The Vertinigidae of Poland (Gastropoda: Pulmonata: Pupilloidea) - a systematic monograph

• Autorzy: Pokryszko B.M.

Warianty tytułu

PL

Vertinigidae Polski (Gastropoda: Pulmonata: Pupilloidea) - monografia systematyczna

RU

Vertinigidae Pol'shi (Gastropoda: Pulmonata: Pupilloidea) - sistematicheskaja monografija

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The Vertiginidae in Poland are represented by 10 species (and 2 likely to be found) of Vertigo O. F. MÜLLER, 1774, 3 species of Truncatellina LOWE, 1852 and 3 species of Columella WESTERLUND, 1878. All the taxa are presented in detail with synonymy, descriptions of shells and genitalia, notes on ecology, distribution and variability. Shell characters are suitable for diagnostic purposes; characters of the shell, genitalia and nervous system — for phylogenetic considerations. The monotypie Vertigininae FITZINGER, 1833 are more plesiomorphous than the Truncatellininae STEENBERG, 1925, of which Columella is more apomorphous than Truncatellina. The following zoogeographic groups have been recognized: species inhabiting the whole area (widely distributed in Europe/World), species having isolated lowland localities (mostly Mediterranean and North-European), species found at high altitudes in the mountains (Arctic-Alpine) and essentially montane species with a few lowland localities (Boreo-Alpine). A determination key is provided. Habitat preferences, growth, maturity, reproduction and variability patterns of apertural barriers are discussed.

PL

Podstawą pracy było około 5200 okazów zebranych w latach 1978 1987 oraz pochodzących z polskich i zagranicznych kolekcji muzealnych. Vertiginidae w Polsce reprezentowane są przez rodzaje: Vertigo O. F. MÜLLER, 1774, Truncatellina LOWE, 1852 i Columella WESTERLUND, 1878. Łącznie stwierdzono 16 gatunków, dalsze 2 są prawdopodobne do znalezienia, ze względu na występowanie na obszarach przyległych. Dla każdego z gatunków podano synonimię, pełny, uwzględniający zakres zmienności opis skorupy i układu rozrodczego, uwagi o rozmieszczeniu i ekologii; dla gatunków, w których przypadku materiał był dostatecznie liczny — także przykłady zmienności międzypopulacyjnej cech skorupy. Dokonano oceny wartości diagnostycznej cech i ich przydatności do wnioskowania o filogenezie. Cechy skorupy (kształt, uzbrojenie otworu, rzeźba powierzchni, wymiary, barwa) są przydatne diagnostycznie i na nich został oparty klucz do oznaczania gatunków. Cechy skorupy, układu rozrodczego i układu nerwowego uznano za przydatne do rozważań filogenetycznych. Monotypowe Vertigininae FITZINGIR, 1833 są bardziej plezjomorficzne niż Truncatellininae STEENBERG, 1925. W obrębie Truncatellininae rodzaj Columella jest bardziej apomorficzny niż Truncatellina. Badane taksony charakteryzują się następującymi cechami autapomorficznymi. Vertiginidae: męskie narządy kopulacyjne bez epiphallus i organów dodatkowych. wciągacz prącia pojedynczy: Verticjininae: prącie podzielone przewężeniem na dwie części; Truncatellininae: proste, rurkowate prącie, brak morfologicznie wyodrębnionej prostaty, brak wolnego odcinka jajowodu, czarno pigmentowane plamy na worku trzewiowym; Truncatellina: krótki trzonek torebki kopulacyjnej; Columella: przyczep wciągacza prącia przesunięty na nasieniowód lub w położenie subapikalne, skorupa o nieuzbrojonym otworze, z możliwością dalszego wzrostu po osiągnięciu dojrzałości płciowej. Porównanie centralnego układu nerwowego Vertigo i Columella (zlewanie prawego zwoju pleuralnego i parietalnego) przemawia za proponowanym podziałem cech na plezjo- i apomorficzne. Zmienność uzbrojenia otworu zbadanych gatunków rodzaju Vertigo podlega prawidłowościom wskazującym na możliwość działania efektu założyciela w ewolucji tej grupy. Biologia rozrodu została poznana u kilku przedstawicieli rodzaju Vertigo. Ślimaki te są jajorodne, okres inkubacji jaj trwa 7-12 dni, wzrost i osiągnięcie dojrzałości płciowej w sprzyjających warunkach 3-4 tygodnie. W czasie kopulacji osobniki eufalliczne pełnią rolę samców, afalliczne — samic. Osobniki hodowane w izolacji od wczesnych stadiów rozwojowych znoszą normalnie rozwijające się jaja. Ze względu na rozmieszczenie wyróżniono następujące grupy gatunków: gatunki zamieszkujące całe terytorium Polski (poza tym szeroko rozmieszczone w Europie/świecie); gatunki mające izolowane stanowiska na nizinach (głównie śródziemnomorskie i północnoeuropejskie); gatunki mające izolowane stanowiska w wysokich górach (arktyczno-alpejskie); gatunki górskie z nielicznymi stanowiskami na nizinach (borealno-alpejskie).

