Różnorodność gatunkowa i ochrona nietoperzy Pogórza Śląskiego

• Autorzy: Myslajek R.W. , Kurek K. , Jonderko T. , Tolkacz K. , Kisza N. , Gewartowska O. , Dorda A. , Nowak S. , Warchalowski M.

Warianty tytułu

EN

Species diversity and protection of bats of the Silesian Foothills

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W trakcie badań prowadzonych w latach 1992-2014 na Pogórzu Śląskim stwierdzono występowanie 20 gatunków nietoperzy, w tym podkowca małego Rhinolophus hipposideros, nocka Bechsteina Myotis bechsteinii, nocka orzęsionego M. emarginatus, borowiaczka Nyctalus leisleri i mroczka pozłocistego Eptesicus nilssonii - zaliczanych do gatunków zagrożonych lub bliskich zagrożenia w Polsce. Szczególnie liczne były stanowiska podkowca małego, z których zdecydowanie najcenniejsze są kolonie rozrodcze w kościele w Jaworzu, w zamku w Grodźcu, w zespole szkolno-przedszkolnym w Grodźcu oraz w kościele w Górkach Wielkich. Do tej pory prawnie zabezpieczono wyłącznie kościół w Górkach Wielkich, gdzie powstał specjalny obszar ochrony siedlisk w ramach Europejskiej Sieci Natura 2000. Ze względu na wysoką liczebność podkowców małych ochroną powinny zostać objęte również kolonie rozrodcze w Grodźcu i Jaworzu. Dla ochrony populacji nietoperzy na Pogórzu Śląskim istotne jest między innymi przeciwdziałanie wycince zadrzewień.

EN

Net catching and survey of roosts were conducted from 1992 to 2014 to be used together with the previously published data to assess the species composition of the bat fauna in the Silesian Foothills (ca. 500 km2), situated in the Western Carpathians (southern Poland). The region is inhabited by the following 20 species of bats: Rhinolophus hipposideros, Myotis myotis, M. bechsteinii, M. nattereri, M. emarginatus, M. alcathoe, M. brandtii, M. mystacinus, M. daubentonii, Vespertilio murinus, Eptesicus serotinus, E. nilssonii, Pipistrellus pipistrellus, P. pygmaeus, P. nathusii, Nyctalus leisleri, N. noctula, Plecotus auritus, P. austriacus and Barbastella barbastellus, including four (Rh. hipposideros, M. myotis, M. bechsteinii, M. emarginatus and B. barbastellus) listed in Annex II of the EU Habitat Directive. However, only one nursery colony of M. myotis and Rh. hipposideros is protected as a Natura 2000 site. We propose to include two most important nursery colonies of Rh. hipposideros in the Natura 2000 network.

Słowa kluczowe

PL

fauna; nietoperze; Chiroptera; roznorodnosc gatunkowa; sklad gatunkowy; sklad ilosciowy; wykaz stanowisk; ochrona zwierzat; Pogorze Slaskie

• Wydawca: -
• Czasopismo: Chrońmy Przyrodę Ojczystą
• Rocznik: 2015
• Tom: 71
• Numer: 3
• Opis fizyczny: s.163-178,tab.,fot.,map.,bibliogr.

Twórcy

autor

Myslajek R.W.

• Instytut Genetyki i Biotechnologii, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski, ul.Pawińskiego 5a, 02-106 Warszawa

autor

Kurek K.

• Stowarzyszenie dla Natury "Wilk", ul.Twardorzeczka 229, 34-324 Lipowa

autor

Jonderko T.

• Stowarzyszenie Górecki Klub Przyrodniczy, ul.Zalesie 12, 43-436 Górki Wielkie

autor

Tolkacz K.

• Zakład Parazytologii, Instytut Zoologii, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski, ul.Miecznikowa 1, 02-096 Warszawa

autor

Kisza N.

• Stowarzyszenie Górecki Klub Przyrodniczy, ul.Zalesie 12, 43-436 Górki Wielkie

autor

Gewartowska O.

