Bivalvia of the Polish Middle Jurassic and remarks on their paleoecology

• Autorzy: Pugaczewska H.

Warianty tytułu

PL

Małże środkowojurajskie Polski i uwagi o ich paleoekologii

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

Sixty Middle Jurassic species of Bivalvia from Poland including a new one (Goniomya rudnikensts sp. n.) are described and their occurrence in profile and dependence on environment are considered. It has been stated that epifaunal suspension-feeders to infaunal suspension-feeders ratio in one of the investigated profiles (Łęczyca) from the Polish Lowlands is comparable to that of the Lower Oxford Clay in England; the deposit-feeders are less numerous in the Polish profile. Ornamentation variability and anisometric growth changes as well as changes of hinge structure during ontogeny in some investigated bivalves have been noticed.

PL

Małże opracowane w niniejszej pracy pochodzą z osadów środkowej jury Polski Pozakarpackiej od dolnego bajosu (poziom Stephanoceras humphriesianum) do górnego keloweju włącznie (poziom Kosmoceras jason, K. pollux i K. duncani). Materiały do pracy zostały zebrane w latach 1958—1968 w czasie prac terenowych na Niżu Polskim (Łęczyca), Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej (Jaworzniki, Kierszula, Teofilów, Kłobuck, Kamienica Polska, Rudniki, Włodowice — północna część regionu, oraz Ogrodzieniec (Góra Żar), Balin, Piła Kościelecka — południowa część regionu), w Łukowie koło Siedlec oraz w Bachowicach koło Wadowic na Przedgórzu Karpat. Materiał, w większości w dobrym stanie zachowania, pochodzi głównie z osadów kujawu i batonu Niżu Polskiego. W pozostałych regionach Polski jest on znacznie uboższy i w gorszym stanie zachowania. Częste są nagromadzenia małżów w postaci muszlowców ostrygowo-meleagrinellowych, ostrygowo-trygoniowych czy ostrygowo-serpulowych, które występują głównie w środkowym kujawie Niżu Polskiego (Parkinsonia subarietis) i kontynuują się do dolnego batonu (Procerites sp.). W łupkach ilastych, w różnych poziomach środkowej jury, występują nagromadzenia skorupek Bositra buchii (Roemer), najliczniej na Niżu Polskim i w północnej części regionu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. W muszlowcach małże są zwykle w gorszym stanie zachowania, często połamane, zwykle trudne w całości do wypreparowania z twardego osadu, prawie zawsze zachowują się tylko skorupki, muszle należą do rzadkości. Do szczegółowego opracowania użyto ponad 400 okazów. Z nielicznymi wyjątkami małże nie stanowią form przewodnich dla określonych poziomów stratygraficznych, ale zespoły ich są charakterystyczne dla określonych facji. Ich rozwój, sposób życia i pobieranie pokarmu uzależnione są od środowiska. Wpływ środowiska powoduje wykształcenie się różnych przystosowań w budowie części miękkich organizmu jak i budowie, zarysie, wielkości muszli. Ze względu na sposób życia wyróżnia się 2 podstawowe kategorie małżów: małże epifaunalne — żyjące na dnie morskim lub nad dnem oraz infaunalne — żyjące w osadzie. Ze względu na sposób pobierania pakarmu małże należą do grupy pobierającej cząstki organiczne z zawiesiny wodnej oraz do grupy filtrującej pokarm z osadu. W kolekcji polskiej do tej drugiej grupy należy tylko jeden przedstawiciel, Palaeonucula z 6 gatunkami, zaś wszystkie pozostałe małże reprezentują grupę pierwszą, tzn. pobierające pokarm z zawiesiny wodnej. Ze względu na miejsce bytowania zespół