Populacja łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus w regionie świętokrzyskim na początku XXI wieku

• Autorzy: Dudzik K. , Polakowski M. , Wilniewczyc P. , Kaczorowski G. , Sulek J. , Dobosz R.

Warianty tytułu

EN

Population of the Whooper Swan Cygnus cygnus in the Swietokrzyskie region (SE Poland) at the beginning of the 21st century

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Scharakteryzowano występowanie łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus w regionie świętokrzyskim w latach 2001-2012. Gatunek ten gniazduje tu od 2003 r., a lęgi stwierdzono na 5 stanowiskach w zachodniej części regionu - w Niecce Włoszczowskiej. Pary budowały gniazda wyłącznie w obrębie kompleksów płytkich stawów rybnych o powierzchni 40-100 ha, przynajmniej częściowo otoczonych lasem. W tym samym czasie, w związku z zasiedleniem ich przez łabędzie krzykliwe, na 4 stanowiskach przestały gniazdować łabędzie nieme Cygnus olor. Przylot na lęgowiska był rozciągnięty w czasie i następował zwykle w 2. dekadzie marca. Rozpoczęcie lęgów przypadało najczęściej na 2. dekadę kwietnia. W trzech przypadkach ustalono wiek, w jakim po raz pierwszy łabędzie krzykliwe przystąpiły do lęgu: dwukrotnie były to osobniki w 5. kalendarzowym roku życia (samiec i samica), a w jednym przypadku - ptak w 6. kalendarzowym roku życia (samiec). Młode kluły się w 3. dekadzie maja i 1. dekadzie czerwca. Spośród 21 stwierdzonych lęgów w 17 przypadkach wykluły się pisklęta, a w 14 pary odchowały przynajmniej jedno lotne młode, co stanowiło 66,7% wszystkich lęgów. Ogółem wykluło się 59 piskląt, 38 z nich uzyskało lotność. Średnia liczba prowadzonych przez parę młodych zmniejszała się w miarę upływu sezonu lęgowego i wynosiła na początku czerwca - 3,47 młodego, w sierpniu - 2,94 młodego, a w końcu października 2,27 młodego. Odlot ptaków z lęgowisk był rozciągnięty w czasie i przypadał zwykle na połowę listopada. Obrączkowane w regionie osobniki zimą stwierdzano w zachodniej Polsce i wschodnich Niemczech. Spośród miejsc gniazdowania najdłużej (2003-2013) zajmowane przez ptaki było stanowisko w Chorzewie. Wraz ze wzrostem liczebności populacji lęgowej udokumentowano wzrost liczby ptaków niegniazdujących w sezonie lęgowym oraz pojawów przelotnych osobników. W odniesieniu do lat 90. XX w. średnia wielkość napotykanych podczas kontroli stad wzrosła dwukrotnie. Szczyt przelotu wiosennego przypadał na 3. dekadę marca i 1. dekadę kwietnia. Przelot jesienny trwał dłużej, a najliczniej łabędź krzykliwy obserwowany był w listopadzie i na początku grudnia. Oszacowano, że w szczycie migracji wiosennej w regionie przebywało jednocześnie 120-150, a jesienią 100-120 osobników. W zależności od surowości zimy corocznie zimowało tu 3-71 osobników, głównie w dolinie Nidy na odcinku Brzegi-Skowronno, a także na stawach w dolinach górnej Pilicy i Białej Nidy. Łabędzie krzykliwe najczęściej obserwowano na stawach rybnych (84,2% spotkań) i na rzekach (10,2% spotkań). Znaczenie regionu świętokrzyskiego dla migrujących i zimujących w kraju łabędzi krzykliwych wydaje się niewielkie. Jest jednak istotne dla lęgowej populacji tego gatunku w Polsce, bowiem gniazduje tu około 5% populacji krajowej. Co więcej, przebiega tu południowa granica jego europejskiego zasięgu.

