EN
The Upper Devonian genus Dzieduszyckia Siemiradzki is revised. On the base of a detailed study of the specimens from the newly discovered locality Ruda Strawczyńska (vicinity of Kielce) the systematic range of this genus is changed; it is removed from spiriferoids family Athyrisinidae Grabau, 1931, and assigned to rhynchonelloids. The familial assignment of the genus Dzieduszyckia Siemiradzki remains uncertain until a revision of the Moroccan and Russian species of this genus is completed. Dzieduszyckia kielcensis (F. Roemer) is redescribed.
PL
Praca dotyczy rodzaju Dzieduszyckia Siemiradzki, górno-dewońskiego przedstawiciela brachiopodów. Badania oparto na materiale pochodzącym z rdzenia otworu wiertniczego w Rudzie Strawczyńskiej koło Kielc oraz na kilku okazach z kolekcji Puscha, pochodzących z kamieniołomu Kadzielnia w Kielcach, zebranych tam w roku 1825. Typowy gatunek Dzieduszyckia kielcensis (F. Roemer, 1866) został opisany po raz pierwszy z muszlowca, znalezionego w kamieniołomie Kadzielnia w Kielcach, jako Terebratulites lacunoides Pusch (Pusch, 1833). W nieco późniejszej literaturze był on cytowany i opisywany jako: Terebratula amphitoma Bronn (v. Buch, 1834, 1839; Pusch, 1837), T.? kielcensis (F. Roemer, 1866; Gürich, 1896), Dzieduszyckia kielcensis (F. Roemer) (Siemiradzki, 1909). Typowy okaz gatunku Dz. kielcensis nie został wyznaczony przez F. Roemera w 1866 r., w obecnej więc pracy wybrano jeden okaz z zachowanej fragmentarycznie kolekcji Puscha, pochodzącej z Kadzielni, i wyznaczono go jako neotyp. Znajduje się on w zbiorach Zakładu Paleozoologii PAN w Warszawie (numer inwent. Bp. X/17), i jest ilustrowany na Pl. I, fig. 1. Stanowisko systematyczne rodzaju Dzieduszyckia było dotychczas błędnie interpretowane z powodu przypisania typowemu gotunkowi Dz. kielcensis (F. Roemer) nie istniejącej u niego struktury wewnętrznej, a mianowicie spiralnego brachidium (Pusch, 1837; Siemiradzki, 1909). Struktura wewnętrzna Dz. kielcensis nie była nigdy zbadana z braku materiału. W wyniku tego, rodzaj Dzieduszyckia był błędnie uznawany za przedstawiciela rodziny Atrypidae Gill, 1871 (Roger, 1952; Rzonsnickaja, 1960), a w roku 1965 umieszczony został w obrębie rodziny Athyrisinidae Grabau, 1931 (Boucot, Johnson et al., 1965). Na podstawie przeprowadzonych badań struktury wewnętrznej, w niniejszej pracy stwierdzono, że rodzaj Dzieduszyckia. Siemiradzki należy uznać za przedstawiciela paleozoicznych Rhynchonellacea (rodzina jeszcze nie ustalona). Dowodem tego jest typowo rynchonellowa budowa wewnętrzna: małe zęby i podpory zębowe, dorsalne septum, septalium, płytki zawiasowe rozdzielone. Na żadnym z wykonanych szlifów seryjnych nie stwierdzono jakichkolwiek nawet śladów spiralnego brachidium. Poza tym stwierdzono ogromną zmienność interspecyficzną u wszystkich przedstawicieli rodzaju Dzieduszyckia, dotyczącą głównie cech morfologii zewnętrznej muszli (elementy struktury wewnętrznej zachowują charakter dość stały). Wzmiankowana zmienność dotyczy szczególnie urzeźbienia radialnego muszli, w mniejszym stopniu - jej kształtu i rozmiarów. Obok tej dużej zmienności, istnieją także cechy stałe, powtarzające się u wszystkich przedstawicieli tego rodzaju, a mianowicie: duże - w porównaniu z innymi przedstawicielami paleozoicznych Rhynchonellacea - rozmiary muszli oraz mały dziób wentralny, słabo rozwinięta wentralna area, bisulkacja muszli, mniej lub bardziej wcięta i asymetryczna komisura przednia muszli, charakter żeber radialnych (pojedyncze lub rozgałęziające się, na ogół dość grube). Zbadany rodzaj ma duże rozprzestrzenienie geograficzne i spotykany jest w facji wapiennej i wapienno-marglistej. Przedstawiciele rodzaju Dzieduszyckia występują w Polsce, Góry Świętokrzyskie (Dz. kielcensis (F. Roemer)), w Z.S.R.R., południowa część Uralu i Kazachstanu (Dz. baschkirica (Tschernyschew)), w Afryce Północnej, centralna część Maroka (Dz. intermedia (H. Termier), Dz. crassicostata (H. G. Termier, Dz. tenuicostata (H. Termier) i Dz. semialata (H. Termier)).