RU

Исследовано ок. 5200 экземпляров Vertiginidae собранных в годах 1978-1987. а также происходящих из польских и зарубежных музеальных коллекций. Установлено присутствие 16 видов принадлежащих к родам Vertigo О. F. MÜLLER, 1774, Truncatellina LOWE, 1852 и Columella WESTERLUND, 1878. С высокой вероятностью можно предпологать присутствие 2 добавочных видов, из-за того что они были найдены на прилегающих к Польше территориях. Дла каждого из видов представляется его синонимы и полное описание раковины и половой системы в целом спектре их изменчивости. Представляется также замечения о распространению и экологии исследованных видов. В случае высокой численности экземпляров вида показано примеры междупопуляционной изменчивости признаков раковины. Проведено оценку диагностической ценности признаков и возможности их употребления при установливанию филогенетических соотношений. Признаки раковины (форма, устьевая арматура, скульптура поверхности, размеры, окраска) пригодны с диагностической точки зрения и на них основан определитель видов. Признаки раковины, половой системы и нервной системы показались пригодными для филогенетического анализа. Монотипические Vertigininae FITZINGER, 1833 более плезиоморфические чем Truncatellininae STEENBERG, 1925. В подсемействе Truncatellininae род Columella является более апоморфическим чем Truncatellina. Исследованные таксоны характерны следующими аутапоморфическими признаками. Vertiginidae: отсутствие эпифаллуса и придаточных органов мужского отдела, половой ретрактор нерасщепленный; Vertigininae: пенис разделенный перетяжкой на две части; Truncatellininae: простой трубчатый пенис, отсутствие морфологически выделенной простаты, отсутствие свободного отрезка яйцевода, черные пигментные пятня на внутренностном мешке: Truncatellina: короткий проток семяприемника; Columella: место прикрепления полового ретрактора сдвинуто на семяпровод или расположено субапикально, устье раковины лишено арматуры, возможность роста раковины после достижения половой зрелости. Сравнение центральной нервной системы Vertigo и Columella (слияние правого плеврального и паретального ганглия) говорит в пользу предлагаемого разделения признаков на плезио- и апоморфические. Изменчивость устьевой арматуры была исследованна у видов Vertigo. Некоторые закономерности показывают возможность действия эффекта основателя в эволюции исследованной группы. Размножение было исследованно у нескольких видов Vertigo. Улитки эти яйцекладущие, время инкубации продолжается 7-12 дней, рост и достижение половой зрелости в благоприятных условиях 20-30 дней. Во время совокупления эуфаллические особы выполняют роль самцов, афаллические — самок. Особы выращиванные с ранных развитевых стадий в изоляции производят нормально развивающиеся яйца. По кригерие распространения установлено следующие группы видов: виды населяющие всю территорию Полыни (кроме того широко распространены во всей Европе/мире); виды имеющие изолированные местонахождения на низинах (в главном средиземноморские и северно-европейские); виды имеющие изолированные местонахождения в высоких горах (арктически- -алышйские) и виды живущие в горах, с немногочисленными местонахождениями на низинах (бореально-альпийские).

• Wydawca: -
• Czasopismo: Annales Zoologici
• Rocznik: 1989-1990
• Tom: 43
• Numer: 08
• Opis fizyczny: p.134-257,fig.,ref.

Twórcy

autor

Pokryszko B.M.

• Natural History Museum, Wroclaw University, Sienkiewicza 21, 50-335 Wroclaw, Poland

