On the trilobite family Staurocephalidae

• Autorzy: Kielan Z.

Warianty tytułu

PL

O rodzinie Trylobitów Staurocephalidae

RU

O semejjstve Trilobitov Staurocephalidae

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The ventral cephalic sutures of the genus Staurocephalus Barrande, 1846, are described and are shown to be eu-ptychopariid type, the rostral plate being extremely large. The origin of this structure in Staurocephalus is discussed. The similarities between Staurocephalus and Oedicybele Whittington, 1938, are pointed out and the two genera are taken to constitute a separate family - the Staurocephalidae. Staurocephalus clavifrons Angelin , Staurocephalus sp.a, Staurocephalus sp.b, Staurocephalus sp.c, and Oedicybele kingi Whittington are described.

PL

Stanowisko systematyczne rodzaju Staurocephalus Barrande, 1846, było wielokrotnie dyskutowane i rodzaj ten był zaliczany bądź do rodziny Cheiruridae bądź do Encrinuridae. Dowody przemawiające za wydzieleniem tego rodzaju z Cheiruiridae były omawiane m. in. p rzez Reeda (1898), Kinga (1920), Warburg (1925 ), Opika (1937) oraz Prantla i Pribyla (1947), przy czym ci ostatni autorzy utworzyli dla niego podrodzinę Staurocephalinae w obrębie Encrinuridae. Należy podkreślić, że King (1920), na podstawie studiów nad budową hypostomu staurocefalusa, wypowiedział pogląd, że trudno jest znaleźć rodzinę o podobnej budowie hypostomu. Hypostom staurocefalusa jest odległy zarówno od typu cheiruridowego, jak i enkrinuridowego. Budowa hypostomu staurocefalusa potwierdza, zdaniem Kinga , pogląd, że rodzaj ten powinien być wydzielony z Cheiruridae, lecz, z drugiej strony . nie przemawia za włączeniem go do Encrinuridae. Przeprowadzając studia nad fauną trylobitów górno-ordowickich (głównie z poziomu ze Staurocephalus clavifrons) z Gór Świętokrzyskich - miejscowości Wólka i Brzezinki (Kielan, 1955 i 1956) oraz porównując tę faunę z trylobitami górno-ordowickimi Skandynawii i Wielkiej Brytanii. miałam do dyspozycji wiele dość dobrze zachowanych okazów rodzaju Staurocephalus. Zapoznanie się z jego morfologią doprowadziło mnie do wniosku potwierdzającego pogląd Kinga, że Staurocephalus winien być wykluczony również z rodziny Encrinuridae. Dowodów na to, poza budowa hypostomu, dostarcza morfologia pygidium oraz przebieg wentralnych szwów twarzowych i kształt rostrum u tego rodzaju. Cechą diagnostyczną rodziny Encrinuridae jest budowa pygidium. Wszystkie inne cechy charakteryzujące tę rodzinę, podawane przez Schmidta (1881), Hupe (1953) i inny autorów, występują również u pewnych przedstawicieli Pliomeridae i Cheiruridae i dlatego nie mogą być traktowane jako par excellence charakterystyczne dla Encrinuridae. Pygidium Encrinuridae charakteryzuje się dużą liczbą segmnentów rachialnych i stosunkowo znacznie mniejsza liczba segmentów pleuralnych . Małe pygidium staurocefalusa, z 3 pierścieniami na rachis i 3 pleurami wydłużonymi w kolce, jest zupełnie odmienne od pygidium charakterystycznego dla Encrinuridae. Zbadanie dobrze zachowanych cefalonow S.clavifrons z Gór Świętokrzyskich oraz S.cf. murchisoni z Anglii wykazało. że rostrum staurocefalusa jest niezmiernie duże, złożone z dwóch części . Jego część przednia jest wypukła i stanowi bezpośrednie przedłużenie wzdętego przedniego płata glabelli ; część tylna