Ekstremalne spłukiwanie i erozja linijna na stokach użytkowanych rolniczo w polskich Karpatach fliszowych

• Autorzy: Swiechowicz J.

Warianty tytułu

EN

Extreme sheet and rill erosion on agricultural slopes in the flysch Polish Carpathians

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Sheet and rill erosion plays an important role in the transformation of agricultural slopes in the Carpathians. It is an episodic process of short duration which can take place both in the winter and summer hydrological half-years as a result of meteorological short-term and high-intensity events like short downpours, intense continuous rainfall and rapid thaws. The climate of the Carpathians is characterized by the variability of its parameters caused by the growing height of the mountain belts from the north to the south as well as by the considerable latitudinal extent of the mountain range. The summer season is crucial to annual precipitation totals. Maximum daily precipitation totals are the result of intense continuous rainfall (mainly in June and Juty) and short local downpours (mainly in May). In the flysch Polish Carpathians the role of sheet and rill erosion on agricultural slopes is different in areas characterized by mountain relief (Beskidy Mountains) and foothill relief, because the two regions have different water circulation patterns and weathered material displacement patterns. Another crucial factor that helps account for the differences in the effectiveness of sheet and rill erosion is vegetation cover. The lack of sufficiently long measurement series or diversification between regions of the Carpathians makes it difficult to determine the frequency of extreme sheet and rill erosion and their recurrence, which means it is not possible to define the quantitative criteria for establishing extreme sheet and rill erosion processes for the whole area of the Polish Carpathians. The aim of this paper is to examine the criteria on the basis of which extreme sheet and rill erosion on agricultural slopes has so far been determined as well as the effects and role of the process in the transformation of the slopes.

Słowa kluczowe

PL

erozja liniowa; rolnictwo; Karpaty Zewnetrzne; splukiwanie

• Wydawca: -
• Czasopismo: Prace i Studia Geograficzne
• Rocznik: 2010
• Tom: 45
• Opis fizyczny: s.29-48,fot.,tab.,map.,bibliogr.

Twórcy

autor

Swiechowicz J.