EN

The paper presents the occurrence of the Whooper Swan Cygnus cygnus in the Świętokrzyskie region in 2001- 2012. The species is breeding in this area since 2003. The broods were recorded at five sites in the Włoszczowa Basin (W Świętokrzyskie). All the sites were shallow fish pond complexes, ranging from 40 to 100 hectares and, at least partially, surrounded with forests. At the same time, due to the occurrence of Whooper Swans, 4 breeding sites were abandoned by Mute Swans Cygnus olor. The arrival of breeding pairs was prolonged and took place mainly in the 2nd decade of March. Breeding usually began in the 2nd decade of April, hatching - in the 3rd decade of May and the 1st decade of June. In three cases, it has been determined that birds start to breed no earlier than their 5th-6th calendar year: two birds (male and female) - in the 5th calendar year and one bird (male) in the 6th calendar year. Of the total 21 broods, in 17 cases chicks were hatched and 14 pairs reared their offspring. The total number of hatched cygnets was 59, including 38 young survived. The average breeding success among pairs with hatching success was 3.47 young per pair in early June, 2.94 in August and 2.27 in late October. A total of 66.7% of the breeding pairs reared at least one young. The departure of birds from the breeding grounds usually took place in mid-November. Wintering birds from the Świętokrzyskie region were recorded in western Poland and eastern Germany. The fish ponds in Chorzewa were occupied for the longest period, i.e. 11 years (2003-2013). The development of the breeding population was accompanied by the increase in the recorded number of migratory birds and non-breeding birds during the breeding season. The average size of observed flocks increased twice compared to the 1990s. The peak of spring migration was recorded in the 3rd decade of March and in the 1st decade of April. The autumn migration was prolonged with the largest number of Whooper Swans observed in November and early December. During the peak of spring migration, the number of Whooper Swans in the region was estimated at 120-150 individuals, while during the autumn peak - 100- 120 individuals. Seasonally from 3 to 71 individuals were wintering in the region, mainly in the Nida River valley between Brzegi and Skowronno, as well as on the fish ponds in the valleys of the Biała Nida River and the upper Pilica River. The number varied depending on the weather conditions. Birds were observed mainly on fish ponds (84.2%of records) and rivers (10.2%). The Świętokrzyskie region has minor significance for migrating and wintering Whooper Swans, however, the region is an important breeding site for birds occurring on the southern edge of its European range and gathers 5% of the whole Polish population.

Słowa kluczowe

PL

ptaki; labedzie; labedz krzykliwy; Cygnus cygnus; populacje legowe; stanowiska legowe; sukces legowy; migracje zwierzat; przeloty ptakow; przeloty wiosenne; przeloty jesienne; zimowanie ptakow; liczebnosc stada; wybiorczosc siedliskowa; region swietokrzyski; wiek XXI

• Wydawca: -
• Czasopismo: Chrońmy Przyrodę Ojczystą
• Rocznik: 2014
• Tom: 70
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.32-48,rys.,tab.,wykr.,fot.,bibliogr.

Twórcy

autor

Dudzik K.

• Wola Wiśniowa 99, 29-100 Włoszczowa

autor

Polakowski M.

• Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska, Politechnika Białostocka , ul.Wiejska 45a, 15-351 Białystok

autor

Wilniewczyc P.

• Jaworznia 76a, 26-065 Piekoszów

autor

Kaczorowski G.

• Pukarzów 40a, 97-532 Żytno

autor

Sulek J.

• ul.Łąkowa 8, 25-724 Kielce

autor

Dobosz R.

