FR
Sont décrits les microorganismes des s édiment s marins du Crétacé supérteur de Pologne appartenant aux groupes suivants: Coccolithophoridés, Dinoflagellés, Hystrichosphaeridés et microorganismes in certae sedis. 14 espèces représentent les Coocolithophoridés, dont 4 considérées comme nouvelles (Zygolithus chelmiensis n.sp., Discolithus bugensis n.sp., D.polygonatus n.sp., D.reticulatus n.sp.). Les Dinoflagellés appartiennent à 9 espèces, dont 2 nouvelles (Lejeunia kozlowskii n.sp. et Leiofusa lidiae n.sp.). Sur 21 espèces des Hystrichosphaeridés, une est nouvelle (Pterospermopsis barbarae n.sp.). Des deux espèces de microorganismes de position systématique incertaine, une est nouvelle (Palambages deflandrei n.sp.). Une liste est donnée des localités et étages d'où proviennent les matériaux étudiés.
PL
W pracy niniejszej opisano przedstawicieli 4 grup mikroorganizmów kopalnych, pochodzących z osadów górnej kredy Polski, a mianowicie: Coccolithophoridae, Dinoflagellata, Hystrichosphaeridea i mikroorganizmy incertae sedis. Materiał pochodzi z 12 wierceń i 2 odkrywek. Są to 2 głębokie wiercenia: Magnuszew (cenoman - paleocen), w woj. radomskim, i Choszczno (cenoman- mastrycht), w woj. szczecińskim, oraz kilka płytkich wierceń: Góra Puławska, Żyrzyn, Chełm, Świdnik, Lublin, Bezek, Piaski i Łęczna (górny mastrycht), w woj. lubelskim, ponadto wiercenie w Wisznicach (dolny mastrycht) w woj. białostockim i w Łodzi (turon), oraz 2 odkrywki: Mielnik n. Bugiem (górny kampan) i Pod-krasne (górny mastrycht) w woj. lubelskim. W materiale tym znaleziono niezbyt licznie występujące okazy o średnim stanie zachowania. Dinoflagellata, Hystrichosphaeridea i mikroorganizmy incertae sedis zostały opracowane prawie wyłącznie z wierceń (wapienie i krzemienie). W materiałach odkrywkowych brak mikroorganizmów chitynowych czy celulozowych, tak odpornych na działanie stężonych kwasów; świadczyć to może o tym, że okrywki, narażone na długotrwale wietrzenie i działalność bakterii, stanowiły nieodpowiednie warunki do zachowania się w nich szczątków chitynoidalnych. Dinoflagellata i Hystrichosphaeridea wyizolowywano ze skał wapiennych przez rozpuszczenie ich w kwasie solnym, a w przypadku krzemieni - we fluorowodorowym. Po dekantacji i przemyciu residuum, okazy wybierane były pipetą pod lupą binokularną. Materiał dokumentacyjny niniejszej pracy stanowi około 1100 preparatów mikroskopowych w glicerożelatynie oraz zdjęcia fotograficzne. COCCOLITHOPHORIDAE. W materiale, na którym opiera się niniejsza praca, wyróżnione zostały 54 gatunki kokkolitów, z czego 49 należących do Heliolithae, a 5 do Ortholithae. Spośród tych gatunków, 40 należących do Heliolithae opisałam juiż w roku 1957. Pozostałe 14 gatunków (9 Heliolithae i 5 Ortholithae) znalezione zostały w Polsce po raz pierwszy. Są to - wśród Heliolithae: Zygolithus diplogrammus Defl., Zygrhablithus turriseiffeli Defl., Zygrhablithus intercisus (Defl.), Rhabdolithus cf. inconspicuus Defl. i Kamptnerius magnificus Defl.; wśród Ortholithae: Braarudosphaera bigelowi (Gran & Braarud) Defl., Braarudosphaera cf. discula Bramlette & Riedel, Tetralithus obscurus Defl., Microrhabdulus decoratus Defl. i Lucianorhabdus cayeuxi Defl. Cztery gatunki reprezentujące rząd Heliolithae uznano za nowe, a mianowicie: Zygolithus chelmiensis n.sp., Discolithus bugensis n.sp., Discolithus polygonatus n.sp. i Discolithus reticulatus n.sp.; poniżej podane są ich diagnozy. Opisów gatunków uwzględnionych przeze mnie w pracy z roku 1957 obecnie nie powtarzam, podaję tylko ich spis w tabeli stratygraficznej (p. 8/9). Opis. Rząd Heliolithae Deflandre, 1948, Rodzina Syracosphaeridae (Lohmann, 1902, emend.), Rodzaj Zygolithus Kamptner, 1949, Zygolithus chelmiensis n.sp. (texte-pl. I, fig. 2-4). Diagnoza. - Eliptyczny, nieco wydłużony, o gładkiej obwódce. Pole środkowe wypełnione wzdłuż krótszej osi elipsy dwoma łukowato wygiętymi beleczkami poprzecznymi, które zbliżają się do siebie, a u niektórych okazów stykają się ze sobą w punktach najbardziej wypukłych. Szerokość poprzeczek odpowiada przeważnie szerokości obwódki. Górny kampan i emszer, Choszczno; kampan, Mielnik n. Bugiem; górny mastrycht, Chełm. Rodzaj Discolithus Kamptner, 1948, Discolithus bugensis n.sp., (texte-pl. II, fig. 4, 5). Diagnoza. - Eliptyczny, z gładką obwódką. Pole środkowe zajmuje pięciobok nieregularny lub czworobok romboidalny, z którego kątów wychodzą po jednej lub dwie beleczki. W centrum wieloboku znajduje się krzyż. Wszystkie beleczki pola środkowego są jednakowej szerokości i zwykle węższe od obwódki. Górny kampan, Mielnik n. Bugiem. Discolithus polygonatus n.sp., (texte-pl. I, fig. 8, 9; pl. I, fig. 5,6). Diagnoza. - Eliptyczny, wydłużony, o obwódce podzielonej na liczne segmenty, o linii zewnętrznej falistej. Segmenty bywają mniej lub bardziej ściśle ułożone. Pole środkowe całkowicie wypełnione nieregularną siateczką, złożoną z wąskich beleczek, tworzących niekiedy wieloboki różnej wielkości. Górny mastrycht; Żyrzyn, Chełm, Świdnik, Łęczna i Podkrasne. Discolithus reticulatus n.sp., (texte-pl. I, fig. 7). Diagnoza. - Eliptyczny, nieco wydłużony, o obwódce gładkiej. Pole środkowe wypełniają przecinające się wąskie beleczki, tworzące regularną siateczkę o rombowatyeh oczkach. Na skrzyżowaniach beleczek znajdują się zgrubienia. Górny kampan, Choszczno. DINOFLAGELLATA. Wśród Dinoflagellata opisano 8 rodzajów, a mianowicie: Deflandrea Eis., Hystrichodinium Defl., Odontochitina Defl., Leiofusa Eis., Lejeunia Gerlach i Palaeoglenodinium Defl.,znane wyłącznie w stanie kopalnym, i rodzaj Gonyaulax Diesing, spotykany również w morzach dzisiejszych. Wśród wyżej wymienionych rodzajów licznie reprezentowane są następujące gatunki: Deflandrea diebeli Alberti, Gonyaulax orthoceras Eis., Odontochitina operculata (O. Wetzel) Defl. i Lejeunia cf. tricuspis (O. Wetzel). Mniej licznie występują: Gonyaulax sp., Hystrichodinium pulchrum Defl. i Palaeoglenodinium cretaceum Defl. Wyróżniono 2 nowe gatunki: Leiofusa lidiae n.sp. i Lejeunia kozlowskii n.sp. Opis. Rodzina Leiofusidae