• Zakład Geomorfologii, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków

Bibliografia

• Cebulak E., 1992a, Maksymalne opady dobowe w dorzeczu górnej Wisły, Zesz. Nauk. UJ, Prace Geogr. 90, 79- 96.
• Cebulak E., 1992b, Wpływ sytuacji synoptycznej na maksymalne opady dobowe w dorzeczu górnej Wisły, Folia Geograph. Ser. Geogr.-Phys. 23, 82-95.
• Cebulak E., 1998-1999, Charakterystyka wysokich opadów wywołujących wezbrania rzek karpackich, Folia Ceograph., Ser. Geogr.-Phys. 29-30, 43- 65.
• Cebulak E., Niedźwiedź T., 1998, Ekstremalne zjawiska opadowe w dorzeczu górnej Wisły w latach 1955-1996, Dokum. Geogr. 11 , 12- 29.
• Chomicz K., 1951, Ulewy i deszcze nawalne w Polsce, Wiad. Służby Hydrologicznej i Meteorologicznej, 3, 5- 88.
• Demczuk P., 2009, Wpływ erozyjności deszczu na wielkość erozji gleb w zlewni Bystrzanki w latach 1969-1993, [w:] W. Bochenek, M. Kijowska (red.) Funkcjonowanie Środowiska Przyrodniczego w okresie przemian gospodarczych w Polsce, Bibl. Monitoringu Środowiska, Szymbark, 231 - 238.
• Długosz M., Gębica P., 2008, Geomorfologiczne skutki oraz rola lokalnych ulew i powodzi w kształtowaniu rzeźby progu Pogórza Karpackiego (na przykładzie ulewy z czerwca 2006 r. w rejonie Sędziszowa Młp.), [w:] W. Florek (red.) Rola procesów ekstremalnych w kształtowaniu rzeźby, Landform Analysis 8, 13-20.
• Dobrzański B., Malicki A., Ziemnicki S., 1953, Erozja gleb w Polsce, PWRiL, Warszawa, 194 s.
• Drużkowski M., 1998, Wspólczesna dynamika, funkcjonowanie i przemiany krajobrazu Pogórza Karpackiego, Instytut Botaniki UJ, Kraków, 1- 285.
• Figuła K., 1960, Erozja w terenach górskich, Wiad. IMUZ 1, 4, 109- 147.
• Florek W. (red.), 2008, Rola procesów ekstremalnych w kształtowaniu rzeźby, Landform Analysis 8, 106 s.
• Froehlich W., 1982, Mechanizm transportu fluwialnego i dostawy zwietrzelin do koryta w górskiej zlewni fliszowej, Prace Geogr. IGiPZ PAN 143, 144 s.
• Froehlich W., Słupik J., 1977, Metody badań transformacji opadu w odpływ oraz erozji na stoku w zlewni Homerki (Beskid Sądecki), [w:] Seminarium: Zasoby wodne w małych zlewniach. Ocena i zagospodarowanie. Falenty. Komisja Gospodarki Wodnej i IMUZ, 55- 70.
• Froehlich W. , Słupik J., 1980, Drogi polne jako źródła dostawy wody i zwietrzelin do koryta cieku, Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 235, 257- 268.
• Froehlich W., Słupik J., 1986, Rola dróg w kształtowaniu spływu i erozji w karpackich zlewniach fliszowych, Przegl. Geogr. 58, 1-2, 129-160.
• Gerlach T., 1958, Wstępne badania nad intensywnością współczesnych procesów denudacyjnych w Jaworkach k/Szczawnicy, Rocz. Nauk Roln. Ser. F- 72- 3.
• Gerlach T., 1966, Współczesny rozwój stoków w dorzeczu górnego Grajcarka (Beskid Wysoki), Prace Geogr. IG PAN 52, 124 s.
• Gerlach T., 1976, Współczesny rozwój stoków w polskich Karpatach Fliszowych, Prace Geogr. IG PAN 122, 116 s.
• Gil E., 1976, Spłukiwanie gleby na stokach fliszowych w rejonie Szymbarku, Dokum. Geogr. 2, 65 s.
• Gil E., 1986, Rola użytkowania ziemi w przebiegu spływu powierzchniowego i spłukiwania na stokach fliszowych, Przeg. Geogr. 58, 51-65.
• Gil E.,1994, Monitoring obiegu wody i spłukiwania na stokach, [w:] Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Stacja Bazowa Szymbark (Karpaty Fliszowe), PIOŚ, Warszawa, 66- 87.
• Gil E., 1998, Spływ wody i procesy geomorfologiczne w zlewniach fliszowych podczas gwałtownej ulewy w Szymbarku w dniu 7 czerwca 1985 roku, [w:] L. Starkel (red.), Geomorfologiczny i sedymentologiczny zapis lokalnych ulew, Dokum. Geogr. 11 , 85-107.
• Gil E., 1999, Obieg wody i spłukiwanie na fliszowych stokach użytkowanych rolniczo w latach 1980-1990, Zeszyty IGiPZ PAN 60, 78 s.
• Gil E., 2009, Ekstremalne wartości spłukiwania gleby na stokach użytkowanych rolniczo w Karpatach Fliszowych, [w:] W. Bochenek, M. Kijowska (red.) Funkcjonowanie środowiska przyrodniczego w okresie przemian gospodarczych w Polsce , Bibl. Monitor. Środ., Szymbark, 191-218.
