A., Jacobson J.L., Jacobson S.W., Kennedy S.W., Kettrup A.A.F., Koeman J.H., Poiger H., Rappe C., Safe S.H., Seegal R.F., Tuomisto J., van den Berg M.: Impact of polychlorinated dibenzo-p-dioxins, dibenzofurans and biphenyls on human and environmental health, with special emphasis on application of the toxic equivalency factor concept. Europ. J. Pharmcol.: Environ. Toxicol. Pharmcol. 1992, 228, 179-199.
• 3. Baars A.J., Bakker M.I., Baumann R.A., Boon P.E., Freijer J.I., Hoogenboom L.A., Hoogerbrugge R., van Klaveren J.D., Liem A.K., Traag W.A., de Vries J.: Dioxins, dioxin-like PCBs and non-dioxin-like PCBs in foodstuffs: Occurrence and dietary intake in The Netherlands. Toxicol. Lett. 2004, 151, 51-61.
• 4. Bergkvist C., Öberg M., Appelgren M., Becker W., Aune M., Ankarberg E.H., Berglund M., Håkansson H.: Exposure to dioxin-like pollutants via different food commodities in Swedish children and young adults. Food Chem. Toxicol. 2008, 46, 3360-3367.
• 5. Bilau M., Matthys C., Baeyens W., Bruckers L., De Backer G., Den Hond E., Keune H., Koppen G., Nelen V., Schoeters G., Van Larebeke N., Willems J.L., De Henauw S.: Dietary exposure to dioxin-like compounds in three age groups: Results from the Flemish environment and health study. Chemosphere 2008, 70, 584-592.
• 6. Bloom M., Vena J., Olson J., Moysich K.: Chronic exposure to dioxin-like compounds and thyroid function among New York anglers. Environ. Toxicol. Pharmacol. 2006, 21, 260-267.
• 7. Bocio A., Domingo J.L.: Daily intake of polychlorinated dibenzo-p-dioxins/ polychlorinated dibenzofurans (PCDD/PCDFs) in foodstuffs consumed in Tarragona, Spain: a review of recent studies (2001-2003) on human PCDD/PCDF exposure through diet. Environ. Res. 2005, 97, 1-9.
• 8. Boon P.E., Bakker M.I., van Klaveren J.D., van Rossum C.T.M.: Risk assessment of the dietary exposure to contaminants and pesticide residues in young children in the Netherlands. RIVM report 350070002/2009.
• 9. Bradshaw T.D., Bell D.R.: Relevance of the aryl hydrocarbon receptor (AhR) for clinical toxicology. Clin. Toxicol. 2009, 47, 632-642.
• 10. Całkosiński I., Dobrzyński M., Cegielski M., Sieja A., Całkosińska M.: Wielokierunkowe działanie 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo- p-dioksyny (TCDD) na organizm ze szczególnym uwzględnieniem zmian w uzębieniu. Postępy Hig. Med. Dośw. 2006, 60, 237-240.
• 11. Całkosiński I., Stańda M., Borodulin-Nadzieja L., Wasilewska U., Majda J., Cegielski M., Dzięgiel P., Woźniak W.: Wpływ 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioksyny (TCDD) na strukturę narządów miąższowych oraz na stężenie cholesterolu i estradiolu u szczurów. Adv. Clin. Exp. Med. 2005, 14, 211-215.
• 12. Cao Y., Winneke G., Wilhelm M., Wittsiepe J., Lemm F., Fürst P., Ranft U., Imöhl M., Kraft M., Oesch-Bartlomowicz B., Krämer U.: Environmental exposure to dioxins and polychlorinated biphenyls reduce levels of gonadal hormones in newborns: Results from the Duisburg cohort study. Int. J. Hyg. Environ. Health 2008, 211, 30-39.
• 13. Charnley G., Doull J.: Human exposure to dioxins from food, 1999-2002. Food Chem. Toxicol. 2005, 43, 671- 679.
• 14. Communication from the Commission to the Council, the Parliament and the Economic and Social Committee on a Community strategy for dioxins, furans and polychlorinated biphenyls (COM (2001) 593). Dz. U. WE 2002, C322, 2-18.
• 15. Covaci A., Voorspoels S., Schepens P., Jorens P., Blust R., Neels H.: The Belgian PCB/dioxin crisis – 8 years later. An overview. Environ. Toxicol. Pharmacol. 2008, 25, 164-170.
• 16. Darnerud P.O., Atuma S., Aule M., Bjerselius R., Glynn A., Petersson Grawé K., Becker W.: Dietary intake estimations of organohalogen contaminants (dioxins, PCB, PBDE and chlorinated pesticides, e.g. DDT) based on Swedish market basket data. Food Chem. Toxicol. 2006, 44, 1597-1606.