Bibliografia

• ADAM W. 1954. Études sur les mollusques de l'Afrique Centrale et des regions voisines. I. Vertiginidae et Valloniidae. Vol. Jubil. Victor VAN STRAELEN, 2. Bruxelles. pp. 725-817.
• ALDER J. 1938. Supplement to a Catalogue of the land and freshwater testaceous Mollusca found in the vicinity of Newcastle. Trans. Nat. Hist. Soc. Northumberland. Durham, Newcastle, 2: 337-342.
• ALEXANDROWICZ S. W. 1984. Zespoły mięczaków rezerwatu Obrożyska koło Muszyny. Chrońmy Przyr. ojcz., Kraków, 40, 4: 40 47.
• ALEXANDROWICZ S. W. 1988. Malacofauna of the Wawel Hill in Cracow. Folia malac., Kraków, 2: 29-51.
• ANT H. 1961. Zur Frage der Artberechtigung der Synonymie und der Verbreitung von Vertigo heldi (CLESSIN, 1877). Arch. Moll., Frankfurt a. M., 90: 165-169.
• Ant H. 1965. Der boreoalpine Verbreitungstypus bei europäischen Landgastropoden. Verh. dtsch. zool. Gcs. Kiel. Leipzig, 28: 326-335.
• BAKER H. B. 1935. Revieto of the anatomy of Pupillidae and related groups. In: PILSBRY H. A. Manual of Conchology. Philadelphia. Ser. 2, 28: 191-209.
• BERGER L. 1960. Badania nad mięczakami (Mollusca) Pojezierza Mazurskiego. Bad. fizjogr. Pol. zach., Poznań, 6: 7-49.
• BERGER L. 1961. Mięczaki pogranicza Wielkopolski, Śląska i Jury Krakowsko-Wieluńskiej. Pr. Kom. biol. PTPN. Poznań. 25: 1-124.
• BISHOP M. J. 1978. The value of the pulmonate central nervous system in phylogenetic hypothesis. J. moll. Stud., London, 44: 116-119.
• BOETTGER С. R. 1936. Das Vorkommen der Landschnecke Vertigo (Vertigo) moulinsiana DUP. in Deutschland und ihre zoogeographische Bedeutung. Sitzungsber. Ges. naturf. Fr., Berlin, 1936: 101-113.
• BOETTGER C. R. 1952. Grössenwachstum und Geschlechtsreife bei Schnecken und pathologischer Riesenwuchs als Folge einer gestörten Wechselwirkung beider Faktoren. Zool. Anz., Leipzig, 17 (Suppl. Bd.): 468-487.
• BOETTGER O. 1880. Kaukasische Mollusken, gesammelt von Herrn Hans LEDER. Jahrb. dtsch. malak. Ges., Frankfurt a. M., 7: 109-161, t. 4.
• BOETTGER O. 1889. Die Entwicklung der Pupa-Arten des Mittelrheingebietes in Zeit und Raum. Jahrb. nassau. Ver. Naturk., Wiesbaden, 42: 225-327, tt. 6-7.
• BONDESEN P. 1966. Population studies of Vertigo moulinsiana DUPUY in Denmark. Nat. Jutl. Aarhus. 12: 240-251.
• BOYCOTT A. E. 1917. Preliminary note on the genitalia of Acanthinula lamellata Jeff. J. Conch., London, 15: 157-178.
• BOYCOTT A. E. 1917a. The genitalia of Acanthinula aculeata. Proc. malac. Soc. London, London, 12: 221-226.
• BOYCOTT A. E. 1928. Vertigo alpestris var. albina in Westmorland. J. Conch., London, 18: 204.
• BROOKS S. Т., BROOKS В. W. 1940. Geographical distribution of the recent Mollusca of Newfoundland. Ann. Carnegie Mus., Pittsburgh, 28: 53-75.
• CHARPENTIER J. 1837. Catalogue des mollusques terrestres et fluviatiles de la Suisse. Neue Denkschr. allg. schweiz. Ges. Naturw., Zürich, 1, 2, 28 pp.
• CHARPENTIER J. 1847. Pupa Shuttleworthiana CHARPENTIER. In: Diagnosen neuer Landschnecken. Zeitschr. Malak., Hannover, 4: 145-151.
• CLESSIN S. 1873. Pupa edentula Drap. — inornata MICH. — columella BENZ. Malak. Вl., Cassel, 20 (1872): 50-62, t. 4.
• CLESSIN S. 1876. Deutsche Excursions-Mollusken-Fauna. Nürnberg, 288 pp.
• COLES В., COLVILLE B. 1979. Catinella arenaria (BOUCHARD-CHANTEREUX) and Vertigo geyeri LINDHOLM, from a base-rich fen in North-West England. J. Conch., London, 30: 99-100.
• COLES В., COLVILLE B. 1980. A glacial relict mollusc. Nature, London, 286: 761.
• DRAPARNAUD J. P. R. 1801. Tableau des Mollusques terrestres et fluviatiles de ia France. Montpellier et Paris, 116 pp.
• DRAPARNAUD J. P. R. 1805. Histoire naturelle des Mollusques terrestres et fluviatiles de la France. Paris, VIII+164 pp., 13 tt.
• DROZDOWSKI A. 1958. Ślimaki rezerwatu cisowego Wierzchlas na Pomorzu. Zesz. nauk. Uniw. M. Kopernika w Toruniu, Nauki mat.-przyr., Toruń, 2: 155-191.
