Les Madreporaires du Jurassique superieur de la bordure des Monts de Sainte-Croix, Pologne

• Autorzy: Roniewicz E.

Warianty tytułu

PL

Górno-jurajskie Hexacorallia z obrzeżenia gór Świętokrzyskich

RU

Verkhnejurskie Hexacorallia iz obramlenija Sventokrzhiskikh Gor, Pol'sha

• Języki publikacji: FR

Abstrakty

FR

Sont décrits des Madréporaires provenant de l'Oxfordien supérieur et du Kimméridgien inférieur de la bordure des Monts de Sainte-Croix (Góry Świętokrzyskie). Ils représentent 69 espèces (12 nouvelles), réparties en 33 genres, dont 3 nouveaux; 66 espèces sont des formes coloniales, et 3 - des formes simples. Plus de 60% d'espèces coloniales ont la structure rameuse, ou plus ou moins lamellaire. Chez quelques unes des études sur le bourgeonnement ont été effectuées. Les formations madréporiques du Jurassique supérieur des Monts de Sainte-Croix sont constituées essentiellement de Coraux (généralement en position de vie), associés aux Algues (Solénopores) et accompagnés d'une faune, plus ou moins abondante, de Mollusques, Échinodermes et Brachiopodes, englobés dans des sédiments pélitiques ou organodétritiques. Dans ce milieu les colonies de Coraux ne formaient que de basses touffes et d'étendus bancs.