• Instytut Genetyki i Biotechnologii, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski, ul.Pawińskiego 5a, 02-106 Warszawa

autor

Dorda A.

• Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa, Urząd Miejski w Cieszynie, Rynek 1, 43-400 Cieszyn

autor

Nowak S.

• Stowarzyszenie dla Natury "Wilk", ul.Twardorzeczka 229, 34-324 Lipowa

autor

Warchalowski M.

• Katedra Zoologii, Wydział Nauk Biologicznych, Uniwersytet Zielonogórski, ul.Szafrana 1, 65-516 Zielona Góra

Bibliografia

• ASP 2010. Atlas ssaków Polski. IOP PAN, Kraków [http://www.iop.krakow.pl/ssaki]; dostęp 30.12.2014 г.
• Ballouard J.-M., Provost G., Barré D., Bonnet X. 2012. Influence of a field trip on the attitude of schoolchildren toward unpopular organisms: an experience with snakes. Journal of Herpetology 46 (3): 423-428.
• Bashta A.-T., Piskorski M., Mysíajek R. W., Tereba A., Kurek К., Sachanowicz К. 2011. Myotis alcathoe in Poland and Ukraine: new data on its status and habitat in Central Europe. Folia Zoo-logica 60 (1): 1-4.
• Beczała Т., Jagiełko J., Jonderko Т., Mysłajek R.W. 2012. Skarby ukryte w Parku Kossaków. Fund. im. Z. Kossak, Górki Wielkie.
• Blarowski A., Gajczak J., Łajczak A., Parusel J., Wilczek Z., Witkowski Z. 1997. Przyroda województwa bielskiego. Stan poznania, zagrożenia i ochrona. Colgraf-Press, Poznań.
• Britton A.R.C., Jones G., Rayner J.M.V., Boonman A.M., Verboom В. 1997. Flight performance, echolocation and foraging behaviour in pond bats,Myotisdasycneme(Chiroptera:Vespertilionidae). Journal of Zoology 241 (3): 503-522.
• Boyles J.G., Cryan P.M., McCracken G.F., Kunz Т.Н. 2011. Economic importance of bats in agriculture. Science 332: 41-42.
• Ciechanowski M., Sachanowicz K., Kokurewicz T. 2007. Rare or underestimated? - The distribution and abundance of the pond bat (Myotis dasycneme) in Poland. Lutra 50 (2): 107-134.
• Ciechanowski M., Zapart A. 2012. The diet of the pond bat Myotis dasycneme and its seasonal variation in a forested lakeland of northern Poland. Acta Chiropterologica 14 (1): 73-79.
• Ciołkosz A., Guzik С., Luc M., Trzepacz P. 2011. Zmiany użytkowania ziemi w Karpatach Polskich w okresie 1988-2006. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków.
• Cleveland C.J., Betke M., Federico P., Frank J.D., Hallam T.G., Horn J., López jr. J.D., McCraken G.F., Medellín R.A., Moreno-Valdez A., Sansibe C.G., Westbrook J.K., Kunz Т.Н. 2006. Economic value of the pest control service provided by Brazilian free-tailed bats in south-central Texas. Frontiers in Ecology and the Environment 4: 238-243.
• Dietz С., von Heiversen О. 2004. Illustrated identification key to the bats of Europe. Electronic publication. Version 1.0. [http://www.uni-tuebingen.de/tierphys/Kontakt/mitarbeiter_seiten/ dietz.htm]; dostęp 30.02.2005 r.
• Dyrektywa 1992. Dyrektywa Rady 92/43/EEC z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.
• Fuentes-Montemayor E., Goulson D., Cavin L., Wallace J.M., Park K.J. 2013. Fragmented woodlands in agricultural landscapes: The influence of woodland character and landscape context on bats and their insect prey. Agriculture, Ecosystems & Environment 172: 6-15.
• Glowaciński Z. 2002. Vertebrata Kręgowce. W: Głowaciński Z. (red.). Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków: 13-22.