RU
Настоящая работа посвящена роду Dzieduszyckia Siemiradzki, 1909-верхнедевонскому представителю брахиопод. Изучения основаны на материале из керна буровой скважины в Рудзе Стравчиньской около Кельц, а также на нескольких образцах из коллекции Пуша (Pusch), происходящих из каменоломни Кадзельня в Кельцах, собранных там в 1825 году. Типичный вид Dzieduszyckia kielcensis (F. Roemer, 1866) был описан впервые из ракушечника, найденного в каменоломне Кадзельня в Кельцах, как Теrеbrаtulites lacunoides Pusch (Pusch, 1833). Немного позже в литературе форму эту цитировано и описывано как; Terebratula amphitoma Bronn (v. Buch, 1834, 1839; Pusch, 1837), Terebratula? kielcensis (F. Roemer, 1866; Gürich 1896) и Dzieduszyckia kielcensis (F. Roemer) (Siemiradzki, 1909). Голотип вида Dz. kielcensis не был определен Ремером в 1866 г., поэтому в настоящей работе выбрано 1 образец из частично сохраненной коллекции Пуша, происходящей из Кадзельни и принято его как неотип. Находится он в фондах Института Палеозоологии ПАН, инвентарный номер Bp. Х/17, иллюстрированный на Пл. I, фиг. 1. Систематическая ,позиция рода Dzieduszyckia была до сих пор ошибочно интерпретирована по поводу приписывания типичному виду Dz. kielcensis (F. Roemer) не существующего у него внутреннего строения, именно спирального бра-хидиума (Pusch, 1837; Siemiradzki, 1909). Внутренняя структура Dz. kielcensis никогда не была изучена за отсутствием материала. В результате род Dzieduszyckia считался неправильно представителем семейства Atrypidae Gill, 1871 (Roger, 1952; Ржонсницкая, 1960), а в 1965 году был вмещен в пределы семейства Athyrisinidae Grabau, 1931 (Boucot, Johnson и ин., 1965). На основании проведенных изучений внутреннего строения, в настоящей работе констатировано, что род Dieduszyckia Siemiradzki следует признать представителем палеозойских Rhynchonellacea (семейство еще не определено). Доказательством этого является внутреннее строение, типичное для рынхонеллид: мелкие зубы и зубные пластины, дорсальная септа, септалиум, разделенные замочные пластины. Ни на одном из серийных шлифов не констатировано каких либо даже следов спирального брахидиума. Кроме этого констатировано значительную интерспецифическую изменчивость у всех представителей рода Dzieduszyckia, относящуюся главным образом к признакам внешней морфологии раковины при довольно устойчивом внутреннем строении. Указанная изменчивость особенно касается радиальной скульптуры раковины, в меньшей степени её формы и размеров. Наряду с этой большой изменчивостью существуют также устойчивые признаки, которые повторяются у всех представителей этого рода, а именно: крупные, по сравнению с иными представителями палеозойских Rhynchonellacea, размеры раковины и малая вентральная макушка, слабо развита вентральная арея, бисулькация раковины, менее или более врезанная и асимметрическая передняя комиссура раковины, характер радиальных ребер (единичные или разветвляющиеся, в общем довольно крупные). Изученный род имеет широкое географическое распространение и встречается в известняковых и мергелистых породах. Представители рода Dzieduszyckia известны в Польше, Свентокржиские Горы (Dzieduszyckia kielcensis (F. Roemer), в СССР, южная часть Урала и Казахстана (Dz. baschkirica (Tschernyschew)), в северной Африке, центральная часть Марокка (Dz. intermedia (Н. Termier), Dz. crassicostata (H. G. Termier), Dz. tenuicostala (H. Termier) и Dz. semialata (H. Termier)).