PL

Opracowana fauna korali pochodzi z wapieni górnego oksfordu i dolnego kimerydu obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Materiał został zebrany w latach 1959-1963. Z posiadanego zbioru, liczącego około 1000 okazów, do oznaczeń gatunkowych nadawało się tylko 500. Opisano 69 gatunków należących do 32 rodzajów, w tym 12 gatunków i 3 rodzaje jako nowe. Trzy gatunki reprezentowane są przez formy pojedyncze, pozostałe natomiast (66) są kolonijne, w tym ponad 60% stanowią formy gałązkowe i mniej lub bardziej lamellarne. UTWORY KORALOWCOWE Najstarsze utwory koralowcowe (według Lewińskiego, 1902, poziom Peltoceras bimammatum) odsłaniają się w okolicy Ostrowca Świętokrzyskiego (Olechów, Bałtów, Boria, Lemiesze, Stoki; fig. 1). Młodsze, z najwyższej części górnego oksfordu (według Kutka, 1963, poziom Ringsteadia pseudocordata), występują w szerokim pasie odsłonięć wapieni tzw. „astarckich” (Iłża, Śniadków, Sulejów nad Pilicą, Kodrąb, Przedbórz, Bukowa, Małogoszcz, Żerniki, Brzegi, Sokołów, Niziny, Lipowica, Minostowice). Najmłodsze jurajskie Hexacoralla w Górach Świętokrzyskich znane są z górnej części poziomu Ataxioceras hypselocyclum (Kutek, 1961), z okolic Dobromierza. Górny oksford. - Utwory koralowcowe o wykształceniu typowym dla regionu NE odsłaniają się koło Ostrowca Świętokrzyskiego, w Bałtowie. Odmienne od nich utwory nieco młodszego wieku, typowe dla regionu NW, SW i S, najlepiej są odsłonięte w kamieniołomie Bukowa koło Małogoszczy. Bałtów (fig. 2; tabela 1). W dolnej części profilu leży tu wapień niewarstwowany lub słabo warstwowany (fig. 2 I), wykształcony głównie w facji koralowcowej¹. Przechodzi on stopniowo w otaczający wapień drobnoklastyczny. Wapień koralowcowy tworzy niekształtne skupienia o różnej rozciągłości (od kilku do ponad 200 m) i różnej miąższości (kilka do kilkunastu metrów). Wapień koralowcowy jest zbudowany z kolonii in situ, głównie lamellarnych, o małej lub średniej (do 10 cm) grubości. Przestrzenie między nimi wypełnia materiał pelityczny lub organodetrytyczny. Koralom (21 gatunków; tabela 1, zespół Bałtów 1) towarzyszą nieliczne solenopory oraz mięczaki, brachiopody i jeżowce. Ku górze wapień niewarstwowany przechodzi w wapień zmiennej miąższości (od pół do kilku metrów), z bardzo licznymi mięczakami, onkolitami (Kutek & Radwański, 1965) i koralami. Wśród zespołu koralowców tego wapienia (28 gatunków; tabela 1, zespół Bałtów 2) przeważa typ kolonii masywny. Nad tym leży kompleks drobnowarstwowany wapieni pseudo-oolitowych (głównie mikroonkolity; Kutek & Radwański, l.cit.), drobnodetrytycznych i pelitowych. Bukowa (fig. 3; tabela 1). Na miękkich, na ogół nieuławiconych, białych wapieniach z rozproszoną fauną korali (fig. 3 I; tabela 1, zespół Bukowa 1) leżą zbite, pelityczne, dobrze warstwowane wapienie z wkładkami wapienia gruzłowatego, zawierającego bardzo drobny detrytus organogeniczny (fig. 3, II). W wapieniach pelitycznych występują soczewkowate skupienia kolonii koralowcowych in situ, o miąższości na ogół równej miąższości warstwy. Koralom (27 gatunków; tabela 1, zespół Bukowa 2) towarzyszą nieliczne brachiopody, jeżowce i małże. Wyżej leży kompleks wapieni (fig. 3, III), w którego górnej części (IIIb) występują partie wapienia koralowcowego 4-5 m miąższości, zbudowanego z kolonii in situ (25 gatunków; tabela 1, zespół Bukowa 3), głównie gałązkowych i mniej licznych lamellarnych. Fauna towarzysząca i solenopory są nieliczne. Między wapieniem koralowcowym a otaczającym go miękkim, białym wapieniem płonym nie ma niezgodności. Kimeryd. - W najniższym kimerydzie korale tworzą niekiedy skupienia rozległe, lecz o małej miąższości (30 cm do 1 m), odznaczające się nadzwyczaj małym zróżnicowaniem gatunkowym. Utwory tego typu, obserwowane w Brzegach i Żernikach, zbudowane są: starszy - z Heliocoenia (Decaheliocoenia) variabilis i Stylina subornata, młodszy - z Calamophylliopsis stockesi. W górnych partiach dolnego kimerydu koralowce są rzadkie i nie tworzą większych skupień. PRÓBA ODTWORZENIA ŚRODOWISKA Utwory koralowcowe górnej jury Gór Świętokrzyskich rozwijały się niewątpliwie w morzu ciepłym i płytkowodnym, o czym świadczy charakter fauny koralowej, fauny towarzyszącej