• 17. De Mul A., Bakker M.I., Zeilmaker M.J., Traag W.A., van Leeuven P.J., Hoogenboom R.L.A.P., Boon P.E., van Klaveren J.D.: Dietary exposure to dioxins and dioxin- -like PCBs in The Netherlands anno 2004. Regulatory Toxicol. Pharmacol. 2008, 51, 278-287.
• 18. EPA 2003. Exposure and human health reassessment of 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin (TCDD) and related compounds. Part III: Integrated summary and risk characterization for 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p- -dioxin (TCDD) and related compounds. Washington, D.C.: National Center for Environmental Assessment, US Environmental Protection Agency. http://www.epa.gov/ncea/pdfs/dioxin/nas-review/.
• 19. Eskhult G., Aune M.: Results from the Swedish monitoring program 2003-2005 for PCDD/F and dioxin-like PCBs in foodstuffs. Organohalog. Compd. 2007, 69, 2323-2326.
• 20. European Food Safety Authority. Results of the monitoring of dioxin levels in food and feed. EFSA Journal 2010, 8(3), 1385-1419.
• 21. European Food Safety Authority. Statement of EFSA on the risks for public health due to the presence of dioxins in pork from Ireland (Question No EFSA-Q-2008-777) issued on 10 December 2008. EFSA Journal 2008, 911, 1-15.
• 22. Fattore E., Fanelli R., Turrini A., di Domenico A.: Current dietary exposure to polychlorodibenzo-p-dioxins, polychlorodibenzofurans and dioxin-like polychlorobiphenyls in Italy. Mol. Nutr. Food Res. 2006, 50, 915-921.
• 23. Fernandes A., Gallani B., Gem M., White S., Rose M.: Trends in the dioxin and PCB content of the UK diet. Organohalogen Compd. 2004, 66, 2027-2034.
• 24. Fiedler H.: National PCDD/PCDF release inventories under the Stockholm Convention on Persistent Organic Pollutants. Chemosphere 2007, 67, 96-108.
• 25. Focant J.-F., Eppe G., Pirard C., Massart A.-C., André J.-E., De Pauw E.: Levels and congener distributions of PCDDs, PCDFs and non-ortho PCBs in Belgian foodstuffs: Assessment of dietary intake. Chemosphere 2002, 48, 167-179.
• 26. Giacomini S.M., Hou L., Bertazzi P.A., Baccarelli A.: Dioxin effects on neonatal and infant thyroid function: routes of perinatal exposure, mechanisms of action and evidence from epidemiology studies. Int. Arch. Occup. Environ. Health 2006, 79, 396-404.
• 27. Główny Inspektorat Weterynarii 2010. Krajowy program badań kontrolnych PCDD, PCDF i dioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli (dl-PCB) w produktach pochodzenia zwierzęcego. http://www.wetgiw.gov.pl/index. php?action=szczegoly&m_id =29&kat_id=1966.
• 28. Grassi P., Fattore E., Generoso C., Fanelli R., Arvati M., Zuccato E.: Polychlorobiphenyls (PCBs), polychlorinated dibenzo-p-dioxins (PCDDs) and dibenzofurans (PCDFs) in fruit and vegetables from an industrial area in northern Italy. Chemosphere 2010, 79, 292-298.
• 29. Hays S.M., Aylward L.L.: Doxin risk in perspective: past, present, and future. Regul. Toxicol. Pharmacol. 2003, 37, 202-217.
• 30. Hoogerbrugge R., Bakker M.I., Hijman W.C., den Boer A.C., den Hartog R.S., Baumann R.A.: Dioxins in Dutch vegetables. RIVM report 310305003/2004.
• 31. Humblet O., Birnbaum L., Rimm E., Mittleman M.A., Hauser R.: Dioxin and cardiovascular diseases mortality. Environ. Health Perspect. 2008, 116, 1443-1448.
• 32. International Agency for Research on Cancer (IARC) 2010. Agents classified by the IARC Monographs, Volumes 1-100. http://monographs.iarc.fr/ENG/Classification/ index.php.
• 33. Karl H., Lahrssen-Wiederholt M.: Dioxin and dioxin-like PCB levels in cod-liver and –muscle from different fishing grounds of the North- and Baltic Sea and the North Atlantic. J. Verbr. Lebensm. 2009, 4, 247-255.
• 34. Kiviranta H., Ovaskainen M.-L., Vartiainen T.: Market basket study on dietary intake of PCDD/Fs, PCBs, and PBDEs in Finland. Environ. Int. 2004, 30, 923-932.
• 35. Larsen J.: Risk assessments of polychlorinated dibenzo- -p-dioxins, polychlorinated dibenzofurans, and dioxin- -like polychlorinated biphenyls in food. Mol. Nutr. Food Res. 2006, 50, 885-896.