• DROZDOWSKI A. 1961. Badania ilościowe nad fauną ślimaków okolic Płutowa. Zesz. nauk. Uniw. M. Kopernika w Toruniu, Nauki mat.-przyr., Toruń, 8: 83-148.
• DROZDOWSKI A. 1963. Ślimaki (Gastropoda) rezerwatu roślinności stepowej kolo Folusza (pow. Szubin). Fragm. faun., Warszawa, 10: 481-489.
• DROZDOWSKI A. 1966. Ślimaki (Gastropoda) wyspy na jeziorze Klasztorne (pow. Kwidzyń). Fragm. faun., Warszawa, 13: 131-143.
• DROZDOWSKI A. 1968. Badania ilościowe nad ślimakami (Gastropoda) zadrzewionego parowu i kserotermicznego stoku k. Luszkowa (pow. Świecie nad Wisłą). Fragm. faun., Warszawa, 14: 169-181.
• DROZDOWSKI A. 1978. Rozmieszczenie lądowych ślimaków skorupowych na obszarze województw bydgoskiego, toruńskiego i włocławskiego. Stud. Soc. Scient. torunensis, Toruń, 10, 2: 1-24.
• DROZDOWSKI A. 1979. Ślimaki środowisk kserotermicznych regionu kujawsko-pomorskiego. Przegl. zool., Wrocław, 23: 331-333.
• DROZDOWSKI A. 1979a. Skład gatunkowy i liczebność ślimaków rezerwatu Szczerkowo koło Osia. Stud. Soc. Scient. torunensis, Toruń, 10, 3: 31-43.
• DROZDOWSKI A. 1981. Land-Schalenschnecken des Naturreservats der Radunia-Talschlucht bei Kartuzy in Nordpolen (Gastropoda, Stylommatophora). Malak. Abh., Dresden, 7: 101-105.
• DUPUY D. 1849. Catalogus extramarinorum Galliae Testaceorum brevioribus specierum nondum descriptorum diagnosibus. Paris, 4 pp.
• DZIĘCZKOWSKI A. 1971. Ślimaki (Gastropoda) rezerwatu leśnego Świnia Góra w województwie kieleckim. Ochr. Przyr., Kraków, 36: 257-286.
• DZIĘCZKOWSKI A. 1972. Badania ilościowe ślimaków buczyn południowo-zachodniej Polski. Studium ekologiczno-faunistyczne. Prace Kom. biol. PTPN, Warszawa-Poznań, 35, 5, 90 pp.
• DZIĘCZKOWSKI A. 1974. Badania nad strukturą zespołu ślimaków (Gastropoda) lasu grądowego (Galio-Carpinetum) w Morasku pod Poznaniem. Bad. fizjogr. Pol. zach., Poznań, 27: 25-51.
• DZIĘCZKOWSKI A. 1978. Ciepłolubny zespół ślimaków z udziałem Candidula unifasciata (POIRET) w Wielkopolskim Parku Narodowym. Bad. fizjogr. Pol. zach., Poznań, 31: 75-93.
• DZIĘCZKOWSKI A. 1988. Zespoły ślimaków (Gastropoda) zbiorowisk leśnych Polski. Studium ekologiczne. Prace Kom. biol. PTPN, Warszawa-Poznań, 68, 117 pp.
• DYDUCH A. 1980. Ślimaki lądowe (Gastropoda terrestria) wybranych zbiorowisk roślinnych Puszczy Białowieskiej i Puszczy Niepołomickiej. Ochr. Przyr., Kraków, 43: 223-272.
• EHRMANN P. 1933. Mollusca (Weichtiere). Die Tierwelt Mitteleuropas, 2, 1. Leipzig, 264 pp., 13 tt.
• FÉRUSSAC J. В. L., d'AUDEBARD DE. 1807. Essai ďune méthode conchyliologique appliqué aux Mollusques terrestres et fluviatilcs. Paris, 142 pp.
• FÉRUSSAC J. B. L., d'AUDEBARD DE. 1821. Tableaux systematiques des animaux mollusques classes en families naturelles, dans lesquels on a établi la concordance de tous les systèmes; suivis ďun prodrome général. Paris, Londres, XLVIII + 111 pp.
• FORCART L. 1959. Die paläarktischen Arten des Genus Columella. Verh. naturf. Ges., Basel, 70: 7-18.
• FRANC A. 1968. Sous-classe des Pulmonés. In: GRASSÉ P.-P. — Traité de zoologie, 5, 3. Paris, pp. 325-607.
• FRÖMMING E. 1954. Biologie der mitteleuropäischen Landgastropoden. Berlin, 404 pp.
• GALLENSTEIN H. R. 1852. Kärnthens Land- und Süsswasser Conchylien. Jahrb. naturhist. Landes-Mus. Kärnthen, Klagenfurt, 1: 57-134.
• GERMAIN L 1913. Mollusques de la France et des regions voisines, 2. Paris, 374 pp.
• GERMAIN L. 1930. Mollusques terrestres et fluviatiles. 1. Faune de France, 21. Paris, 477 pp., 13 tt.
• GEYER D. 1919. Die Mollusken des Urwaldes von Bialovies. Abh. senckenb. naturf. Ges., Frankfurt a. M., 37: 39-67, t. 3.
• GEYER D. 1925. Bemerkungen zu Archiv 1924. Arch. Moll., Frankfurt a. M., 57: 99-102, t. 8.
• GITTENBERGER E. 1973. Beiträge zur Kenntnis der Pupillacea. III. Chondrininae. Leiden, 267 pp., 7 tt.
• GITTENBERGER E., BACKHUYS W., RIPKEN Th. E. J. 1970. De Landslakken van Nederland. Leiden, 177 pp.
