EN
The paper presents descriptions of 22 morphological types of cephalopod arm hooks found mainly in three Middle and Upper Jurassic localities in Poland. The majority of them were included in 7 new genera, Acanthuncus, Arcuncus, Cornuncus, Deinuncus, Falcuncus, Longuncus and Urbanekuncus and 12 new species; the remaining 10 forms are described without specific names. Morphology of fossil cephalopod hooks, hooks of Recent calmars and jaws of fossil and Recent polychaetes are compared. It was found that the genera Paraglycerites Eisenack and Arites Kozur hitherto considered as scolecodonts appear to be cepha lopod hooks. The stratigraphical value of the material is briefly discussed.
PL
W pracy tej opisano 22 formy morfologiczne haczyków z ramion głowongów jurajskich z Polski, łącząc je w dziewięć rodzajów, w tym siedem nowych, dwanaście form wyodrębniono w nowe gatunki. Pozostałe dziesięć oznaczono jedynie do szczebla rodzajowego ze względu na niedostateczną ilość materiału. Przeprowadzono szczegółowe porównanie haczyków kopalnych z haczykami współczesnych kalmarów z rodziny Onychoteuthidae. W wyniku porównania stwierdzono, że posiadają one podobny plan budowy, oraz że stosunek ich do otaczających tkanek miękkich był najprawdopodobniej taki sam. Krawędzie podłużne stanowiące granicę pomiędzy powierzchnią haczyka pokrytą tkankami miękkimi i powierzchnią pozbawioną ich są cechą bardzo charakterystyczną właściwą zarówno haczykom z ramion głowonogów kopalnych jak i współczesnych. W rodzaju Cornuncus oraz u Urbanekuncus sp. C i ?Onychites felinus n.sp., występuje krawędź okrężna, odpowiadająca anatomicznie krawędziom podłużnym. U większości kopalnych haczyków obserwować można ostrogę boczną, twór którego brak u głowonogów współczesnych. Wałeczek okrężny stanowi cechę charakterystyczną niektórych kopalnych rodzajów haczyków. Występowanie wałeczka okrężnego wiąże się z obecnością kaptura, ponieważ przebieg jego odpowiada przebiegowi podstawy kaptura u współczesnego Onychoteuthis i Ancistroteuthis, jakkolwiek podobnego tworu u nich nie zaobserwowano, być może ze względu na skąpy materiał porównawczy. Zróżnicowanie morfologiczne haczyków pomiędzy różnymi stanowiskami stratygraficznymi, oraz powszechność ich występowania w utworach mezozoiku, pozwala przypuszczać, że haczyki mogą być dobrymi skamieniałościami przewodnimi. Przeprowadzono także szczegółowe porównania ze skolekodontami. Porównanie haczyków ze skolekodontami jest konieczne ze względu na ich powierzchowne podobieństwo, które powodowało dotychczas włączanie haczyków z ramion głowonogów do skolekodontów (Eisenack, 1939; Howell, 1962; Kozur, 1967, 1970, 1971; Jansonius i Craig, 1971). Wykazano, że te grupy skamieniałości wyraźnie różni szereg cech morfologicznych i zwykle stan zachowania.
RU
В работе представлено описание 22 морфологических форм крючочков рук юрских головоногих моллюсков Польши. Все формы объединены в девять родов, в том числе семь новых, а двенадцать форм получило новое видовое определение. Остальные десять форм из-за недостатка материала определены лишь до рода. Проведено детальное сопоставление ископаемых крючочков с крючочками современных кальмаров семейства Onychoteuthidae. Сравнение показало, что они характеризуются сходными чертами строения и, по всей вероятности, одинаковым соотношением с окружающей мягкой тканью. Весьма характерным признаком, свойственным крючочкам как ископаемых, так и современных головоногих, являются продольные линии, которые представляют границу между поверхностью крючочка, покрытой мягкой тканью, и поверхностью, лишенной этой ткани. У рода Cornuncus и у Urbanekuncus sp. С. и ?Onychites felinus n.sp. наблюдается кольцевая линия, анатомически эквивалентная продольным линиям. У большинства ископаемых крючочков наблюдается боковой шип или шпора - образование, которое отсутствует у ныне живущих головоногих. Кольцевой валик является характерным признаком некоторых ископаемых видов крючочков. Он связан с наличием капюшона, так как своим очертанием он отражает форму основания капюшона у современных Onychoteuthis и Ancistroteuthis, хотя у них и не наблюдалось образование такого типа, возможно из-за скудности сравнительного материала. Морфологическая дифференцированность крючочков, происходящих из разных стратиграфических местонахождений, а также их повсе-местное распространение в мезозоийских породах, позволяют судить, что они могут играть роль важных руководящих окаменелостей. Проведено детальное сравнение крючочков со сколекодонтами. Это было необходимо в связи с тем, что из-за их внешнего сходства часто крючочки рук головоногих моллюсков относились к сколекодонтам (Эйзенак (Eisenack), 1939; Ховелл (Howell), 1962; Козур (Kozur), 1967, 1970, 1971; Янсониус и Крег (Jansonius i Craig), 1971). Доказано, что эти группы окаменелостей четко отличаются рядом морфологических признаков и, как правило, состоянием сохранности.