• ul.Wiejska 117, 29-100 Włoszczowa

Bibliografia

• Arvidsson B.L. 1987. Distribution and population size of Whooper Swan Cygnus cygnus in Sweden. Var Fagelvarld 46: 248-255.
• Baker K. 1993. Identification Guide to European Non-Passerines. British Trust for Ornithology, Thetford.
• Bartoszewicz M., Wypychowski K., Engel J. 2000. Numbers of some birds species in the Słońsk Nature Reserve in years 1994-1997. Biol. Bull. 37: 235-256.
• Bauer H.-G., Bezzel E., Fiedler W. 2012. Das Kompendium der Vogel Mitteleuropas. AULA-Verlag, Wiebelsheim.
• Bednorz J., Kupczyk M., Kuźniak S„ Winiecki A. 2000. Ptaki Wielkopolski. Monografia faunistyczna. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.
• BirdLife International. 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. BirdLife Conservation Series No. 12, Cambridge.
• Bobrowicz G., Grabiński W., Ranoszek E. 1986. Nowe stanowiska łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus w Polsce. Ptaki Śląska 4: 80-84.
• Boiko D. 2008. Territorial and temporal distribution of Whooper Swan Cygnus cygnus marked with neck collars in Latvia in 2003-2005. Acta Univ. Latv. 745: 53-61.
• Boiko D., Kampe-Person H. 2010. Breeding Whooper Swans Cygnus cygnus in Latvia, 1973-2009. Wildfowl 60: 168-177.
• Brazil M. 2003. The Whooper Swan. T 8r AD Poyser, London.
• Cenian Z., Sikora A. 2003. Awifauna doliny rzeki Pasłęki. Not. Orn. 44 (3): 161-177.
• Chmielewski S., Fijewski Z., Nawrocki R, Polak M., Sułek J., Tabor J., Wilniewczyc P. 2005. Ptaki Krainy Gór Świętokrzyskich. Monografia faunistyczna. Bogucki Wyd. Nauk., Kielce-Poznań.
• Cramp S., Simmons K.E.L. (red.) 1977. The Birds of the Western Palearctic. Tom 1. Oxford University Press, Oxford.
• Czapulak A. 1992. Występowanie łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus i łabędzia czarnodziobego Cygnus columbianus na Śląsku. Ptaki Śląska 9: 26-48.
• Dementiev G.P., Gladkov N.A. (red.) 1952. Pticy Sovetskovo Sojuza. 4. Sovetskaya Nauka, Moskwa.
• Dijk van A.J. 2006. De Wilde Zwaan: een nieuwe Nederlandse broedvogel. Limosa 79: 81-94.
• Dudzik K., Bielak E„ Maksalon L, Dobosz R. 2010a Awifauna stawów rybnych doliny Białej Nidy i terenów przyległych w latach 2002-2010. Chrońmy Przyr. Ojcz. 66 (4): 261-282.
• Dudzik K., Dobosz R., Nowak C., Dębowski P. 2010b. Populacja lęgowa łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus w regionie świętokrzyskim. Chrońmy Przyr. Ojcz. 66 (6): 456-463.
• Dudzik K., Polakowski M. 2011. Przypadki lęgów mieszanych oraz problematyka identyfikacji mieszańców międzygatunkowych dzięcioła białoszyjego Dendrocopos syriacus i dzięcioła dużego Dendrocopos major w Polsce. Chrońmy Przyr. Ojcz. 67 (3): 254-260.
• Dudzik K., Polakowski M., Jankowiak Ł., Dobosz R., Bielak E., Albrycht M. 2012. Incestuous broods of the Whooper Swan Cygnus cygnus in Poland. Ornis Svecica 22: 16-18.
• Dudzik K., Putowski P. 2005. Pierwsze przypadki gniazdowania łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus w Krainie Gór Świętokrzyskich. Kulon 10: 59-62.
• Dudzik K., Wilniewczyc P., Maksalon L., Kaczorowski G., Święciak T., Kmiecik R, Grzegorczyk P. 2010c. Niecka Włoszczowska. W: Wilk T., Jujka M., Krogulec J., Chylarecki P. (red.). Ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce. OTOP, Marki.
• Dunajewski A. 1931. Spis ptaków obserwowanych w okolicach źródeł Nidy i Pilicy (pow. włoszczowski). Fragm. Faun. Mus. Zool. Pol. 1: 371- -387.
• Dyrektywa 2009. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa.