• GMELIN J. F. 1791. Caroli a LINNÉ, Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus differentiis synonymis, locis, I, 6. Lipsiae, pp. 3021-3910.
• GRAY J. E. 1821. A natural arrangement of Mollusca, according to the internal structure. London med. Rep., London, 15: 229-239.
• GREDLER V. 1856. Tirol's Land- und Süsswasser Conchylien. Verh. zool.-bot. Ver., Wien, 6: 25-162, t. 2.
• GREDLER V. 1869. Nachlese zu Tirol's Land- und Süswasser Conchylien. Verh. zool.-bot. Ver., Wien, 19: 909-916.
• GREDLER V. 1872. Zweite Nachlese und Berichtigungen zu Tirol's Land- und Süsswasser Conchylien. Nachrbl. dtsch. malak. Ges., Frankfurt a. M., 4: 66-71.
• HARTMANN J. D. W. 1821. System der Erd- und Flussschnecken der Schweitz mit vergleichender Aufzählung aller in den benachbarten Ländern Deutschland, Frankreich und Italien sich vorfinden- den Arten. Neue Alpina, Winterthur. 1: 194-268.
• НAZAY J. 1885. Die Molluskenfauna der „Hohen Tatra" und über einige Vorkommnisse der nördlichen Karpathen. Jahrb. dtsch. malak, Ges., Frankfurt a. M., 12: 20-45.
• HELD F. 1837. Notizen über die Weichthiere Bayerns. Isis (OKEN), Leipzig, 1837, 4: 303-309, 12: 901-919.
• HESSE P. 1915. Beschreibungen neuer Arten. Arch. Moll., Frankfurt a. M., 47: 58-63.
• HEYNEMANN F. D. 1862. Zur Anatomie der Gattung Vertigo. Malak. Bl., Cassel, 9: 11-13, t. 1.
• JANKOWSKI A. 1938. Mięczaki Warszawy (Uzupełnienie). Spraw. Kom. fizjogr., Kraków, 71: 83-86.
• JANKOWSKI A. 1939. Vertigo moulinsiana (DUPUY) w Polsce. Fragm. faun. Musei zool. pol., Warszawa, 4: 237-242.
• JEFFREYS J. G. 1830. A synopsis of the testaceous pneumobranchous Mollusca of Great Britain. Trans. Linn. Soc. London, London, 16: 323-392.
• JEFFREYS J. G. 1833. A supplement to the "Synopsis of testaceous pneumobranchous Mollusca of Great Britain". Trans. Linn. Soc. London, London, 16: 505-523.
• JEFFREYS J. G. 1869. British Conchology, V. London, 258 pp., 102 tt.
• JEFFREYS J. G. 1904. British Conchology or an account of the Mollusca which now inhabit the British Isles and the surrounding areas. I. Land and Freshwater shells. London, 341 pp., 8 tt.
• JORGENSEN F. A. 1966. Statistical analysis of dr. phil. Poul BONDESEN'S data on the dental armament in three Danish populations of Vertigo moulinsiana. Nat. Jutl., Aarhus, 12: 252-257.
• KERNEY M. P. 1976. Atlas of the non-marine Mollusca of the British Isles. Huntingdon, V pp. + 199 maps.
• KERNEY М. P., CAMERON R. A. D. 1979. A field guide to the land snails of Britain and North-west Europe. London, 288 pp. 24 tt.
• KERNEY M. P., CAMERON R. A. D., JUNGBLUTH J. H. 1983. Die Landschnecken Nord- und Mitteleuropas. Hamburg u. Berlin, 384 pp., 24 tt.
• KĘDRA H. 1971. Mięczaki (Mollusca) Ziemi Chodzieskiej. Przyr. Pol. zach., Poznań, 9: 48-58.
• KĘDRA Н. 1977. Ślimaki (Gastropoda) rezerwatu „Dębina” pod Wągrowcem. Bad. fizjogr. Pol. zach. Poznań, 30: 159-168.
• KROUPOVÁ V. 1986. Krajinnoekologická charakteristika mäkkýšov Liptova. Acta Ecol., Bratislava, 11, 120 pp.
• KÜSTER H. C. 1852. Ffürnfte Abteilung der Heliceen. Pupa und Vertigo. In: MARTINI F. H. W., CHEMNITZ J.H. Syst. Conch.-Cab. Nürnberg, Bd. 1, Abt. 15. 194 pp., 21 tt.
• LARAMBERGUE M. de. 1939. Étude de 1'autofécondation chez les gastéropodes pulmonés. Recherches sur 1'aphallie et la fécondation chez Bulinus (Isidora) contortus MICHAUD. Bull. biol. France et Belgique, Paris, 73: 19-231, tt. 3-5.
• LIKHAREV I. 1963. K faune nazemnykh mollyuskov Kamchatskoy oblasti. In: Fauna Kamchatskoy oblasti. Trudy Kamchatskoy kompleksnoy ekspedicii. Leningrad, pp. 65-81.
• LINDHOLM W. A. 1910. Einige für die Fauna des St. Petersburger Gouvernements neue Landschneckcn. Nachrbl. dtsch. malak. Ges., Frankfurt a. M., 42: 34-35.
• LINDHOLM W. A. 1925. Studien an paläarktischen Vertigo-Arten. Arch. Moll., Frankfurt a. M., 57: 241-251.
• LINDHOLM W. A. 1926. Ein Beitrag zur Kenntnis der Molluskenfauna der Krim. Arch. Moll., Frankfurt a. M„ 58: 161-177.