Eisenack, 1938, Rodzaj Leiofusa Eisenack, 1938, Leiofusa lidiae nsp. (pl. V, fig. 6). Diagnoza. - Teka wrzecionowata, spłaszczona dorso-wentralnie, wydłużona w kierunku biegunów w postaci kolców mniej więcej jednakowej długości, lekko poszerzonych u podstawy i cieniejących na końcach. Jeden z nich jest cieńszy niż drugi. Ciałka wewnętrznego i bruzdy brak. Kolor od jasnożółtego do brunatnego. Na powierzchni teki widać nieregularne prążki. Górny mastrycht, Magnuszew. Rodzina nieustalona, Rodzaj Lejeunia Gerlach, 1961, Lejeunia kozlowekii n.sp. (pl. V, fig. 4). Diagnoza. - Teka stosunkowo szeroka, pięciokątna, podzielona bruzdą (poprzeczną, lewoskrętną, mniej lulb bardziej szeroką, na epitekę i hipotekę. Epiteka stożkowata, o bokach nieco wklęsłych, zaopatrzona w kolec apikalny, cieniejący w kierunku tępo zakończonego wierzchołka. Hipoteka nieco trapezoidalna, zaopatrzona w 2 kolce antapakalne nierównej długości, zwężające się zawsze ku zakończeniom, lecz grubsze niż kolec apikalny. Brzeg tylny hipoteki, który łączy kolce antapikalne jest łukowaty, niekiedy prosty, wąski, czasem o łuku ostrym, co w dużej mierze zależy od położenia okazu w preparacie. Na błonce widoczne podłużne prążki. Kolor od jasnozłotego do ciemnobrązowego. Górny mastrycht, Magnuszew. HYSTRICHOSPHAERIDEA. Wśród Hystrichosphaeridea opisano 6 rodzajów. W tym najliczniej reprezentowane są rodzaje: Hystrichosphaeriditum Defl. (12 gatunków) i Hystrichosphaera O. Wetzel, emend. Defl. (4 gatunki). Mniej liczne są: Tytthodiscus Norem (2 gatunki), Pterocystidiopsis Defl. (1 gatunek) i rodzaj Areoligera Lejeune-Carpentier lub Systematophora Kleiment, trudny do sprecyzowania z powodu złego stanu zachowania okazów. Opisano 1 nowy gatunek Pterospermopsis barbarae n.sp. Opis. Rodzina Pterospermopsidae Eisenack, 1954, Rodzaj Pterospermopsis W. Wetzel, 1952, Pterospermopsis barbarae n.sp. (pl. XI, fig 3). Diagnoza. - Ciałko centralne, elipsoidalne, zgrubiałe, zaopatrzone w błonkę równikową o zarysie eliptycznym. Błonka ta jest cienka i tworzy fałdy różnej szerokości, rozmieszczone prostopadle do obwodu błonki i przeważnie na całej jej szerokości; czasem fałdy te biorą początek na powierzchni ciałka centralnego i wtedy nie dochodzą do brzegu zewnętrznego błonki równikowej. Brzeg zewnętrzny błonki jest gładki. Pylomu brak. Kolor ciałka centralnego brunatny, natomiast błonki równikowej jasnożółty. Powierzchnia ciałka centralnego i błonki równikowej lekko i nieregularnie punktowana. Kampan, Magnuszew. MIKROORGANIZMY INCERTAE SEDIS. Opisano 2 gatunki w obrębie rodzaju Palambages O. Wetzel, w tym 1 nowy: P. deflandrei n.sp. Opis. Palambages deflandrei n.sp. (pl. XI, fig. 2). Diagnoza. - Ciałko sferoidalne, utworzone z kilkunastu komórek, spłaszczone, w środku wydrążone. Komórki mniej lub bardziej kuliste, rozmieszczone dość regularnie i lekko do siebie przylegające. Przestrzenie między komórkami wypełnione piankowatą substancją. Kolor żółtobrunatny, jasny. Powierzchnia komórek gładka. Górny mastryebt, Magnuszew i Łęczna.