małżów żyjących na dnie lub ponad nim obejmuje następujące grupy: 1) małże przytwierdzające się jedną ze skorupek do trwałych obiektów dna morskiego, jak Ostrygi (Liostrea, Catinula, Nanogyra) cementujące się lewą skorupką oraz Placunopsis, cementujący się skorupką prawą; 2) małże przytwierdzające się byssusem, jak Musculus, Modiolus, Pinna, Camptonectes, Lima, Plagiostoma, Limatula, Pseudolimea, Myoconcha, które przytwierdzają się do stałych obiektów, oraz małże przytwierdzające się do obiektów dryfujących, jak Inoceramus, Bositra, Oxytoma, Meleagrinella. Małże żyjące w osadzie można podzielić, ze względu na posiadanie krótkich czy długich rurek syfonalnych, lub też ich brak, na: 1) małże nie posiadające syfonów, które żyły tuż pod powierzchnią osadu otwierając otwory inhalacyjne i exhalacyjne bezpośrednio do wody. Należą tu aktywnie, szybciej lub wolniej penetrujące osad małże rodzajów: Grammatodon, Trigonia, Myophorella, Vaugonia, Astarte, Neocrassina, Prorokia i Eriphyla; 2) małże o krótkich syfonach, które żyły płytko w osadzie, wystawiając krótkie rurki syfonalne do granicy osad—woda. W polskim materiale grupę tę reprezentuje rodzaj Tancredia; 3) małże o długich rurkach syfonalnych, najliczniej reprezentowane w kolekcji, żyjące głęboko w osadzie dennym z syfonami wysuwanymi nad powierzchnię osadu. Należą tu: Mactromya, Unicardium, Pholadomya, Goniomya, Gresslya, Myopholas, Pleuromya i Thracia (łącznie 22 gatunki). Te same cechy przystosowawcze małżów związane z trybem życia odgrywają niekiedy różną rolę w grupie epifaunalnych czy infaunalnych małżów. Na przykład ornamentacja skorupek dla małżów epifaunalnych stanowi wzmocnienie cienkich zwykle i delikatnych ich skorupek, zaś dla małżów infaunalnych ornamentacja guzkowa lub żeberkowa może warunkować głębokość penetrowania osadu, stanowiąc pewne utrudnienie w szybkim zagłębianiu się w dno. Małże o silnie wypukłych skorupkach z grupy infaunalnej zapewne zagrzebywały się płycej, zaś o skorupkach spłaszczonych bocznie mogły szybciej i głębiej drążyć osad. Niekiedy przystosowawczy charakter do środowiska może przejawiać się odmiennie nawet u przedstawicieli tego samego rodzaju. W warunkach burzliwych środowiska litoralnego, o znacznym falowaniu, intensywnym naświetleniu małże rodzaju Lima o muszlach spłaszczonych przytwierdzają się byssusem w szczelinach skalnych po nienaświetlonej stronie skały, zaś inni przedstawiciele tego rodzaju o silnie uwypuklonych skorupkach, mogą sami uwalniać się i, poruszając skorupkami, swoiście pływać. Adaptacją małżów do silnego falowania wód w strefie litoralnej przytwierdzających się jedną ze skorupek, jest znaczne pogrubienie skorupek. W ten sposób przeciwstawiają się one niszczącemu działaniu silniejszych prądów. Małże żyjące w zamulonym środowisku dennym, o znacznej zawartości klastycznych cząstek nieorganicznych zaadaptowały swe muszle wytwarzając wysokie żebra promieniste o ząbkowanym brzegu przywentralnym. Tak powstały brzeg zygzakowaty lub sfałdowany (Pseudolimea duplicata (Münster)) wielokrotnie zwiększał powierzchnię sensoryczną brzegu płaszcza a dodatkowo jeszcze zabezpieczał jamę płaszczową przed przenikaniem do niej większych cząstek nieorganicznych, działając na podobieństwo sita. Praca była finansowana przez Polską Akademię Nauk w ramach problemu MR. II. 6.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1986
• Tom: 31
• Numer: 1-2
• Opis fizyczny: p.27-83,fig.,ref.