• LOWE R. T. 1852. Brief diagnostic notices of new Maderan land shells. Ann. Mag. nat. Hist., London, 9: 112-120, 275-279.
• LOŽEK V. 1964. Quartärmollusken der Tschechoslovakei. Rozpr. Ústř. Úst. geol., Praha, 31, 374 pp., 32 tt.
• LOŽEK V. 1982. Faunengeschichtliche Grundlinien zur spät- und nacheiszeitlichen Entwicklung der Molluskenbestände in Mitteleuropa. Rozpr. čsl. Akad. Věd., Praha, 92, 4, 106 pp., 16 tt.
• MARTENS G. von. 1830. Natur- und Vaterlandskunde. Über Würtembergs Fauna. Corr.-Bl. würtemb. landwirth. Ver., 17: 123-185.
• MERKEL E. 1887. Vertigo ronnebyensis WEST, in Deutschland. Nachrbl. dtsch. malak. Ges., Frankfurt a. M., 19: 13-16.
• MICHAUD A. L. G. 1831. Complèment de l'Histoire Naturelle des Mollusques terrestres et fluviatiles de la France, de J. P. R. DRAPARNAUD. Verdun, XVI+ 116+12 pp., tt. 14-16.
• MONTAGU G. 1803. Testacea Britannica or natural history of British shells. London, XXXVIII +610 pp., 16 tt.
• MOORE C. H. 1903. Occurrence of Vertigo alpestris at Holker, Lancs. J. Conch., London, 10: 312.
• MOQUIN-TANDON A. 1855. Histoire naturelle des mollusques terrestres et fluviatiles de la France, contenant des études générales sur leur anatomie et leur physiologie et la description particuliěre des genres, des espèces et des varictés. Paris, 2 vols.: I: VIII + 416 pp.; II: 92 pp. + 54 tt.
• MOUSSON A. 1873. Coquilles recueillies par M. le Dr. SIEVERS dans la Russie méridionale et asiatique. J. Conchyl., Paris, 21: 193-230, tt. 7-8.
• MÜLLER A. 1838. Ueber einige vaterlandische Landschnecken. Arch. Naturg., Berlin, 4: 209-211, t. 4: ff. 4-6.
• MÜLLER O. F. 1774. Vermium terrestrium et fiuviatilium, seu animalium Infusorium, Helminthicorum et Testaceorum, non marinorum succincta historia. II. Testacea. Havniae et Lipsiae, XXXVI+ 214 pp.
• NILSSON A. 1987. Terrestrial molluscs from the western part of the Torneträsk area. Fauna Norrlandica, Lund, 5: 1 -16.
• NILSSON G. 1822. Historia molluscorum Sueciae terrestrium et fiuviatilium breviter delineata. Lundae, 124 pp.
• OLDHAM C. 1923. Vertigo alpestris and V. pusilla in Merioneth. J. Conch., London, 17: 33.
• OPINION 336. 1955. Addition to the Official List of Specific Names in Zoology of the specific names of one hundred and twenty-two non marine species of the Phyllum Mollusca. Opin. Decl. ICZN, London, 10: 77-108.
• PAUL C. R. C. 1975. Columella in the British Isles. J. Conch., London, 28: 371-383.
• PIECHOCKI A. 1969. Mięczaki (Mollusca) rzeki Grabi i jej terenu zalewowego. Fragm. faun., Warszawa, 15: 112 197, 3 tt.
• PIECHOCKI A. 1974. Interesujące gatunki poczwarówek (Gastropoda, Vertiginidae) w Łysogórach. Przegl. zool., Wrocław, 18: 385-390.
• PILSBRY H. A. 1948. Land Mollusca of North America (North of Mexico), II, 2, Monogr. Acad. nat. Sci. Philad., Philadelphia, 3: I -XLVII + 521-1113 pp.
• PILSBRY H. A., COOKE C. M. 1918-1920. Manual of Conchology, Ser. 2, 25. Pupillidae (Gastrocoptinae, Vertigininae). Philadelphia, IX+ 401 pp., 34 tt.
• POKRYSZKO В. M. 1986. The geographic distribution of the Vertiginidae (Gastropoda, Pulmonata) in Poland in relation to their distribution in Europe. Proc. VIII Int. Malac. Congr., Budapest, pp. 197-200.
• POKRYSZKO B. M. 1987. European Columella reconsidered (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Malak. Abh., Dresden, 12: 1-12.
• POKRYSZKO B. M. 1987a. On the aphally in the Vertiginidae (Gastropoda: Pulmonata: Orthuretha). J. Conch., London, 32: 365-375.
• POKRYSZKO B. M. in press. Life history of Vertigo pusilla O. F. M MÜLLER, 1774 (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Proc. IX Int. Malac. Congr., Edinburgh.
• REINHARDT O. 1877. Bemerkungen über einige transcaucasische Pupa-Arten. Jahrb. dtsch. malak. Ges., Frankfurt a. M., 4: 76-87.
• RIEDEL A. 1953. Male copulatory organs deficiency in the Stylommatophora with a special reference to Retinella nitens (MICH.). Ann. Mus. zool. pol.. Warszawa, 15: 83-100.