• Einarsson Ó. 1996. Breeding biology of the Whooper Swan and factors affecting its breeding success, with notes on its social dynamics and life cycle in the wintering range. Ph.D. thesis, University of Bristol.
• Gashchak S.P. 2005. About breeding of the Whooper Swan in the Chornobyl Zone of Ukraine. Berkut 14(2): 269-270 [w jęz. rosyjskim z angielskim streszczeniem].
• Haapanen A. 1991. Whooper Swan Cygnus cygnus population dynamics in Finland. Wildfowl Suppi. 1: 137-141.
• Haapanen A., Helminen M., Suomalainen H.K. 1973. Population growth and breeding biology of the Whooper Swan Cygnus c. cygnus in Finland in 1950-70. Finnish Game Res. 33: 40-60.
• Jermaczek A., Czwałga T., Jermaczek D., Krzyśków T., Rudawski W, Stańko R. 1995. Ptaki Ziemi Lubuskiej. Monografia Faunistyczna. Wyd. Lubuskiego Klubu Przyrodników, Świebodzin.
• Kajzer Z., Guentzel S., Jasiński M., Ławicki Ł., Sołowiej M. 2010. Ptaki wybrzeża Bałtyku w rejonie ujścia Świny w latach 1998-2007. Ptaki Pomorza 1: 27-52.
• Kawa R, Wilk T. 2002. Zimowanie ptaków wodnych i szponiastych na Wiśle pomiędzy Oświęcimiem a Niepołomicami w sezonach 1997-1999 i 2000- -2002. Not. Orn. 43: 279-288.
• Kawenczyński K., Koźniewski R, Luniak M. 1976. Lęg łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus (L.) na Bagnie Ławki. Przegl. Zool. 20: 109-115.
• Kondracki J. 1998. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
• Konwencja Berneńska 1979. Konwencja z dnia 19 września 1979 roku o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk [Bern Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats]; http://conven- tions.coe.int/treaty/FR/Treaties/Ht ml/104-1. htm; dostęp: 13.11.2013 r.
• Konwencja Bońska. Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt sporządzona w Bonn dnia 23 czerwca 1979 r.
• Kovács S.A. 2005. Whooper swan as a breeding bird again in Hungary. Madartavlat 12 (4): 10.
• Ławicki Ł. 2014. The Great White Egret in Europe: population increase and range expansion since 1980. British Birds 107: 8-25.
• Ma M. 1996. The status and breeding ecology of Whooper Swans Cygnus cygnus in Bayinbuluke, Xinjiang, China. Swan Spec. Group Newsl. 5: 15-19.
• Marchowski D., Ławicki Ł. 2011. Liczenie ptaków wodno-błotnych na Pomorzu Zachodnim w sezonie 2009-2010. Ptaki Pomorza 2: 159-170.
• Meissner W, Typiak J., Bzoma S. 2010. Liczebność ptaków wodnych na Zatoce Gdańskiej w okresie od września 2009 do kwietnia 2010. Ornis Pol. 51:310-313.
• Mizera T., Wylęgała R, Kujawa D., Radziszewski M. 2013. Gniazdowanie łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus w Wielkopolsce. Ptaki Wielkopolski 2: 32-39.
• Newman S.H., Iverson S.A., Takekawa J.Y., Gilbert M., Prosser D.J., Batbayar N., Natsagdorj T., Douglas D.C. 2009. Migration of Whooper Swans and Outbreaks of Highly Pathogenic Avian Influenza H5N1 Virus in Eastern Asia. PLoS ONE 4 (5): e5729. doi: 10.1371 /journal.pone.0005729.
• Newton I. 2008. Migration ecology of birds. Academic Press, London.
• Piotrowska M. 2003. Zimowanie ptaków wodnych na lubelskim odcinku Wisły w latach 1985-2000. Not. Orn. 44: 141-159.
• Polakowski M. 2002. Lęg łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus na Stawach Dojlidzkich pod Białymstokiem. Biul. Pol. Grupy Bad. Łabędzi 4-5: 76-78.
• Polakowski M., Broniszewska M. 2012. Bagienna Dolina Narwi PLB200001 (IBA PL049). W: Ławicki Ł., Guentzel S. (red.). Ostoje ptaków w Polsce - wyniki inwentaryzacji w sezonie 2011/2012. ECO-EXPERT, Szczecin.
• Polakowski M., Broniszewska M. 2013. Wiosenna wędrówka łabędzi w Kotlinie Biebrzańskiej. Ornis Pol. 54: 96-108.