jest mniejsza, drobno granulowana i ma kształt trapezoidalny (fig. 1 i 3). Ten typ rostrum jest zupełnie odmienny od rostrów u przedstawicieli Encrinuridae, gdzie jest one małe, jednolite i zazwyczaj bardzo wąskie, i stanowi dalszy fakt przemawiający za wydzieleniem staurocefalusa z tej rodziny. W górnym ordowiku i w sylurze rodzaj Staurocephalus wykazuje szerokie rozprzestrzenienie geograficzne. Ze środkowego ordowiku nie był on dotychczas wzmiankowany. W pracy niniejszej opisany jest najstarszy znany Staurocephalus, oznaczony jako Staurocephalus sp, a, pochodzący z warstw środkowego ordowiku , poziom z Dicranograptus clingani, z Norwegii. Gatunek ten różni się od górno-ordowickich i sylurskich przedstawicieli rodzaju Staurocephalus głównie mniej wzdętym przednim płatem glabelli odmiennym wykształceniem trzeciej bruzdy bocznej (fig . 4; pl. IV,fig . 3). Wentralne szwy twarzowe i spodnia strona cefalonu nie zachowały się u tego gatunku. Studia nad budową rostrum i przebiegiem wentralnych szwów twarzowych u S. clavifrons i S. cf . murchisoni pozwalają wyobrazić sobie jak wyglądało wykształcenie tych elementów u przypuszczalnego przodka staurocefalusa. Wydaje się prawdopodobne, że w związku z wzdęciem przodniego płata glabelli, w toku ewolucji rodzaju Staurocephalus, pierwotny, otoczony ząbkami brzeg cefalonu został przesunięty pod spód wzdętego płata. W takiej pozycji znajduje się on u S. clavifrons i S. cf.murchisoni (fig. 1 i 3; pl. I , fig . 1 c; pl. II , fig. 2 b). Szew rostralny natomiast przesunął się z pierwotnego brzegu cefalonu - na obecny jego brzeg, gdyż tylko w tym położeniu może on być funkcjonalny w czasie linienia. W związku z tym płytka rostralna znacznie się powiększyła i składa się z dwóch części : pierwotnego rostrum,stanowiącego obecnie tylną , subtrapezoidalną część rostrum u S.clavifrons i S. cf.murchisoni, oraz z części przedniej, stanowiącej bezpośrednie przedłużenie wzdętego przedniego płata , należącej pierwotnie do glabelli. Rodzaj Oedicybele Whittington, 1938, znany był dotychczas tylko z kranidiow, w związku z czym jego stanowisko systematyczne było niejasne. (Rodzaj Jemtella Thorslund, 1940, traktowany jest tutaj jako synonim Oedicybele) . Miałam do dyspozycji szereg całych okazów Oedicybele kingi Whittington z górnego ordowiku Gór Świętokrzyskich i Szwecji (fig. 5; pl. V i VI). Porównanie całych pancerzy rodzajów Oedicybele i Stauroeephalus wykazało (fig. 2 i 5), że podobieństwa między tymi rodzajami są znaczne. U obu rodzajów glabella składa się z wąskiej, tylnej części z 3 parami bruzd bocznych i bardzo wypukłego płata przedniego. Toraks u Staurocephalus ma 10 segmentów, a u Oedicybele - 11, lecz kształt pleur jest u obu rodzajów podobny. Wreszcie oba rodzaje charakteryzują uderzajaco podobne małe pygidia, o 3 segmentach rachialnych (niekiedy 4 u Staurocephalus) i 3 pleurach, wyciągniętych w skierowane ku tyłowi kolce. Przebieg wentralnych szwów twarzowych i kształt rostrum jest u Oedicybele niekompletnie znany, istnieje jednak pewne prawdopodobieństwo, że rodzaj ten ma również duże i szerokie rostrum. Opierając się na wyżej podanych faktach, rodzaje Staurocephalus i Oedicybele zostały w niniejszej pracy wydzielone zarówno z Cheiruridae, jak i z Encrinuridae, i umieszczone razem w odrębnej rodzinie Staurocephalidae.