• Gumiński R. 1950. Ważniejsze elementy klimatu rolniczego Polski południowo-wschodniej. Wiadomości Służby Hydrologicznej i Meteorologicznej 3(1): 57-113.
• GUS. 2012. Rocznik Statystyczny 2012. GUS, Warszawa.
• Hambler С., Canney S.M. 2013. Conservation. Cambridge University Press, New York.
• Hutson A.M., Mickleburgh S.P., Racey P.A. 2001. Microchiropteran bats. Global status survey and conservation action plan. IUCN/SSC Chiroptera Specialist Group, Gland, Cambridge.
• Jonderko Т., Mysłajek R.W. 2014. Edukacja chiroptero-logiczna w ramach projektu "Skarby ukryte w Parku Kossaków". Nietoperze 13 (1-2): 34-36.
• Knight A.J. 2008. "Bats, snakes and spiders, Oh my!" How aesthetic and negativistic attitudes, and other concepts predict support for species protection. Journal of Environmental Psychology 28 (1): 94-103.
• Kondracki J. 2011. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Kozakiewicz K. 2011. Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Kościół w Górkach Wielkich". Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
• Kruczała A. (red.) 2000. Atlas klimatu województwa śląskiego. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Oddział w Katowicach, Katowice.
• Kunz Т.Н., De Torrez E.B., Bauer D., Lobova Т., Fleming Т.Н. 2011. Ecosystem services provided by bats. Annals of the New York Academy of Sciences 1223: 1-38.
• Kurek К., Mysłajek R.W., Orysiak P., Nowak S., Kozakiewicz M. 2008. Activity of male-dominated bat communities over streams in the forests of the Western Carpathians (Poland). Vespertilio 12: 33-39.
• Lesiński G. 2007. Bat road casualties and factors determining their level. Mammalia 71: 138-142.
• Lesiński G., Sikora A., Olszewski A. 2011. Bat casualties on a road crossing a mosaic landscape. European Journal of Wildlife Research 57: 217-223.
• Limpens H.J.G.A., Twisk P., Veenbaas G. 2005. Bats and road construction. Rijkswaterstaat, Delft.
• Makomaska-Juchiewicz M., Tworek S., Cierlik G. 2003. O kryteriach typowania specjalnych obszarów ochrony. W: Makomaska-Juchiewicz M., Tworek S. (red.). Ekologiczna sieć Natura 2000. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków: 41-65.
• Mróz H. 2001. Środowisko geograficzne polskiego Śląska Cieszyńskiego. W: Sosna W. (red.). Śląsk Cieszyński. Środowisko naturalne. Zarys dziejów. Zarys kultury materialnej i duchowej. Macierz Ziemi Cieszyńskiej, Cieszyn: 11.
• Mysłajek R.W. 2000. Rzadkie gatunki nietoperzy na Pogórzu Śląskim. Przyroda Górnego Śląska 21: 11.
• Mysłajek R.W. 2002. Park fabryczny w Czańcu na Pogórzu Śląskim. Przyroda Górnego Śląska 28: 13.
• Mysłajek R. W., Jonderko Т., Kurek K., Dorda A. 2011. Obserwacje nocka orzęsionego Myotis emarginatus w przypadkowych schronieniach w zachodniej części Polskich Karpat. Nietoperze 12 (1-2): 40-42.
• Mysłajek R.W., Jonderko Т., Kurek K., Tołkacz K. 2014. Ssaki. W: Mysłajek R.W. (red.). Monografia przyrodnicza Góry Buczę. Urząd Gminy Brenna, Brenna: 93-98.
• Mysłajek R.W., Kurek K. 2011. Nietoperze zabite w kolizjach z pojazdami w karpackiej części województwa śląskiego (południowa Polska). Nietoperze 12 (1-2): 40-42.
• Mysłajek R.W., Kurek K., Jonderko Т., Tołkacz K., Kiszą N., Nowak S. 2012. Stan poznania fauny nietoperzy Kotliny Oświęcimskiej (południowa Polska). Przegląd Przyrodniczy 23 (4): 107-111.
• Mysłajek R. W., Kurek K, Nowak S., Orysiak P. 2010. Nietoperze Chiroptera Żywieckiego Parku Krajobrazowego. Nietoperze 11: 31-43.
