Kamienie Brodzińskiego na Pogórzu Wiśnickim - problem zagrożenia karpackich skałek piaskowcowych działalnością wspinaczkową

• Autorzy: Alexandrowicz Z.

Warianty tytułu

EN

Brodzinski Stones on the Wisnicz Foothill - a problem of Carpathian sandstone tors at risk from rock climbing

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Skałki piaskowcowe „Kamienie Brodzińskiego” wieńczące wzgórze Paprotna na Pogórzu Wiśnickim w pobliżu Lipnicy Murowanej, dzięki wykupieniu terenu, na którym występują przez Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, podlegają ochronie od 1938 roku. Nadana im wówczas nazwa wiąże się z pamięcią o Kazimierzu Brodzińskim (1791-1835), poecie doby romantyzmu, pochodzącym z okolicy tej zabytkowej miejscowości. W 1962 roku omawiane skałki zostały uznane jako pomnik przyrody na podstawie Ustawy o ochronie przyrody z 1949 roku. Są one zbudowane z piaskowców należących do formacji piaskowców istebniańskich dolnych (górna kreda) i reprezentują osady fliszowe o typie fluksoturbidytów, powstałe w wyniku podmorskich spływów słabo skonsolidowanego materiału piaszczysto-żwirowego. Zmienność sedymentacji osadów tworzących wówczas rozległe stożki podmorskie wyraźnie odwzorowuje się w mikrorzeźbie powierzchni skałek. Inną ich charakterystyczną cechą są dzielące je rozwarte szczeliny, wzdłuż których następował rozpad masywu piaskowcowego i przemieszczenie grawitacyjne na stoku części jego fragmentów. Sprzyjającym okresem zainicjowania tych procesów był schyłek plejstocenu, w czasie stopniowego zanikania wieloletniej zmarzliny. Duże rozmiary i oryginalna morfologia form skałkowych oraz ich łatwa dostępność sprawiają, że są one atrakcyjne do zwiedzania, co zarazem naraża je na nieodwracalne zniszczenia. Chronione skałki piaskowcowe na Pogórzu Karpackim stały się bowiem obiektami wykorzystywanymi w działalności wspinaczkowej, ostatnio zwłaszcza w uprawianiu tzw. bulderingu, o czym świadczą dane przedstawione w niniejszym artykule. Szkodliwe oddziaływanie wspinaczki zostało potwierdzone wynikami przeprowadzonych badań, które stanowią główny argument wskazujący na konieczność wprowadzenia bezwzględnego zakazu nie tylko takich działań, ale także wszelkich innych (np. graffiti) powodujących niszczenie powierzchni skalnych.

EN

Heights in the Carpathian Foothill, built of flysch formations comprising thick complexes of Istebna and Ciężkowice sandstones of the Silesian Nappe, are in places covered by original rocky landforms. The Wiśnicz- Lipnica Landscape Park is a documented example of their occurrence, with four legally protected sites of sandstone rocks (Fig. 1). One of the most original groups of rocks, although small in number, are known as the Brodziński Stones (Kamienie Brodzińskiego). These rocks are located on Paprotna hill (437.7 m a.s.l.) near Lipnica Murowana (Figs 1-3). They were named as a tribute to the poet Kazimierz Brodziński (1791-1835), who was born and spent his youthful years nearby, drawing his inspiration from nature and folklore of these lands. The area containing the two largest rocks along with the surrounding forest was bought by the Polish Tatra Society, which enabled it to be placed under protection in 1938, subsequently recognised by granting a natural monument status in 1962. It is suggested to extend the current range of protection to include two tors situated on the eastern slope of Paprotna hill (Figs 2-3). The Brodziński Stones are built of thick sandstone beds representing fluxoturbidite-type Lower Istebna Sandstone (Upper Cretaceous), which were formed by submarine flows of loosely consolidated sand and gravel material, developing into wide cones on the flysch basin bottom. The diverse sedimentation of these untypical flysch deposits is clearly reflected in the tor landforms due to the selective process of sandstone weathering (Figs 4-7). The conditions determining the occurrence of tors are also evident from intersecting broad crevices, marking the tracks along which the originally compact sandstone massif disintegrated and some of its fragments slid down the slope. A favourable period for these processes was the close of the Pleistocene when the gravity movement occurred in the rocky substrate as a result of permafrost meltdown. Original, attractive for tourists, and easily accessible Brodziński Stones, like other protected tors in the Carpathian Foothill, are prone to irreversible damage. This is due to not prohibited activities including scraping notices, graffiti, and lately rock climbing, which is becoming increasingly popular, as shown by the presented data concerning the allegedly protected tor areas (Figs 6, 8, 9). Sandstone tors are considered most suitable for the type of climbing known as bouldering. This activity involves using no safety measures other than magnesium grip powder (magnesium hydroxycarbonate), which leaves unsightly, white stains on walls that are difficult to remove (Fig. 9). The threats posed by rock climbing are rarely assessed and respected, except certain places in the world where they mostly pertain to vegetation and bird nesting. However, the transformation of tor landforms by human impact is not typically taken into consideration. When carried out in this regard, the interpretation of the existing study results concerning the Carpathian tors explicitly shows the reasons and nature of their degradation process. The detrimental effects of rock climbing and other activities are a proven argument that they should be banned in legally protected areas and for such a ban to be enforced under penalty. These activities should be diverted to objects located outside the present and suggested range of protection, such as certain non-operational quarries, and particularly to safer artificial climbing walls, which can be modelled to resemble genuine forms.