RU

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1957
• Tom: 02
• Numer: 2-3
• Opis fizyczny: p.155-180,fig.,ref.

Twórcy

autor

Kielan Z.

• Paleozoolocical Laboratory of the Polish Academy of Sciences, Warsaw, Poland

Bibliografia

• ANGELIN N. P . 1878. Palaeontologia Scandinavica . I : Crustacea formationis transitionis, ed, 2. by G. Lindstrom, 1-96. Lipsiae (Lundae).
• BARRANDE J . 1846. Notice prcliminaire sur le systeme et les trilobites de Boheme, 1- 97. Leipzig. -1852. Systeme silurien du centre de la Boheme I : Recherches paleontologiques. 1, 1- 935. Prague. -1872 . Systeme silurien du centre de la Boheme . I : Recherches paleontologiques. Suppl. au vol. 1, 1-647. Prague.
• BEGG J . L. 1940. A note on the genera Staurocephalus and Sphaerocoryphe with the description of new species of Sphaerocoryphe. Geol. Mag. , 77, 14, 295-304. London.
• ETHERIDGE R. & MITCHELL J . 1917. The Silurian trilobites of New South Wales with references to those of other parts of Australia. IV: The Calymenidae, Cheiruridae, Harpeidae, Bronteidae etc., with appendix . Proc. Linn. Soc. N. S. Wales, 42, 3, 480- 510. Sydney.
• HAWLE I. & CORDA A. J . 1847. Prodrom einer Monographie der bohmischen Trilobiten. 1-176. Prag.
• HUPE P. 1953. CIasse d es Trilobites . In: Piveteau J ., 'I'raite de Paleontologic . 3, 44- 246. Paris.
• JAANUSSON V. 1956. On the trilobite genus Celmus Angelin, 1854. Bull. Geol. Inst. Uppsala, 36, 5, 35-49. Uppsala .
• KIELAN Z. 1955. O nowym trylobicie z rodzaju Ceraurus i znaczeniu kolców głowowych w ontogenezie i filogenezie trylobit6w (A new trilobite of the genus Ceraurus and the significance of cephalic spines in the ontogeny and phylogeny of trilobites). Acta. Geol. Pol., 5, 2, 215-240. Consp , 63- 80. Warszawa. -1956. Stratygrafia górnego ordowiku w Górach Świętokrzyskich (On the stratigraphy of the Upper Ordovician in the Holy Cross Mts.). Ibidem, 6, 3, 254-271, Consp. 55-64.
• KING W. B. R. 1920. Notes on the genus Sphaerocoryphe. Geol Mag., 57, 532-534. London.
• KONINCK L. G. de. 1898. Description of the Paleozoic fossils of New South Wales (Australia). Mem. Geol Surv . N. S. Wales, Paleont., 6, 1-298, Sydney.
• McCOY F . 1854. Description of the British Paleozoic fossils in the Geological Museum of the University of Cambridge. Cambr. Univ. Press, 1-661. Cambridge.
• LIN E. 1906. Om de Chasmopskalken och Trinucleusskiffern Motsvarande bildningare i Skane, Medd. Lunds Geol. Faltkl., B, 1, 1-79. Lund.
• OPIK A. 1937. Trilobiten aus Estland. Acta et Comment . Univ. Tartuensis 32 3, 1-163. Tartu.
• PRANTL F . & PRIBYL A. 1947. Classification of some Bohemian Cheiruridae (Trilobitae). Sborn. Nar , Mus. V Praze, 3 B, 1, 1-44. Praha. - 1948. Some new or imperfectly known Ordovician trilobites f rom Bohemia. Bull. Int. Acad. tcheque Sci ., 49, 8, 1- 21. Praha.
• RASETTI F. 1952. Ventral cephalic sutures in Cambrian trilobites. Amer. J. Sci. , 250, 885-898. New Haven.
• RATTE F . 1888. Note on some trilobites new to Australia. Proc. Linn. Soc. N. S. Wal es, 2 (1887), 95-102. Sydney.
• RAYMOND P . E. 1913. Trilobitae. In : Eastman R. & Zittel K. , Text-book of Paleontology. London.
• REED F . R. C. 1898. Note on the affinities of the genera of the Cheiruridae. Geol Mag., 4, 5. London. -1903-1906. The Lower Paleozoic Trilobites of the Girvan district, Ayrshire. Palaeontogr. Soc., 1-186. London. -1928. Notes on the family Encrinur idae. Geol. Mag., 45, 51-76. London.
• SALTER J . W. 1864. Figures and descriptions illustrative of British organic remains. XI: Trilobites. Mem. Geol Surv. Un. Kingdom, 1- 3. London. - 1865. A Monograph of British Trilobites. Pt. II. Paleontogr. Soc., 1- 224 London.
• SCHMIDT FR. 1881. Revision der ostbaltischen silurischen Trilobiten . I : Phacopiden, Cheiruriden und Encrinuriden. Mem. Acad. Imp. Sci., Ser. 7, 30, 1,1-238. St. Petersbourg.
• THORSLUND P. 1940. On the Chasmops series of Jemtland and Sodermanland (Tvaren) . Sveriges geol. unders.. C, 436, 1-191. Stockholm.
• WARBURG E. 1925. The Trilobites of the Leptaena Limestone in Dalarne. Bull Geol, Inst. Uppsala, 17, 1-447. Uppsala.
• WEBER B. N. 1948. Trilobity silurskich otlozenij SSSR. I : Niznesilurskie trilobitv. Monogr. Paleont . SSSR, 69, 1-113. Moskva-Leningrad. - 1951. Verschnesilurskie trilobity SSSR. Tr. Vsesoj. Geol. Inst ., 1-54. Moskva.
• WELLER S. 1907. The Paleontology of the Niagaran Limestone in the Chicago Area. Bull. Nat. Hist . Surv . Acad. Sci ., 4, 2, 163-281. Chicago.
• WHITTINGTON H. B. 1938. The Geology of the district around Liansantffraid Ym Mechain, Montgomeryshire. Quart. J. GeoL Soc., 94, 423-457. London. -1950. Sixteen Ordovician genotype trilobites. J . Paleont ., 24, 5, 531- 565. Menasha.