i litologia wapieni. Wyodrębnić tu można dwa typy utworów koralowcowych, powstałe w dwóch środowiskach różniących się głębokością i stopniem ruchliwości wody. W środowisku bardziej płytkowodnym o ruchliwej wodzie powstały utwory, zbudowane z kolonii masywnych (np. wapienie z mięczakami i onkolitami z Bałtowa, wapień z H. (Decaheliocoenia) variabilis z Żernik i Brzegów), otoczonych mniej lub bardziej gruboziarnistym osadem. W nieco bardziej głębokowodnym i spokojniejszym środowisku powstały utwory, zbudowane z kolonii lamellarnych (Bałtów - wapień koralowcowy) lub gałązkowych (Bukowa, Brzegi, Żerniki), którym towarzyszy wypełniający przestrzenie między koloniami osad pelityczny lub, w przypadku Bałtowa, miejscami również detrytyczny. Ze względu na to, że opisywane utwory koralowcowe w czasie powstawania nie wznosiły się nad dno, o czym świadczy brak niezgodności między nimi a osadami otaczającymi, można sądzić, że nie były to typowe rafy odpowiadające definicji podanej przez Wilsona (1950, p. 181). Ich znaczne niekiedy miąższości (4-12 m) były spowodowane trwaniem przez czas dłuższy niezmienionych warunków środowiska, przy czym szybkość narastania utworów koralowcowych i otaczających je osadów musiała być jednakowa. Jak wydaje się, koralowcowe utwory górnej jury Polski centralnej tworzyły tylko nisko rozpościerające się na dnie ławice i kępy. Podobnie jak to przyjmowali Rutten i Jansonius (1958) dla analogicznych górno-jurajskich utworów koralowcowych Basenu Paryskiego, autor pracy sądzi, że warunki w jakich powstawały omawiane wapienie można porównać z tymi, jakie istnieją dziś przy wyspach Bahama, czy też w innych rejonach odznaczających się ograniczonym rozwojem pionowym i poziomym utworów koralowcowych. Ze względu na to, że przyjęte w polskiej literaturze geologicznej terminy „wapień rafowy” czy „przyrafowy” sugerują istnienie na tym obszarze środowiska bardzo specjalnego, którego tu nie było, słuszniej byłoby zastąpić je określeniami „wapień koralowcowy” lub „wapień z koralami”, w zależności od skałotwórczej roli korali, znajdujących się w osadzie in situ. UWAGI O PĄCZKOWANIU W pracy został przyjęty podział pączkowania według Matthai (1926) na pączkowanie wewnątrzczułkowe (intratentacular budding = fissiparité, scissiparité, fission dawnych autorów) i pączkowanie pozaczułkowe (extratentacular budding = gemmation). Pączkowanie wewnątrzczułkowe z połączeniami trabekularnymi obserwowano u Calamophylliopsis i Ovalastraea. Pączkowanie z połączeniami septalnymi przypomniano na podstawie uprzednio zbadanego (Roniewicz, 1960) pączkowania u Complexastraea. Pączkowanie parycydalne rozpatrzono jako jeden ze sposobów pączkowania wewnątrzczułkowego na przykładzie Mitrodendron. Pączkowanie pozaczułkowe marginalne prześledzono u Aplophyllia i Pleurophyllia. Pączkowanie po-zaczułkowe perytekalne zbadano na przykładzie Pseudocoenia. U tego ostatniego zostało spostrzeżone zjawisko „fissiparous gemmation”, opisane przez Duerdena (1903) u korali współczesnych jako łączące cechy pączkowania i „podziału” (fission). Obserwacje poczynione na materiale polskim skłaniają do innej interpretacji tego zjawiska, które polegałoby na nienormalnym rozwoju pączków powstających drogą pączkowania perytekalnego. DIAGNOZY NOWYCH JEDNOSTEK SYSTEMATYCZNYCH Pseudocoenia baltovensis n.sp. (PL. IV, fig. 3a-b) Kolonia masywna, o kielichach oddalonych od siebie, okrągłych. Średnica wynosi 3,0-3,5 mm. 16 septów ułożonych jest w 8 systemach. Septa I cyklu osiągają połowę długości promienia kielichowego, septa II cyklu są od nich dużo krótsze. Endoteka tabularna o gęsto ułożonych denkach: 12-15/5 mm. Peryteka utworzona z dużych dysepimentów, mniej zwartych niż elementy endoteki. Górny oksford, Bałtów. Pseudocoenia novemseptata n.sp. (Pl. V, fig. 1a-d) Kolonia masywna. Kielichy okrągłe, o średnicy 4,5-5,0 mm. Septa, ułożone w jednakowych 9 systemach, zróżnicowane na dwa cykle. Endoteka zbudowana z denek całkowitych i niekompletnych, o rozmieszczeniu 9-10/5 mm. Peryteka zbudowana z niskich i szerokich dysepimentów. Oksford górny, Bukowa. Pseudocoenia longiseptata n.sp. (Pl. VI, fig. 1a-g) Kolonia dendroidalna, gałązki poprzerastane. Kielichy