Twórcy

autor

Pugaczewska H.

• Zaklad Paleobiologii, Polska Akademia Nauk, Al.Zwirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa, Poland

Bibliografia

• AGASSIZ, L. 1842—45. Etudes critiques sur les Mollusques fossiles. Monographie des Myes. 1—287. Neuchâtel.
• ALLEN, J. A. 1958. On the basic form and adaptations of habitat in the Lucinacea des Myes. 1—287. Neuchâtel.
• [ANDREEVA, T. F.] АНДРЕЕВА, T. Ф. 1977. Двустворчатые моллюски юрских отложении юго-восточного Памйра. — Дониш, ч. I—II, 1—186, Душанбе.
• ARKELL, W. J. 1929—37. A monograph of British Corallian Lamellibranchiata.— Palaeontogr. Soc., Pts 1—10, 1—392.
• BIRKENMAJER, K. and PUGACZEWSKA, H. 1975. Jurassic and Lower Cretaceous marine fauna of SW Torell Land, Spitsbergen. — Stud. Geol. Polonica, 44, 45—88.
• BRUNNSCHWEILER, R. О. 1960. Marine fossil from the Upper Jurassic and the Lower Cretaceous of Dampier Penninsula, Western Australia. — Bull. Dep. Nat. Develop. Bur. Miner. Res., Geol. Geoph., 59, 1—52.
• COX, L. R. 1965. Jurassic Bivalvia and Gastropoda from Tanganyika and Kenya.— Bull. Brit. Mus. (Nat. Hist.), Geology, Suppl. 1, 1—213.
• COX, L. R. 1969. Family Pholadomyidae and others. In: R. C. Moore (ed.), Treatise on Invertebrate Paleontology, N, Bivalvia, 2, 827—842. Geological Society of America, Inc. and University of Kansas, Lawrence.
• DAYCZAK-CALIKOWSKA, K. 1967. Zagadnienia stratygrafii środkowej jury w Polsce.— Biul. Inst. Geol. 203, 72—86.
• DECHASEAUX, C. 1936. Pectinidés jurassiques de l’Est du Bassin de Paris. — Rèvision et biogéographie. — Ann. Paléont., 25, 1—148.
• DUFF, K. L. 1975. Palaeoecology of a bituminous shale — the Lower Oxford Clay of central England. — Palaeontology, 18, 3, 443—482.
• DUFF, K. L. 1978. Bivalvia from the English Lower Oxford Clay (Middle Jurassic).— Palaeontogr. Soc., Monogr., 132, 1—137.
• FÜRSICH, F. T. 1976. Fauna-substrate relationships in the Corallian of England and Normandy. — Lethaia, 9, 343—356.
• FÜRSICH, F. T. 1977. Corallian (Upper Jurassic) marine benthic associations from England and Normandy. — Palaeontology, 20, 2, 337—385.
• FÜRSICH, F. T. 1981. Salinity-controlled benthic associations from the Upper Jurassic of Portugal. — Lethaia, 14, 203—223.
• GARBOWSKA, J., ŁĄCKA, В. and PAZDRO, О. 1978. Interrelation between microfauna and nature of Dogger deposits of the Częstochowa Jura (Poland). — Acta Palaeont. Polonica, 23, 1, 89—105.
• [GERASIMOV, P. А.] ГЕРАСИМОВ, П. A. 1955 Руководящие ископаемые мезозоя центральных областей Европейской части СССР, С-т I: Пластинчатожа-жении. — Госгеолтетехиздат. — 1—379.
• GOLDFUSS, А. 1834—1840. Petrefacta Germaniae, 2, 1—312. Düsseldorf.
• GREPPIN, ED. 1898—1900. Description des fossiles du Bajocian supérieur des environs de Bâle. — Mem. Soc. Paléont. Suisse, 25—27, 1—210.
• HALLAM, A. 1975. Jurassic Environments. Cambridge Univ. Press, 1—269.
• IMLAY, R. W. 1967. Twin Creek Limestone (Jurassic) in the Western Interior of the United States. — US Geol. Surv., Prof. Pap., 540, 1—105.
• KAUFFMAN, E. G. 1969. Form, Function and Evolution. In: R. C. Moore (ed.), Treatise on Invertebrate Paleontology, N, Bivalvia 1, 129—205, Geological Society of America, Inc. and University of Kansas, Lawrence.
• KOPIK, J. 1956. Stratygrafia i mikrofauna jury w głębokim wierceniu „Borucice” koło Łęczycy. — Biul. Inst. Geol. 102, 31—58.
• KOPIK, J. and ZNOSKO, J. 1968. Granica bajosu i batonu oraz problem wezulu i kujawu w Polsce. — Przegl. geol., 6, 269—273.
• KRACH, W. 1934. Przegrzebki (Pectinidae) jury brunatnej okolic Krakowa (Pectinidae du Jura moyen des environs de Cracovie). — Rocznik P. T. Geol., 10, 1—21.
• KRACH, W. 1951. Anisomyaria du Jurassique moyen aux environs de Cracovie (Families: Limidae, Ostreidae, Spondylidae, Aviculidae, Anomiidae) (in Polish with French summary). — Ibidem, 20, 4, 333—376.