RU
В настоящей работе дано описание представителей 4 групп ископаемых организмов из отложений верхнего мела Польши, а именно: Coccolithophoridae, Dinoflagellata, Hystrichosphaeridae и микроорганизмов incertae sedis. Материал происходит из 12 бурений и 2 обнажений. Это 2 глубокие буровые скважины: Магнушев (ценоман - палеоцен), расположенный в радомском воеводстве, и Хощно (ценоман - мастрихт), в щетинском воеводстве, а также несколько неглубоких бурений: Гура Пулавска, Жижин, Хелм, Свидник, Люблин, Бэзэк, Пяски и Лэнчна (верхний мастрихт) в люблинском воеводстве; сверх того бурение в Вишницах (нижний мастрихт) в бялостоцком воеводстве и в Лодзи (турон), и 2 обнажения: Мельник на Буге (верхний кампан) и Подкраснэ (верхний мастрихт) в люблинском воеводстве. В этом материале найдено не особенно обильно выступающие образцы средней сохранности. Обработанные материалы Dinoflageliata, Hystrichosphaeridea и организмов incertae sedis происходят почти исключительно из буровых скважин (известняки и кремни). В материалах из обнажений отсутствуют остатки микроорганизмов состоящих из хитина и клетчатки, столь устойчивых против воздействия концентрированных кислот. Это может свидетельствовать о том, что в обнажениях подвергающихся длительному выветриванию и действию бактерий, хитиноподобные остатки не находили благоприятных условий для сохранения. Dinoflagellata и Hystrichosphaeridea выделено из известняков растворением в соляной кислоте, а в случае кремней в плавиковой кислоте. После декантации и промывки, отбор образцов совершался пипетой под бинокулярной лупой. Документационный материал настоящего труда состоит из примерно 1100 микроскопических препаратов в глицерожелатине и из фотографических снимков. COCCOLITHOPHORIDAE. В материале, на котором основывается настоящая работа, выделено 54 вида, из которых 49 относятся к Heliolithae, а 5 к Ortholithae. Из числа этих видов, 40 относящихся к Heliolithae, описано автором уже в 1957 году. Остальные 14 (9 Heliolithae и 5 Ortholithae) найдены в Польше впервые. Это - среди Heliolithae: Zygolithus diplogrammus Defl., Zygrhablithus turriseiffeli Defl., Zygrhablithus intercisus (Defl.,) Rhabdolithus inconspicuus Defl. i Kamptnerius magnificus Defl.; среди Ortholithae: Braarudosphaera bigelowi (Gran & Braarud) Defl., Braarudosphaera cf. discula Bramlettc & Riedel, Tetralithus obscurus Defl., Microrhabdulus decoratus Defl. и Lucianorhabdus cayeuxi Defl. Четыре вида из отряда Heliolithae признано новыми, а именно: Zygolithus chelmiensis n. sp., Discolithus polygonatus n. sp., Discolithus bugensis n. sp. и Discolithus reticulatus n. sp. Ниже приведены их диагнозы. Описаний видов упитанных автором в труде 1957 года тут не повторяется. Приводится только их список в стратиграфической таблице (см. стр. ??). Описание. Отряд Heliolithae Deflandre, 1948, Семейство Syracosphaeridae (Lohmann, 1902, emend.), Род Zygolithus Kamptner, 1949, Zygolithus chelmiensis n. sp. (текст-пл. I, фиг. 2-4). Диагноз. - Эллиптический, несколько удлиненный, с гладким ободком. Серединное поле выполнено вдоль более короткой оси эллипса, двумя дугообразно изогнутыми поперечными балочками, которые приближаются друг к другу, а у некоторых образцов взаимно соприкасаются в наиболее выпуклых точках. Ширина балочек отвечает обычно ширине ободка. Верхний кампан и эмшер, Хощно; кампан, Мельник на Буге; верхний мастрихт, Хелм. Род Discolithus Kamptner, 1948, Discolithus bugensis n. sp. (текст-пл. II, фиг. 4, 5). Диагноз. - Эллиптический, с гладким ободком. Серединное поле занимает неправильный пятиугольник либо ромбоидальный четыреугольник, из углов ко-торого отходят по одной или две балочки. В центре многоугольника находится крест. Все балочки серединного поля одинаковой ширины и обычно уже чем ободок. Верхний кампан; Мельник на Буге. Discolithus polygonatus n. sp. (текст-пл. I, фиг. 8, 9; пл. I, фиг. 5, 6). Диагноз. - Эллиптический, удлиненный, с ободком разделенным на многочисленные сегменты с волнистой наружной линией. Сегменты бывают более или менее тесно уложены. Срединное поле целиком заполнено неправильной сеточкой, состоящей из узких балочек, образующих