• 36. Lizak R., Piskorska-Pliszczyńska J., Kowalski B., Rachubik J., Warenik M., Wijaszka T.: PCDD, PCDF, and dl-PCB in Baltic herring, salmon and sprat from Western Gotland Basin of the Baltic Sea. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2007, 51, 661-666.
• 37. Lizak R., Piskorska-Pliszczyńska J., Rachubik J., Warenik-Bany M., Kowalski B.: Levels and patterns of polychlorinated dibenzo-p-dioxins, dibenzofurans and dioxin-like polychlorinated biphenyls in Polish foodstuffs of animal origin. Organohalog. Compd. 2008, 70, 2054-2057.
• 38. Llobet J.M., Domingo J.L., Bocio A., Casas C., Teixidó A., Müller L.: Human exposure to dioxins through the diet in Catalonia, Spain: carcinogenic and non-carcinogenic risk. Chemosphere 2003, 50, 1193-1200.
• 39. McMichael A.J.: Dioxins in Belgian feed and food: chickens and eggs. J. Epidemiol. Community Health 1999, 53, 742-743.
• 40. Mocarelli P., Gerthoux P.M., Paterson Jr. D.G., Milani S., Limonta G., Bertona M., Signorini S., Tramacere P., Colombo L., Crespi C., Brambilla P., Sarto C., Carreri V., Sampson E.J., Turner W.E., Needham L.L.: Dioxin exposure, from infancy through puberty, produces endocrine disruption and affects human semen quality. Environ. Health Perspect. 2008, 116, 70-77.
• 41. Parzefall W.: Risk assessment of dioxin contamination in human food. Food Chem. Toxicol. 2002, 40, 1185-1189.
• 42. Payne J., Scholze M., Kortenkamp A.: Mixtures of four organochlorines enhance human breast cancer cell proliferation. Environ. Health Perspect. 2001, 109, 391-397.
• 43. Piskorska-Pliszczyńska J.: Dioksyny i związane z nimi zagrożenia zdrowia. Medycyna Wet. 1999, 55, 491-496.
• 44. Piskorska-Pliszczyńska J.: Funkcja receptora Ah w mechanizmie działania dioksyn i związków pokrewnych. Rozprawa habilitacyjna, PIWet, Puławy 1998, 1-120.
• 45. Piskorska-Pliszczyńska J., Lizak R., Maszewski S., Małagocki P., Wijaszka T.: Dioksyny i związki pokrewne w mięsie irlandzkim podczas kryzysu w roku 2008. Monografia „Leki weterynaryjne i zanieczyszczenia środowiskowe w żywności i paszach – aspekty analityczne i ochrona zdrowia publicznego”. Wyd. PIWet-PIB Puławy, ISBN 978-83-89946-28-7, 2009, 67-74.
• 46. Piskorska-Pliszczyńska J., Lizak R., Maszewski S., Małagocki P., Wijaszka T.: Survey of persistent organochorine contaminants (PCDD, PCDF, DL-PCB) In Balic fish and fish meals. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2009, 53, 825-831.
• 47. Remillard R.B., Bunce N.J.: Linking dioxins to diabetes: Epidemiology and biologic plausability. Environ. Health Perspect. 2002, 110, 853-858.
• 48. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1881/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r. ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych. Dz. Urz. UE nr L 364/5 z 20.12.2006 r.
• 49. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1883/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r. ustanawiające metody pobierania próbek i metody analizy do celów urzędowej kontroli dioksyn i dioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli (PCB) w środkach spożywczych. Dz. Urz. UE nr L 364/32 z 20.12.2006.
• 50. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 565/2008 z dnia 18 czerwca 2008 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1881/2006 ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych w odniesieniu do ustanowienia najwyższego dopuszczalnego poziomu dioksyn i polichlorowanych bifenyli w wątrobie rybiej. Dz. Urz. UE nr L 160/20 z 19.06.2008 r.
• 51. Rozporządzenie Rady (WE) nr 2375/2001 z dnia 29 listopada 2001 r. zmieniające rozporządzenie Komisji (WE) nr 466/2001 ustalające maksymalny poziom zawartości niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych. Dz. Urz. UE nr L 321/1 z 06.12.2001 r.
• 52. Safe S.: Molecular biology of the Ah receptor and its role in carcinogenesis. Toxicol. Lett. 2001, 120, 1-7.
• 53. Schecter A., Birnbaum L., Ryan J.J., Constable J.D.: Dioxins: An overview. Environ. Res. 2006, 101, 419-428.
• 54. Schoeters G., Hoogenboom R.: Contamination of freerange chicken eggs with dioxins and dioxin-like polychlorinated biphenyls. Mol. Nutr. Food Res. 2006, 50, 908-914.