• KSIĄŻKIEWICZ, M. 1956. The Jurassic and Cretaceous of Bachowice (in Polish with English summary). — Ibidem, 24, 2—3, 119—405.
• LAUBE, G. C. 1867. Die Bivalven des Braunen Jura von Balin. — Denkschr. Akad. Wiss. Wien, Math.-nat. KL., 27, 11—61.
• LORIOL, P., de. 1896—1901. Etude sur les mollusques et brachiopodes de l’Oxfordien supérieur et moyen du Jura bernois. — Mém. Soc. Paléont. Suisse., 23—24, 1—158, Suppl. I, 28, 1—119.
• LYCETT, J. 1863. Supplementary monograph on the Mollusca from the Stonesfield Slate, Great Oolite, Forest Marble and Cornbrash. — Palaeont. Soc., Monogr., 1—129.
• MAKOWSKI, H. 1952. La faune callovienne de Łuków en Pologne. — Palaeont. Polonica, 4, 1—64.
• McCORMICK, L. and MOORE, R. C. 1969. Outline of classification. In: R. C. Moore (ed.), Treatise on Invertebrate Paleontology, N, Bivalvia, 1, 218—222. Geological Society of America, Inc. and University of Kansas, Lawrence.
• MORRIS, J. and LYCETT, J. 1853. A monograph of the Mollusca from the Great Oolite chiefly from Minchinhampton and the Coast of Yorkshire, 2: Bivalves. — Palaeontogr. Soc., 1—80.
• MORRIS, J. 1854. A monograph of the Mollusca from the Great Oolite chiefly from Minchinhampton and the Coast of Yorkshire. 3: Bivalves. — Ibidem, 80—142.
• PHILLIPS, J. 1829. Illustrations of the Geology of Yorkshire, 1—192, York.
• PHILLIPS, J. 1835. Illustrations of the Geology of Yorkshire, 1—186, York.
• PUGACZEWSKA, H. 1961. Belemnoids from the Jurassic of Poland. — Acta Palaeont. Polonica, 6, 2, 105—236.
• PUGACZEWSKA, H. 1965. Additional observations on the Jurassic belemnoids of Poland. — Ibidem, 10, 1, 111—123.
• PUGACZEWSKA, H. 1968. Some Jurassic species of Plicatula (Pelecypoda) of Poland. — Ibidem, 13, 2, 223—236.
• PUGACZEWSKA, H. 1971. Jurassic Ostreidae of Poland. — Ibidem, 16, 3, 195—311.
• PUGACZEWSKA, H. 1976. Trigoniidae of the Dogger of Łęczyca (Central Poland). — Ibidem, 21, 1, 79—96.
• PUGACZEWSKA, H. 1977. Additional studies on the Trigoniidae of Poland. — Ibidem, 22, 3, 273— 288.
• QUENSTEDT, F. A. 1858. Der Jura, 1—842. Tübingen.
• ROEMER, F. A. 1836. Die Versteinerungen des norddeutschen Oolithen-Gebirges. 1—218, Hannover.
• ROEMER, F. A. 1839. Die Versteinerungen des nordeutschen Oolithen-Gebirges, Ein Nachtrag. 1—59. Hannover.
• RONCHETTI, C. R. and SESTINI, N. F. 1961. La fauna giurassica di Karkar (Afghanistan). — Riv. Ital. Paleont. 67, 2, ser. P, 114, 103—152.
• [ROMANOV, L. F.] РОМАНОВ, Л. Ф. 1973. Юрские морские двустворчатые моллюски междуречья Днестр-Прут, 3—226, Изд. Штиинца, Кишинев.
• RÓŻYCKI, ST. Z. 1953. Górny dogger i dolny malm jury krakowsko-częstochowskiej. — Prace Inst. Geol., 1—412.
• [SIBIRIAKOVA, L. W.] СИБИРЯКОВА, Л. B. 1961. Среднеюрская фауна моллюсков Большого Балхана и ее стратиграфическое значение. — Тр. ВСЕГЕИ, н.с., 47, 5, 3—233.
• SOWERBY, J. 1812—1829. The Mineral Conchology of Great Britain. 1, 1812: 1—234; 2, 1818: 1—251; 3, 1821: 1—194; 4, 1823: 1—160; 5, 1825: 1—168; 6, 1829: 1—250. London.
• STOLL, E. 1934. Die Brachiopoden und Mollusken der pommerischen Doggergeschiebe. — Abh. Geol. Paläont. Inst. Greifswald, 13, 1—62.
• WRIGHT, R. P. 1973. Marine Jurassic of Wyoming and South Dakota: Its paleoenvironments and paleobiogeography. Papers on Paleontology, 2, 49 pp. Ann Arbor.
• YAMANI, S. A. 1973. Zur Bivalvenfauna der Korallenkalke von Laisacker bei Neuburg a.d. Donau (Unter-Tithon). Dissertation, München, 1—216.
• YONGE, С. M. 1939. The protobranchiate Mollusca; a functional interpretation of their structure and evolution. — Phil. Trans. R. Soc., B, 230, 79—147.
• ZIETEN, С. H. 1830. Die Versteinerungen Württembergs. 1, 1—102. Stuttgart.
• ZNOSKO, J. 1957. Outline of stratigraphy of the Dogger in the Łęczyca areas (in Polish with English summary). — Biul. Inst. Geol., 125, 1—144.
• ZNOSKO, J. 1958. The Upper Vesulian of the Jurassic in the Łęczyca Region (in Polish with English summary). — Ibidem, 126, 477—507.