okrągłe, wystające, o średnicy 3 mm. Elementy radialne słabo wystające. Septa rozmieszczone w 10 systemach, zróżnicowane na dwa cykle. Niektóre septa I cyklu dochodzą do centrum. Endoteka zbudowana z całkowitych i niekompletnych denek (10/5 mm). Peryteka zbudowana z dysepimentów niskich i szerokich. Oksford górny, Bukowa. Aplophyllia sexradiata n.sp. (Pl. VII, fig. 4a-b; texte-fig. 8) Korality cylindryczne o średnicy 2,5-3,0 mm, pokryte słabo wykształconymi żebrami. Elementy radialne ułożone w 6 równych systemach, zróżnicowane na trzy cykle. Endoteka zbudowana z nielicznych (4-5/5 mm) poziomych denek. Oksford górny, Bukowa. Goniocora annulata n.sp. (Pl. VIII, fig. 7) Kolonia faceloidalna. Korality cylindryczne, pokryte silnymi żebrami i wąskimi pierścieniami poprzecznymi. Septa zróżnicowane na dwa cykle, w liczbie 20. Kolumella mała, pałeczkowata. Endoteka zbudowana z elementów nielicznych, tabuloidalnych. Oksford górny; Bukowa. Smilostylia bukovensis n.gen., n.sp. (Pl. VII, fig. 2a-b) Rodzaj monotypowy. Diagnoza gatunku pokrywa się z diagnozą rodzaju. Kolonia faceloidalna. Korality cylindryczne lub lekko spłaszczone, o średnicy 5,0-5,5 mm. Kielichy płytkie. Septa zwarte, w liczbie 20(10 + 10), ułożone jednocześnie według symetrii promienistej i dwubocznej. Żebra słabe. Brzeg wewnętrzny septów ząbkowany, nierozdęty. Kolumella spłaszczona. Endoteka zbudowana z elementów tabuloidalnych (6-7 na 10 mm). Pączkowanie marginalne. Oksford górny; Bukowa, okolice Małogoszczy, Sokołów. Heliocoenia (Hexaheliocoenia) stellata n.sp. (Pl. XI, fig. 4a-b; texte-fig. 9A) Kolonia masywna, kielichy okrągłe, promieniste, o średnicy 1,5-1,8 mm. 24 septa, zróżnicowane na trzy cykle. Septa I cyklu bardzo silne. Kolumella mała, spłaszczona. Oksford górny, Bałtów. Heliocoenia (Hexaheliocoenia) orbignyi n.sp. (Pl. XI, fig. 1; texte-fig. 9 A-B) Kolonia masywna. Kielichy ściśnięte, mało wystające, o średnicy 2,2-2,8 mm. Septa zróżnicowane na trzy cykle, zwykle ułożone w 6 równych systemach. Oksford górny, Niziny. Puschastraea kamiennae n.gen., n.sp. (Pl. XIV, fig. 1a-d) Rodzaj monotypowy. Diagnoza gatunku pokrywa się z diagnozą rodzaju. Kolonia masywna, subplokoidalna. Kielichy okrągłe, o średnicy 9-12 mm. Kostosepta wrzecionowate w liczbie 30-45, subkonfluentne, przerastające ze sobą w centrum, zróżnicowane na dwa cykle. Kolumella gąbczasta. Endoteka zbudowana z dużych dysepimentów przecinających światło. Peryteka szczątkowa, utworzona z przedłużonych elementów endoteki. Brak ściany. Oksford górny; Bałtów. Etallonia n.gen. (Pl. XXIV, fig. 1a-d, 2; texte-fig. 19) Rodzaj monotypowy, oparty na Cyathophora minima Étallon, 1864. Kolonia subplokoidalna. Elementy radialne konfluentne i niekonfluentne, zwarte. Brzeg wewnętrzny regularnie ząbkowany, boki septów pokryte małymi, ostrymi guzkami. Endoteka tabuloidalna. Ściana regularnie porowata, synaptikulotekalna, utworzona z jednego okółka synaptikul. Synaptikule grube, ułożone w poziomy przebiegające przez całą kolonię równolegle do powierzchni kolonii, jednakowo oddalone od siebie. Synaptikule jednego poziomu, zrastając się ze sobą, tworzą poziome przegrody perytekalne. Peryteki brak lub jest szczątkowa, zbudowana z poziomych perytekalnych przegród synaptikularnych i na przemian z nimi leżących wąskich zatok perytekalnych. Korality łączą się między sobą bezpośrednio przez pory ścienne lub za pośrednictwem zatok perytekalnych, połączonych z wnętrzem koralitów poprzez pory ścienne. Brak kolumelli. Pączkowanie zewnątrzkielichowe. Oksford górny; Szwajcaria, Francja, Polska (Bukowa i okolice Małogoszczy). Actinaraea minuta n.sp. (Pl. XXV, fig. 1a-b) Kielichy o średnicy około 1,5 mm, do brzegu kielichowego dochodzi 40-60 septów, 10 spośród nich dochodzi do centrum. Trabekule cienkie. Elementy poprzeczne dobrze rozwinięte, o gęstości ułożenia 5-7/1 mm. Oksford górny; Bałtów, Olechów, Stoki. Actinaraea robusta n.sp. (Pl. XXV, fig. 4a-b; texte-fig. 20) Kielichy o średnicy 2,5-3,0 mm; kostosepta, w liczbie 30-60, dochodzą do brzegu kielichowego, mniej niż 20 spośród nich dochodzi do centrum. Trabekule mocne. Endoteka i egzoteka obfite, zbudowane z cienkich elementów (2-5 na 1 mm). Oksford górny; Sokołów, Bałtów.