• Gil E., Słupik J., 1972, The influence of plant cover and land use on the surface run-off and wash-down during heavy rain, St. Geomorph. Carpatho-Balcanica 6, 181-190.
• Gil E., Starkel L., 1979, Long-term extreme rainfalls and their role in the modeling of the flysch slopes, St. Geomorph. Carpatho-Balcanica 13, 207 -220.
• Goudie A. S. (red.), 2004, Encyclopedia of Geomorphology, Routledge Ltd., London, tom 1 i 2.
• Guzik Cz. 1995, Rolnicze użytkowanie ziemi, [w:] J. Warszyńska (red.). Karpaty Polskie. Przyroda, człowiek i jego dzialalność, Wyd. UJ, Kraków, 239-252.
• Jokiel P. (red.), 2008, Zjawiska ekstremalne i zdarzenia nadzwyczajne w środkowej Polsce, Acta Univ. Lodz., Folia Geogr. Phys. 8, 183 s.
• Józefaciuk A., Józefaciuk Cz., 1995, Erozja agroekosystemów, Bibl. Monitor. Środ., Warszawa, 168 s.
• Kiciński T., Byczkowski A., Skrzynecka J., Wicher M., 1974, Materiały do ćwiczeń z hydrologii, Skrypty Akademii Rolniczej w Warszawie, Warszawa, 267 s.
• Klimaszewski M., 1978, Geomorfologia, PWN, Warszawa, 1098 s.
• Kostrzewski A., Klimczak K., Stach A., Zwoliński Z., 1992, Wpływ procesów katastrofalnych na funkcjonowanie współczesnego systemu denudacyjnego obszarów młodoglacjalnych - Pomorze Zachodnie, Bad. Fizjogr. nad Polską Zach., Ser. A, 43, 55-82.
• Migoń P., 2006, Geomorfologia, PWN, Warszawa, 461 s.
• Mrugała S., 1997, Próba określenia naturalnej normy i anomalii opadów atmosferycznych, Przegl. Geof. 42, 2, 169-174.
• Mycielska-Dowigiałło E., Korotaj-Kokoszyńska M., Smolska E., 1999, Geomorfologia dynamiczna z elementami stosowanej. Wybrane zagadnienia, WGiSR UW, Warszawa, 157 s.
• Olecki Z., 1970, Przebieg i skutki silnej ulewy w dniu 29 maja 1968 roku w Gaiku Brzezowej, St. Geomorph. Carpatho-Balcanica 4, 101-105.
• Ozga-Zielińska M., Brzeziński J., 1994, Hydrologia stosowana, PWN, Warszawa, 324 s.
• Pociask-Karteczka J. (red.), 2003, Zlewnia. Właściwości i procesy, IGiGP UJ, Kraków, 288 s.
• Rejman, J., 2006, Wpływ erozji wodnej i uprawowej na przekształcenie gleb i stoków lessowych, Acta Agrophysica, Rozprawy i Monografie, Lublin, 90 s.
• Reniger A, 1959, Erozja gleb w okresie ulew i spływu wód wiosennych w zależności od przebiegu pogody, Rocz. Nauk Roln. 73- F-4, 599-642.
• Rodzik J., Janicki G., Zagórski P., Zgłobicki W., 1998, Deszcze nawalne na Wyżynie Lubelskiej i ich wpływ na rzeźbę obszarów lessowych, [w:] L. Starkel (red.). Geomorfologiczny i sedymentologiczny zapis lokalnych ulew, Dokum. Geogr. 11, 45- 68.
• Słupik, J., 1970. Methods of investigating the water cycle within a slope, St. Geomorph. Carpatho-Balcanica 4, 127-136.
• Słupik J., 1973, Zróżnicowanie spływu powierzchniowego na fliszowych stokach górskich, Dokum. Geogr. 2, 118 s.
• Słupik J., 1978, Obieg wody w glebie na stokach a rolnicze użytkowanie ziemi, [w:] Studia nad typologią i oceną środowiska geograficznego Karpat i Kotliny Sandomierskiej, Prace Geogr. IGiPZ PAN 125, 93- 107.
• Słupik J., 1981, Rola stoku w kształtowaniu odpływu wody, Prace Geograficzne 142, 98 s.
• Słupik J., 1986, Ocena metod badań roli użytkowania ziemi w przebiegu spływu wody i erozji gleb w Karpatach, Przegl. Geogr. 58, 1-2, 41 - 50.
• Smolska E., 2008, Rola opadów ekstremalnych w denudacji stoków młodoglacjalnych na przykładzie Pojezierza Suwalskiego, [w:] W. Florek (red.) Rola procesów ekstremalnych w kształtowaniu rzeźby, Landform Analysis 8, 69-72.
• Sobol E. (red.), 2002, Nowy słownik języka polskiego, Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa, 1311 s.
• Soja R., 2002, Hydrologiczne aspekty antropopresji w polskich Karpatach, Prace Geogr. IGiPZ PAN 186, 130 s.
• Soja R., Prokop P., 1996, Drogi jako element antropogenicznego przekształcenia środowiska, [w:] Zintegrowany monitoring środowiska przyrodniczego. Monitoring geoekosystemów górskich, Bibl. Monitor. Środ., Szymbark, 91-98.
• Starkel L., 1972, Charakterystyka rzeźby polskich Karpat i jej znaczenie dla gospodarki ludzkiej, Prob. Zagospodarowania Ziem Górskich 10, 75- 150.