• Polakowski M., Kułakowski T., Jankowiak Ł., Broniszewska M. 2013. Zimowanie ptaków wodno-błotnych i szponiastych na wybranych odcinkach północnopodlaskiego dorzecza Narwi wiatach 2001-2011. Chrońmy Przyr. Ojcz. 69 (2): 106-115.
• Profus P. 1998. Liczebność i aktualny stan terytorialnej ekspansji lęgowej populacji łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus w Europie Środkowej. Chrońmy Przyr. Ojcz. 54 (3): 7-22.
• Rees E.C., Lievesley R, Pettifor R.A., Perrins C.M. 1996. Mate fidelity in swans: an interspecific comparison. W: Black J.M. (red.). Partnerships in Birds: The Study of Monogamy. Oxford University Press, Oxford.
• Rydzkowski R, Wójcik C. 2009. Wiosenna wędrówka blaszkodziobych Anseriformes w przyujściowym odcinku Wisły w latach 1997-2000. Not. Orn. 50: 179-193.
• Sikora A., Wieloch M. 2007. Łabędź krzykliwy Cygnus cygnus. W: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (red.). Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985-2004. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań: 52-53.
• Sikora A., Wieloch M., Chylarecki P. 2012. Stan populacji lęgowej łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus w Polsce. Ornis Pol. 53: 69-85.
• Ściborska M. 2004. Breeding biology of the citrine wagtail (Motacilla citreola) in the Gdańsk region (N Poland). J. Ornithol. 145 (1): 41-47.
• Tenovuo R. 1976. The Mute Swan Cygnus olor in Finland. Ornis Fenn. 53: 147-149.
• Tomiałojć L. 1990. Ptaki Polski, rozmieszczenie i liczebność. PWN, Warszawa.
• Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP „pro Natura”, Wrocław.
• Vintchevski A.E., Yasevich A.M. 2003. The first facts of breeding Whooper Swan (Cygnus cygnus) in Grodno and Minsk régions of Bélarus. Subbuteo 6: 10-14.
• Wahl J., Degen A. 2009. Rastbestand und Verbreitung von Singschwan Cygnus cygnus und Zwergschwan C. bewickii im Winter 2004/05 in Deutschland. Vogelwelt 130: 1-24.
• Wiehle D., Wilk T, Faber M., Betleja J., Malczyk P. 2002. Awifauna doliny górnej Wisły - część 1. Ptaki Ziemi Oświęcimsko-Zatorskiej. Not. Orn. 43: 227-253.
• Wieloch M. 1992. Waterfowl species causing crop damage - Poland. W: van Roomen M., Mad- sen J. (red.). Proceedings of the International Workshop „Farmers and Waterfowl: Conflict or Coexistance”. 6-9 October 1991, Lelystad, The Netherlands: 163-165.
• Wieloch M. 2004. Cygnus cygnus (L, 1758) - łabędź krzykliwy. W: Gromadzki M. (red.). Ptaki (część I). Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny. GDOŚ, Warszawa.
• Wilniewczyc P. 2005. Łabędź krzykliwy Cygnus cygnus (L„ 1758). W: Chmielewski S„ Fijewski Z., Nawrocki R, Polak M„ Sułek J„ Tabor J., Wilniewczyc P. Ptaki Krainy Gór Świętokrzyskich. Monografia faunistyczna. Bogucki Wyd. Nauk., Kielce-Poznań: 94-96.
• Wilniewczyc R, Szczepaniak W, Zięcik R, Jantarski M. 2001. Ptaki stawów rybnych w Górkach i terenów przyległych. Kulon 6: 3-61.
• Witkowski J., Orłowska B. 2012. Zmiany ilościowe w awifaunie lęgowej stawów milickich w okresie 1995-2010. Ornis Pol. 53: 1-22.
• Włodarczyk R., Gwałt R, Janiszewski T„ Czyż S. 2006. Kolejny lęg łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus w województwie łódzkim. Przyr. Pol. Srodk. 9: 31-32.
• Wylęgała P. 2012. Występowanie łabędzia czarnodziobego Cygnus columbianus bewickii i łabędzia krzykliwego C. cygnus w Wielkopolsce wiosną 2010 roku. Ptaki Wielkopolski 1: 68-75.
• Wylęgała R, Batycki A., Kasprzak A. 2012. Awifauna Doliny Dolnej Noteci - stan aktualny oraz zmiany liczebności. Ornis Pol. 53: 39-49.