иногда многоугольники разной величины. Верхний мастрихт; Жижин, Хелм, Свидник, Лэнчна и Подкраснэ. Discolithus reticulatus n. sp. (текст-пл. I, фиг. 7). Диагноз. - Эллиптический, несколько удлиненный, с гладким ободком. Срединное поле заполняют пересекающиеся узкие балочки, образующие регулярную сетку с ромбоидальными петлями. На перекрестах балочек имеются утолщения. Верхний кампан, Хощно. DINOFLAGELLATA. Из динофлагеллят описано 8 видов, а именно: Deflandrea Eis., Hystrichodinium Defl., Odontochitina Defl., Leiofusa Eis., Lejeunia Gerlach и Palaeoglenodinium Defl., известных исключительно в ископаемом состоянии, и род Gonyaulax Diesing, встречаемый тоже в современных морях. Среди выше перечисленных родов обильно представлены следующие: Deflandrea diebeli Alberti, Gonyaulax orthoceras Eis., Odontochitina operculata (O. Wetzel) Defl., Lejeunia cf. tricuspis (O. Wetzel). Менее обильны: Gonyaulax sp., Hystrichodinium pulchrum Defl. и Palaeoglenodinium cretaceum Defl. Выделено 2 новых вида: Leiofusa lidiae n. sp. и Lejeunia kozlowskii n. sp. Описание. Семейство Leiofusidae Eisenack, 1938, Род Leiofusa Eisenack, 1938, Leiofusa lidiae n. sp. (пл. V, фиг. 6). Диагноз. - Тека веретенообразная, дорсо-вентрально сплюснута, удлиненная в направлении полюсов в виде шипов, более или менее одинаковой длины, слегка расширенных у основания и утончающихся к концам. Один из них тонь-ше другого. Внутреннего тельца и борозды нет. Цвет от светложелтого до темнобурого. На поверхности теки видны неправильные полоски. Верхний мастрихт, Магнушев. Семейство неопределенное, Род Lejeunia Gerlach, 1961, Lejeunia kozlowskii n. sp. (пл. V, фиг. 4). Диагноз. - Тека сравнительно широкая пятиугольная, разделенная поперечной, левозавитой, более или менее широкой бороздой на эпитеку и гипотеку. Эпитека конусообразная, с несколько вогнутыми боками, снабжена апикальным шипом утончающимся в направлении тупооканчивающейся вершины. Гипотека несколько трапецоидальная, снабжена двумя антиапикальными шипами неравной длины, всегда суживающимися к концам, но более толстыми чем апикальный шип. Задний край гипотеки, соединяющий антиапикальные шипы, дугообразный, иногда прямый, узкий, подчас с острой дугой, что в значительной степени зависит от положения образца в препарате. На оболочке видны предельные полоски. Цвет от свегложелтого до темнобурого. Верхний мастрихт, Магнушев. НYSTRICHOSPHAERIDEA. Из Hystrichosphaeridea описано 6 родов. Среди них наиболее обильно представлены роды Hystrichosphaeridium Defl. (12 видов) и Hystrichosphaera О. Wetzel, emend. Defl., (4 вида). Менее многочисленные Tytthodiscus Norem (2 вида), Pterocystidiopsis Defl. (1 вид) и род Areoligera Lejeune-Carpentier или Systematophora Klement, трудный для точного определения ввиду плохой сохранности образцов. Описано 1 новый вид Pterospermopsis barbarae n. sp. Описание. Семейство Pterospermopsidae Eisenack, 1954, Род Pterospermopsis W. Wetzel, 1952, Pterospermopsis barbarae n. sp. (пл. XI, фиг. 3). Диагноз. - Центральное тельце эллипсоидальное, утолщенное, снабженное экваториальной пленкой эллиптического очертания. Пленка тонкая и образует складки разной ширины, расположенные перпендикулярно к ободку пленки и преимущественно по всей ее ширине; иногда складки эти начинаются на поверхности центрального тельца и тогда не доходят до наружного края экваториальной пленки. Наружный край пленки гладкий. Пылём отсутствует. Цвет центрального тельца бурый, экваториальной пленки - светложелтый. Поверх-ность центрального тельца и экваториальной пленки слегка и нерегулярно пунктирована. Кампан, Магнушев. МИКРООРГАНИЗМЫ INCERTAE SEDIS. Описано два вида в пределах рода Palambages О. Wetzel, в том числе 1 новый: Р. deflandrei n. sp. Palambages deflandrei n. sp. (пл. XI, фиг. 2). Диагноз. - Сфероидальное тельце, сплюснутое, выдолбленное в середине, образованное свыше десяти клетками. Клетки более или менее шарообразны, расположенные довольно правильно и слегка взаимноприлегающие. Пространства между клетками заполнены пенистым веществом. Цвет желтобурый, светлый. Поверхность клеток гладкая. Верхний мастрихт, Магнушев и Лэнчна.