• RIEDEL A. 1954. Mięczaki okolic Kazimierza nad Wisłą. Fragm. faun., Warszawa, 7: 147-185.
• ROBINSON E. J. 1953. A possible molluscan host of Hasstilesia tricolor (Trematoda, Brachylaemidae). J. Parasit., Urbana, Illinois, 39: 228.
• ROWAN W. B. 1953. A snail intermediate host of the rabbit parasite Hasstilesia tricolor (Trematoda: Brachylaemidae). Science, New York, Washington, 117: 554-560.
• SAINT-SIMON M. A. DE:. 1877. Note sur la machoire et le ruban lingual de quelques Vertigos du sud-ouest de la France. Bull. Soc. Hist. nat. Toulouse, Toulouse, 11: 170-177.
• SAINT-SIMON M. A. DE. 1878. Note sur la machoire et le ruban lingual du Vertigo edentula. Bull. Soc. Hist, nat. Toulouse, Toulouse, 12: 214-216.
• SAY T. 1824. Mollusca. In: Expedition to the source of St. Peter's River, ... , under the command of Major LONG. II. Appendix. Reprinted in BINNEY W. G. 1856-1858. The complete writings of Thomas SAY, on the Conchology of the United States. New York, pp. 29-32, t. 74.
• SCHMID C. 1967. Columella aspera WALDÉN auf dem Spitzberg bei Tübingen (Vertiginidae). Mitt. dtsch. malakozool. Ges., Stuttgart, 1: 157-160.
• SCHMIDT A. 1849. Über eine bei Aschersleben vorkommende Pupa. Zeitschr. Malak., Hannover, 9: 140-144.
• SCHMIERER T. 1936. Über Vertigo moulinsiana DUPUY und ihre Bedeutungfür die Quartärgeologie (Gastrop., Pulmon.). Märk. Tierwelt, Berlin, 2: 1-19.
• SHILEYKO A. A. 1984. Nazemnyye mollyuski podotryada Pupillina fauny SSSR (Gastropoda, Pulmonata, Geophila). Fauna SSSR, Mollyuski 3, 3, Leningrad, 399 pp.
• SHIKOV E. V. 1981: Mollyuski khvoynykh lesov Valdayskoy Vozvyshennosti i sopredelnykh territoriy. In: Fauna Verkhnevolzhya, уеуё okhrana i ispolzovaniye. Kalinin, pp. 28-45.
• SIMROTH H. 1885. Versuch einer Naturgeschichte der deutschen Nacktschnecken und ihrer europäischen Verwandter. Zeitschr. wiss. Zool., Leipzig, 42: 203-336, tt. 7-11.
• SIMROTH H. 1912. Mollusca. In: Bronn H. G. Klassen und Ordnungen des Tierreichs. Bd. 3, Abt. 2, Buch 2. Leipzig, pp. 126-138.
• SOLEM A. 1972. Microarmature and barriers in the apertures of land snails. Veliger, Berkeley, Calif., 15: 81 87, 5 tt.
• SOLEM A. 1976. Endodontoid land snails from Pacific islands (Mollusca, Pulmonata, Sigmurethra). I. Endodontidae. Chicago, XII+ 508 pp.
• STANDEN R. 1905. Vertigo substriata (JEFF.) m. sinistrorsum. J. Conch.. London, 11: 200.
• STEENBERG C. M. 1918. Anatomie des Acanthinula et des Vallonia. Les organes génitaux. Vidensk. Medd. dansk naturh. Forening, Copenhagen, 69: 1-15.
• STEENBERG C. M. 1925. Etudes sur l'anatomie et la systematique des maillots (Fam. Pupillidae s. lat.). Copenhagen, 211 pp., 34 tt.
• STERKI V. 1888. A study of the American species of Vertigo contained in the U. S. National Museum, with the description of a new subgenus of Pupidae. Proc. U. S. nat. Mus., Washington, 11: 369-380, t. 42.
• STERKI V. 1889. Über die Beziehungen einiger europäischer und nordamerikanischer Pupiden. Nachrbl. dtsch. malak. Ges., Frankfurt a. M„ 21: 110-120.
• STEUSLOFF U. 1937. Beiträge zur Molluskenfauna der Niederrheingebietes: Lebensraum und Ernährung von Vertigo moulinsiana in Mitteleuropa. Decheniana, Bonn. 94: 30-46.
• STUDER S. 1820. Kurzes Verzeichniss der bis jetzt in unserm Vaterlande entdeckten Conchylien. Naturw. Anz., schweiz. Ges. Naturw., Bern, 3: 83-90, 91-94.
• SUNDLER B. 1924. The intrusion of land shells in some drained lake-beds in the vicinity of Borås (Sweden); with notes on varieties of Vertigo liltjeborgi WESTERLUND. J. Conch., London, 17: 105-106.
• SUNIER A. L. J. 1926. Vertigo substriata JEFFREYS, faunae Nederlandicae nova species, prétendu relégat glaciaire. Zool. Med., Leiden, 9: 113-178.
• SZAFER W., ZARZYCKI K. 1977. Szata roślinna Polski. Warszawa, 2 vols.: I: 615 pp., II: 347 pp., 3 maps.