• 55. Struciński P.: Dioksyny w irlandzkiej wieprzowinie – ocena ryzyka. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny. Warszawa, 15.12.2008 r. http://www.pzh.gov.pl/page/index.php?id=12.
• 56. Sweeney M.H., Mocarelli P.: Human health effects after exposure to 2,3,7,8-TCDD. Food Addit. Contam. 2000, 17, 303-316.
• 57. Taioli E., Marabelli R., Scortichini G., Migliorati G., Pedotti P., Cigliano A., Caporale V.: Human exposure to dioxins through diet in Italy. Chemosphere 2005, 61, 1672-1676.
• 58. Tard A., Gallotti S., LeBlanc J.-C., Volatier J.-L.: Dioxins, furans and dioxin-like PCBs: Occurence in food and dietary intake in France. Food Addit. Contam. 2007, 24, 1007-1017.
• 59. Van den Berg M., Birnbaum L., Bosveld B.T.C., Brunström B., Cook P., Feeley M., Giesy J.P., Hanberg A., Hasegawa R., Kennedy S.W., Kubiak T., Larsen, J.C., van Leeuwen F.X.R., Liem A.K.D., Nolt C., Peterson R.E., Poellinger L., Safe S., Schrenk D., Tillitt D., Tysklind M., Younes M., Waern F., Zacharewski T.: Toxic Equivalency Factors (TEFs) for PCBs, PCDDs, PCDFs for humans and wildlife. Environ. Health Perspect. 1998, 106, 775- 792.
• 60. Van der Bergh M., Birnbaum L.S., Denison M., De Vito M., Farland W., Feeley M., Fiedler H., Hakansson H., Hanberg A., Haws L., Rose M., Safe S., Schrenk D., Tohyama C., Tritscher A., Tuomisto J., Tysklind M., Walker N., Peterson R.E.: The 2005 World Health Organization reevaluation of human and mammalian toxic equivalency factors for dioxins and dioxin-like compounds. Toxicol. Sci. 2006, 93, 223-241.
• 61. Van Larebeke N., Hens L., Schepens P., Covaci A., Baeyens J., Everaert K., Bernheim J.L., Vietinck R., De Poorter G.: The Belgian PCB and dioxin incident in January-June 1999: Exposure data and potential impact on health. Environ. Health Perspect. 2001, 109, 265-273.
• 62. Verstraete F.: Development and implementation of an EC strategy on dioxins, furans and dioxin- like PCBs in food and feed. Organohalog. Compd. 2002, 55, 1-4.
• 63. Walker N.J., Crockett P.W., Nyska A., Brix A.E., Jokinen M.P., Sells D.M., Hailey J.R., Easterling M., Haseman J.K., Yin M., Wyde M.E., Bucher J.R., Portier C.J.: Dose-Additive Carcinogenicity of a Defined Mixture of “Dioxin-like Compounds”, Environ, Health Perspect. 2005, 113, 43–48.
• 64. Webster T.F., Commoner B.: Overview: The dioxin debate. In: Dioxins and Health, Eds.: A. Schecter, T.A. Gasiewicz. John Wiley and Sons, Hoboken, New Jersey 2003, 1-53.
• 65. Weijs P.J.M., Bakker M.I., Korver K.R., van Goor Ghanavitzchi K., van Wijnen J.H.: Dioxin and dioxin-like PCB exposure of non-breastfed Dutch infants. Chemosphere 2006, 64, 1521-1525.
• 66. Windal I., Vandevijvere S., Maleki M., Goscinny S., Vinkx C., Focant J.F., Eppe G., Hanot V., Van Loco J.: Dietary intake of PCDD/Fs and dioxin-like PCBs of the Belgian population. Chemosphere 2010, 79, 334-340.
• 67. Young A.L., Giesy J.P., Jones P.D., Newton M.: Environmental fate and bioavailability of Agent Orange and its associated dioxin during the Vietnam War. Environ. Sci. Pollut. Res. Int. 2004, 11, 359-370.
• 68. Zalecenie Komisji z dnia 6 lutego 2006 r. w sprawie ograniczenia obecności dioksyn, furanów i dioksynopodobnych PCB w paszach środkach spożywczych (2006/88/WE). Dz. Urz. UE nr L 42/26 z 4.2.2006 r.
• 69. Zalecenie Komisji z dnia 16 listopada 2006 r. w sprawie monitorowania poziomu tła dioksyn, dioksynopochodnych PCB i niedioksynopochodnych PCB w środkach spożywczych (2006/794/WE). Dz. Urz. UE nr L 322/24 z 22.11.2006 r.
• 70. Zalecenie Komisji z dnia 4 marca 2002 r. w sprawie ograniczenia obecności dioksyn, furanów i PCB w paszach i środkach spożywczych (2002/201/WE). Dz.U. UE nr L 67/69 z 9.3.2002 r.

Uwagi

Rekord w opracowaniu