• Mysłajek R.W., Kurek K, Piksa K, Szura K, Nowak S. 2013. Czy specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 Beskid Mały (PLH240023) w wystarczający sposób chroni nietoperze? Chrońmy Przyrodę Ojczystą 69 (3): 226-233.
• Mysłajek R.W., Kurek K., Szura C., Nowak S., Orysiak P. 2007. Bats (Chiroptera) of the Silesian Beskid Mountains. Fragmenta Faunistica 50 (1): 77-85.
• Mysłajek R.W., Nowak S. 2000. Notowania mroczków posrebrzanych Vespertilio murinus w Bielsku-Białej na Pogórzu Śląskim. Przegląd Przyrodniczy 11 (1): 95-97.
• Mysłajek R.W., Nowak S., Kurek K. 2004. Fauna nietoperzy Kotliny Żywieckiej. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 60(3): 78-85.
• Obrist M.K., Boesch R„ Flückiger P.F. 2004. Variability in echolocation call design of 26 Swiss bat species: consequences, limits and options for automated field identification with a synergetic pattern recognition approach. Mammalia 68 (4): 307-322.
• Paszkiewicz R., Szkudlarek R., Węgiel A., Węgiel J., Węgiel W. 1998. Materiały do chiropterofauny Pienin - letnie stanowiska nietoperzy. Pieniny - Przyroda i Człowiek 3: 43-49.
• Pax F. 1925. Wirbeltierfauna von Schlesien. Faunistische und tiergeograpische Untersuchungen im Odergebiet. Gebrüder Borntraeger, Berlin.
• Pennisi L.A., Holland S.M., Stein T.V. 2004. Achieving bat conservation through tourism. Journal of Ecotourism 3 (3): 195-207.
• Piłacińska В., Sachanowicz К., Nowak S., Mysłajek R.W. 2013. Czerwona lista ssaków województwa śląskiego. W: Parusel J.B. (red.). Strategia ochrony przyrody województwa śląskiego do roku 2030. Raport o stanie przyrody województwa śląskiego. 5 Czerwone listy zwierząt kręgowych województwa śląskiego. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice. Raporty Opinie 6: 147-184.
• Preatoni D.G., Nodari M., Chirichella R., Tosi G., Wauters L.A., Martinoli A. 2005. Identifying bats from time-expanded recordings of search calls: comparing classification methods. Journal of Wildlife Management 69 (4): 1601-1614.
• Prokop P., Fančovičová J., Kubiatko M. 2009. Vampires are still alive: Slovakian students' attitudes toward bats. Anthrozoös 22 (1): 19-30.
• Pucek Z., Raczyński J. (red.). 1983. Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce. PWN, Warszawa.
• Puig-Montserrat X., Torre I., López-Baucells A., Guerrieri E., Monti M., Ráfols-García R., Ferrer X., Gisbert D., Flaquer С. 2015. Pest control service provided by bats in Mediterranean rice paddies: linking agroecosystems structure to ecological functions. Mammalian Biology (w druku).
• Racey P.A. 1998. The importance of the riparian environment as a habitat for British bats. W: Dustone N., Gorman M.L. (red.). Behaviour and ecology of riparian mammals. Cambridge University Press, Cambridge: 69-91.
• Racey P.A. 2000. Does legislation conserve and does research drive policy? The case of bats in the UK. W: Entwistle A., Dunstone N. (red.). Priorities for the conservation of mammalian diversity: has the panda had its day? Cambridge University Press, Cambridge: 159-173.
• Romer E. 1949. Regiony klimatyczne Polski. Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Seria B, nr 16, Wrocław.
• Russ J. 2012. British bat calls - a guide to species identification. Pelagie Publishing, UK.