• TURTON W. 1831. A manual of the land and fresh-water shells of British Isles, arranged according to the more modern systems of classification, and described from perfect specimens in the author's cabinet: with coloured plates of every species. London, VIII +150+ 16 pp., 10 tt.
• UHI. F. 1926. Ein Standort der Vertigo genesii GREDL. ssp. geyeri LINDHOLM in Bayern. Arch. Moll., Frankfurt a. M., 58; 226-231. URBAŃSKI J. 1947. Truncatellina claustralis (GREDL.) 1856 (Moll., Pulm., Vertiginidae) na Podolu. Ann. UMC-S, Lublin, 1: 171-182. URBAŃSKI J. 1947a. Krytyczny przegląd mięczaków Polski. Ann. UMCS, С, Lublin, 2: 1-35.
• URBAŃSKI J. 1973. Charakterystyka fauny ślimaków (Gastropoda) Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Roczn. Muz., Częstochowa, 3: 217-232.
• URBAŃSKI J. 1977. Mięczaki. In: Przyroda ojcowskiego Parku Narodowego. Warszawa, Kraków, pp. 299-318.
• VALOVIRTA I. 1967. List of Finnish land gastropods and their distribution. Ann. zool. fenn., Helsinki. 4: 29-32.
• WALDÉN H. W. 1966. Einige Bemerkungen zum Ergänzungsband zu EHRMANN'S "Mollusca'", in "Die Tierwelt Mitteleuropas". Arch. Moll., Frankfurt a. M., 95: 49-68.
• WALDÉN H. W. 1969. En översikt över Hallands landmolluskfuuna. Fauna och Flora, Stockholm, 64: 154-176.
• WALDÉN H. 1971. Om landmolluskfaunan i Tärnasjöområdet i Lycksele lappmark, jåmte några inledande ord om de biologiska undersökningarna i de norrländska älvdalarna 1959-1968. Fauna och Flora, Stockholm, 66: 53-66.
• WALDÉN Н. W. 1983. Systematic and biogeographical studies of the terrestrial Gastropoda of Madeira. With an annotated Check-list. Ann. zool. fenn., Helsinki, 20: 255-275.
• WALDÉN H. W. 1986. A comprehensive account of the Late Quaternary land Mollusca in Scandinavia. Malak. Abh., Dresden, 11: 105-133.
• WALDÉN H. W. 1986a. Über Variation, Verbreitung und Ökologie von Vertigo extima, einer für Europa neuen und bisher als selbstädiges Taxon übersehenen Art (Pulmonata: Pupillacea: Vertiginidae). Arch. Moll., Frankfurt a. M., 117: 39-57, 1 t.
• WALLENBERG C. 1858. Beschreibung einer neuen Pupa. Malak. Bl., Cassel, 5: 32.
• WATSON H. 1920. The affinities of Pyramidula, Patulastra, Acanthinula and Vallonia. Proc. malac. Soc. London, London, 14: 6 30.
• WATSON H. 1923. Masculinc deficiencies in the British Vertiginidae. Proc. malac. Soc. London, London, 15: 270-280.
• WESTERLUND С. А. 1865. Sveriges land- och sötvatten mollusker. Lund, 146 pp.
• WESTERLUND C. A. 1867. Beschreibungen und Kritik neuer Mollusken. II. Malak. Bl., Cassel, 14: 199-206.
• WESTERLUND C. A. 1871. Exposé critique des mollusques de terre et d'eau douce de la Suède et la Norvegie. Nova Acta Reg. Soc. Sci., Uppsala, 3, 8, 200 pp.
• WESTERLUND C. A. 1875. Malakologischc Studicn. Kritiken und Notizen. XI. Conspectus specierum et varietatum Europam habitantium. Malak. Bl., Cassel, 22: 120 142, t. 4.
• WESTERLUND C. A. 1876-1878. Fauna europaea Molluscorum extramarinorum. Prodromus. Lundae, 2 vols., 320 pp.
• WESTERLUND C. A. 1887. Fauna der in der paliiarktischen Region lebenden Binnenconchylien. III. Gen. Buliminus, Sesteria. Pupu. Stenogyra et Cionella. Lund, 183+15 pp.
• WESTERLUND C. A. 1897. Synopsis molluscorum extramarinorum regionis Palaearcticae. 1. Genera et species ex typis Bulimi et Pupae. Lund, 124 pp.
• WIKTOR J., WIKTOR A. 1968. Charakterystyka fauny mięczaków polskiej części Karkonoszy ze szczególnym uwzględnieniem Karkonoskiego Parku Narodowego. Ochr. Przyr., Kraków, 33: 193 214.
• WNUK D. 1986. Morfologia i wstępne badania nad biologią Columella edentula (DRAPARNAUD, 1805) (Gastropoda, Pulmonata, Vertiginidae). Diploma thesis, 30 pp. mscr., 14 tt. Library of the Museum of Natural History, Wrocław University, Wrocław.
• ZEISSLER H. 1960. Vertigo alpestris ALDER in Dänemark. Arch. Moll., Frankfurt a. M., 89: 175-177.
• ZEISSLER H. 1974. Schnecken des Volkenroder Waldes bei Körner, Kreis Mülhausen (Thüringen). Malak. Abh., Dresden, 4: 133-143.
• ZILCH A. 1959-1960. Gastropoda. II. Euthyneura. Berlin, XII+ 834 pp.