Słowa kluczowe

PL

Pogorze Wisnickie; skalki piaskowcowe; pomnik przyrody Kamienie Brodzinskiego; wspinaczka skalkowa; zagrozenia przyrody; ochrona przyrody

• Wydawca: -
• Czasopismo: Chrońmy Przyrodę Ojczystą
• Rocznik: 2014
• Tom: 70
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.3-18,rys.,fot.,bibliogr.

Twórcy

autor

Alexandrowicz Z.

• Instytut Ochrony Przyrody, Polska Akademia Nauk, ul.Mickiewicza 33, 31-120 Kraków

Bibliografia

• Alexandrowicz Z. 1970. Skałki piaskowcowe w okolicy Ciężkowic nad Białą. Ochr. Przyr. 35: 281-335.
• Alexandrowicz Z. 1978. Skałki piaskowcowe Zachodnich Karpat fliszowych. Kom. Nauk Geol. PAN, Oddz. w Krakowie. Pr. Geol. 113:1-87.
• Alexandrowicz Z. 1987. Rezerwaty i pomniki przyrody nieożywionej województwa krośnieńskiego. W: Michalik S. (red.). System ochrony przyrody i krajobrazu województwa krośnieńskiego. Studia Naturae, ser. B, 32: 23-72.
• Alexandrowicz Z. 2008. Sandstone rocky forms in the Polish Carpathians attractive for education and tourism. Przegl. Geol. 56 (8/1): 680-687.
• Alexandrowicz Z. 2009. Skałki piaskowcowe na szlakach turystycznych Pogórza Karpackiego - walory geologiczne i krajobrazowe oraz ich zagrożenia. Wierchy 75: 179-198.
• Alexandrowicz Z., Brzeźniak E. 1989. Uwarunkowania procesów wietrzenia na powierzchniach skałek piaskowcowych w wyniku zmian termiczno-wilgotnościowych. Folia Geographica, ser. Geographica-Physica 21: 17-36.
• Alexandrowicz Z., Marszałek M., Rzepa G. 2012. Rola kory wietrzeniowej w ewolucji powierzchni karpackich skałek piaskowcowych. Chrońmy Przyr. Ojcz. 68 (3): 163-174.
• Alexandrowicz Z., Marszałek M., Rzepa G. 2013. Distribution of secondary minerals in crusts developed on sandstone exposures. Earth Surface Processes and Landforms DOI: 10.1002/ esp.3449.
• Alexandrowicz Z., Pawlikowski M. 1982. Mineral crusts of the surface weathering zone of sandstone tors in the Polish Carpathians. Mineralogia Polonica 13 (2): 41-59.
• Dikau R., Brunsden D., Schrott L., Ibsen M.I. (red.) 1996. Landslide, recognition. Identification movement and causes. Wiley, Chichester.
• Douglas J. 1976. Lithology, landforms and climate. W: Derbyshire E. (red.). Geomorphology and climate. Chichester. Wiley: 345-366.
• Dudziak J. 1958. W dwudziestolecie utworzenia rezerwatu skalnego „Kamienie Brodzińskiego”. Chrońmy Przyr. Ojcz. 14 (5): 34-35.
• Gerrard A.J. 1988. Rocks and landforms. London. Unwin Hyman Ltd.
• Goetel W. 1937. O ochronę przyrody gór. Wierchy 15: 148-178.
• Golonka J., Krobicki M., Strzeboński P. 2008. Stop 4. The Brodziński Tors - Kamienie Brodzińskiego. W: Geotourism and Mining Heritage: 105-108. 4th International Conference Geotour 2008. 26- 28 June 2008, Kraków, AGH University of Science and Technology; Faculty of Geology, Geophysics and Environmental Protection, IAGt - International Association for Geotourism.
• Jodłowski M. 2011. Zasady dobrej praktyki w zarządzaniu ruchem wspinaczkowym na obszarach chronionych. Instytut Geografii Przestrzennej UJ, Kraków.
• Klimaszewski M. 1932. „Grzyby skalne” na pogórzu karpackim między Rabą a Dunajcem. Ochr. Przyr. 12: 64-70.
• Korpak J. 2008. Wiśnicko-Lipnicki Park Krajobrazowy. Mapa turystyczna 1:30 000, wyd. 2, „Com- pass”.
• Koszarski L. 1962. Skałki piaskowców istebniańskich w okolicy Krosna. Chrońmy Przyr. Ojcz. 17 (6): 17-31.
• Milewski W. 1938. Otwarcie rezerwatu P.T.T. „Kamienie Brodzińskiego”. Wierchy 16: 189-190.
• Peszat C. 1976. Piaskowce istebniańskie (kampan - paleocen). W: Peszat C. (red.). Piaskowce karpackie, ich znaczenie surowcowe i perspektywy wykorzystania. Zesz. Nauk. AGH, Geologia 2 (2): 27-35.
• Skoczylas-Ciszewska K., Burtan J. 1954. Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. M 34-77B (Bochnia). Inst. Geol., Wyd. Geologiczne.
• Swidziński H. 1933. „Prządki” - skałki piaskowca ciężkowickiego pod Krosnem. Zabytki Przyrody Nieożywionej Ziem Rzeczypospolitej Polskiej 2: 94-125.
• Śliwa L., Krzewicka B., Sosin A., Stolarczyk P. 2001. Porosty (Lichenes) chronionych skałek piaskowcowych na Pogórzu Wiśnickim. Chrońmy Przyr. Ojcz. 57 (3): 32-42.
• Unrug R. 1963. Warstwy istebniańskie - studium sedymentologiczne. Rocz. Pol. Tow. Geol. 33 (1): 51-92.