• Ryser G.R., Popovici R. 1999. The fiscal impact of the Congress Avenue Bridge bat colony on the city of Austin. Bat Conservation International, Austin.
• Sachanowicz K., Ciechanowski M., Piksa К. 2006. Distribution patterns, species richness and status of bats in Poland. Vespertilio 9-10: 151-173.
• Sachanowicz K., Wower A. 2013. Assemblage structure and use of anthropogenic roosts by bats in the Eastern Carpathians: Case study in the Bieszczady National Park (SE Poland). Italian Journal of Zoology 80: 139-148.
• Schofield H.W. 2008. The Lesser horseshoe bat. Conservation Handbook. The Vincent Wildlife Trust, Eastnor.
• Stanik K., Gubała W.J. 2008. Nietoperze jaskini Oblica. W: Kłys G., Wołoszyn B.W., Jagt-Yazykova E., Kuśnierz A. (red.). Wpływ środowiskowych warunków na wybór hibernaculum przez nietoperze. Stowarzyszenie Społeczny Ruch Ekologiczno-Rekreacyjno-Sportowy, Bytom: 81-89.
• Sutherland W.J. 2000. The conservation handbook: research, management and policy. Blackwell Science, Oxford.
• Warchałowski M., Pietraszko M. 2014. Nowo odkryte schronienie podkowca małego we wsi Grodziec (Śląsk Cieszyński). Przegląd Przyrodniczy 25 (3): 68-71.
• Warchałowski M., Pietraszko M., Cichocki J., Szkudlarek R. 2014a. Nowe stwierdzenia nocka orzęsionego Myotis emarginatus na obszarze Beskidów Zachodnich oraz Pogórza Zachodniobeskidzkiego. Przegląd Przyrodniczy 25 (1): 79-84.
• Warchałowski M., Szkudlarek R., Bator A., Paszkiewicz R., Płoskoń Ł., Węgiel J., Pietraszko M., Węgiel A. 2011. Nowo odkryte stanowisko kolonii rozrodczej podkowca małego Rhinolophus hipposideros na obszarze Pogórza Śląskiego. Nietoperze 12 (1-2): 59-60.
• Warchałowski M., Szkudlarek R., Bator A., Paszkiewicz R., Pietraszko M., Płoskoń Ł., Węgiel J., Węgiel A. 2013. Najcenniejsze kolonie rozrodcze podkowca małego Rhinolophus hipposideros na terenie Pogórza Śląskiego (Grodziec Śląskie). Ogólnopolska Konferencja Chirop-terologiczna „Wypracowanie czynnych metod ochrony nietoperzy. Wykorzystanie doświadczeń projektu „Ochrona podkowca małego w Polsce", Krynica Zdrój, 22-24 marca 2013 r. Książka Streszczeń: 73.
• Warchałowski M., Szkudlarek R., Bator A., Paszkiewicz R., Płoskoń Ł., Węgiel J., Pietraszko M. 2014b. Nowo odkryte stanowiska podkowca małego Rhinolophus hipposideros na Śląsku Cieszyńskim. Nietoperze 13 (1-2): 57-59.
• Węgiel A., Szkudlarek R., Gottfried Т. 2004. Skład gatunkowy, aktywność i struktura populacji nietoperzy odławianych latem przy otworach jaskiń w Beskidach. Nietoperze 5 (1-2): 95-105.
• Wołoszyn B.W., Gałosz W., Labocha M., Postawa T. 1994. Wstępne wyniki badań nietoperzy w województwie bielskim oraz postulaty ich ochrony. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 50 (3): 94-102.
• Wołoszyn B.W., Mysłajek R. 1994. Nowe stanowisko nocka orzęsionego Myotis emarginatus na Pogórzu Śląskim. Wszechświat 12: 317.
• Zając M. 1992. Stosunki geobotaniczne południowej części Kotliny Oświęcimskiej i zachodniej części Pogórza Śląskiego. Część III. Historia roślinności i przynależność geobotaniczna badanego terenu. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Botaniczne 24: 25-55.
• Zhang W., Goodale E., Chen J. 2014. How contact with nature affects children's biophilia, biopho-bia and conservation attitude in China. Biological Conservation 177: 109-116.
• Zygmunt J. 1995. Kolonia nietoperzy w Górkach Wielkich. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 51 (1): 73.