• Starkel L., 1986, Rola zjawisk ekstremalnych i procesów sekularnych w ewolucji rzeźby (na przykładzie fliszowych Karpat), Czas. Geogr. 57, 2, 203- 213.
• Starkel L., 1991, Rzeźba terenu, [w:] I. Dynowska, M. Maciejewski (red.), Dorzecze Górnej Wisły, część I, PWN, Warszawa-Kraków, 42-54.
• Starkel L., 1996, Geomorphic role of extreme rainfalls in the Polish Carpathians, St. Geomorph. Carpatho-Balcanica 30, 21-38.
• Starkel L., 2002, Wartości progowe w przekształcaniu systemów naturalnych środowiska przyrodniczego Karpat, Wyżyny Małopolskiej i Kotlin Podkarpackich, [w:] Z. Górka, A. Jelonek (red.), Geograficzne uwarunkowania rozwoju Małopolski, IGiGP UJ, Kraków, 221-227.
• Starkel L., 2003, Rola ekstremalnych opadów i ich częstotliwości w przekształcaniu stoków i den dolin, [w:] W. Bochenek, E. Gil (red.), Funkcjonowanie i monitoring geoekosystemów ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk ekstremalnych, Bibl. Monitor. Środ., 13-19.
• Święchowicz J., 1995, Opadowe uwarunkowania wystąpienia spływu powierzchniowego w zlewni Starej Rzeki na Pogórzu Karpackim, [w:] L. Kaszowski (red.) Dynamika i antropogeniczne przeobrażenia środowiska przyrodniczego progu Karpat między Rabą a Uszwicą, Instytut Geografii UJ, Kraków, 185- 193.
• Święchowicz J., 2000, Opadowe uwarunkowania wystąpienia spłukiwania na stoku eksperymentalnym w rejonie Łazów (Pogórze Wielickie), Prace Geogr. IGiGP UJ, 105, 325- 342.
• Święchowicz J., 2002, Współdziałanie procesów stokowych i fluwialnych w odprowadzaniu materiału rozpuszczonego i zawiesiny ze zlewni pogórskiej, Instytut Geografii UJ, Kraków, 150 s.
• Święchowicz J., 2004, Rola procesów ekstremalnych w transformacji stoków pogórskich (na przykładzie Dworskiego Potoku), [w:] B. Izmaiłow (red.), Przyroda - Człowiek - Bóg, IGiGP UJ, Kraków, 83-91.
• Święchowicz J., 2008a, Wpływ spłukiwania, sufozji i procesów eolicznych na współczesną ewolucję stoków Karpat fliszowych, [w:] L. Starkel, A. Kotarba, A. Kostrzewski, K. Krzemień (red.) Współczesne przemiany rzeźby Polski, IGiGP UJ, Kraków, 80-94.
• Święchowicz J., 2008b, Soil erosion on cultivated foothill slopes during extreme rainfall events in Wiśnicz Foothills of southern Poland, Folia Geograph., Ser. Geogr.-Phys. 39, 79-93.
• Święchowicz J., 2009, Geomorfologiczne i ekonomiczne skutki deszczu nawalnego z dnia 17 czerwca 2006 r. na terenie Rolniczego Zakładu Doświadczalnego UJ w Łazach (Pogórze Wiśnickie), [w:] W. Bochenek, M. Kijowska (red.) Funkcjonowanie środowiska przyrodniczego w okresie przemian gospodarczych w Polsce, Bibl. Monitor. Środ., Szymbark, 219-230.
• Twardosz R., 1997, Ekstremalne sumy dobowe opadów w Krakowie, [w:] Ekstremalne zjawiska meteorologiczne, hydrologiczne i oceanograficzne, Materiały Sympozjum 50-lecia PTG, 12-14 listopada 1997, Warszawa, 161 - 163.
• Twardosz R., 2000, Opady normalne i anomalne w Krakowie w latach 1850-1998, Przegl. Geofizyczny 45, 2, 171 - 182.
• Teisseyre A.K., 1992, Epizodyczne koryta a rozwój suchych dolin w krajobrazie rolniczym, Acta Univ. Wr., Prace Geol.-Miner. 31, 69 s.
• Teisseyre A.K., 1994, Spływ stokowy i współczesne osady deluwialne w lessowym rejonie Henrykowa na Dolnym Śląsku , Acta Univ. Wr., Prace Geol.-Miner. 43, 218 s.
• Wit-Jóźwik K., 1977, Analiza deszczów w Szymbarku w latach 1969-1973 (w okresie od maja do września), Dokum. Geogr. 6, 23-67.
• Woźniak-Strojna Z., 1963, Przebieg i rozmiary współczesnego modelowania zlewni potoku Bilczyckiego przez procesy denudacyjne, Dokum. Geogr. 5, 1- 37.
• Zasady obliczania największych przepływów rocznych o określonym prawdopodobieństwie przewyższenia. Długie ciągi pomiarowe przepływów, 2005, Instrukcje i podręczniki, IMGW, Warszawa, 40 s.
• Zwoliński Z., 2008, Wybrane zjawiska ekstremalne pojezierzy polskich, [w:] W. Florek (red.) Rola procesów ekstremalnych w kształtowaniu rzeźby, Landform Analysis 8, 98-106.