RU

Изученная фауна кораллов происходит из верхнеоксфордских и нижнеки-мериджских известняков обрамления Свентокржиских Гор. Материал был собран в 1959-1963 годах. В имеющейся коллекции обнимающей около 1000 эк-земпляров, только для 500 можна было определить вид. Описано 69 видов принадлежащих к 32 родам, в том новых 12 видов и 3 рода. Три вида представлены единочными формами, остальные (66) это формы образующие колонии, при чем более 60% становят формы ветвистые и более или менее ламеллярные. КОРАЛЛОВЫЕ ОБРАЗОВАНИЯ Обнажения древнейших коралловых образований принадлежащих горизонту Epipeltoceras bimammatum находятся около Островца Свентокржиского. Более младшие с самой верхней части oксфорда, отвечающие горизонту Ringsteadia pseudocordata, выступают в широкой полосе обнажений известняков называемых „астартскими”. Самые молодые юрские Hexacoralla Свентокржиских Гор известны из верхней части горизонта Ataxioceras hypselocyclum в окрестностях Добромержа. Верхний Оксфорд. - Коралловые образования типичные для района N - Е находятся в обнажениях около Островца Свентокржиского в Балтове. Отличные от них образования младшего века, типичные для района NW, SW и S, наилучше видны в каменоломне Букова около Малогощи. Балтув (фиг. 2; таб. I). - В нижней части разреза залегает неслоистый или же слабослоистый известняк (фиг. 1), выраженный главным образом коралловой фацией. Переходит он постепенно в окружающий мелкокластичный известняк. Коралловый известняк образует бесформенные скопления разного простирания, то несколько до более чем 200 м и мощности от несколько до более десяти метров. Коралловый известняк построен колониями in situ, главным образом ла-мелларными, малой или средней мощности (до 10 см). Пространства между ними выполняет пелитовый или органодетритовый материал. Кораллам сопутствуют немногочисленные соленопоры и моллюски, брахиоподы и морские ежи. Неслоистый известняк кверху переходит в известняк изменчивой мощности, от пол метра до несколько метров, с многочисленными моллюсками, онколитами и кораллами. Среди кораллов этого известняка господствует массивный тип колонии. Выше залегает комплекс известняков мелкослоистых псевдо-оолитовых (главным образом микроонколиты), мелкодетритовых и пелитовых. Букова (фиг. 3, таб. I). - В этой местности на мягких, в общем неслоистых, белых известняках с рассеянной фауной кораллов залегают пелитовые, слоистые известняки с прослоями комкообразного известняка с очень мелким органогенным детритом. В пелитовых известняках находятся линзовидные скопления колоний кораллов in situ, мощностью почти такой же как и слоя. Кораллам сопутствуют немногие брахиоподы, морские ежи и пластинчатожаберные. Выше залегает комплекс известняков. В верхней его части находятся слои кораллового известняка мощностью 4-5 м, построены колониями in situ. Это преимущественно ветвистые и в меньшем количестве ламелларные формы. Сопутствующая им фауна и соленопоры немногочислены. Между коралловым известняком а окружающим его мягким, белым известняком без фауны нет никакого несогласия. Кимеридж. - В самой нижней части кимериджа кораллы образуют иногда обширные скопления небольшой мощности (30 см до 1 м) и очень малой видовой разнообразности. Отложения такого характера наблюдаемые в Бржегах и Жер-никах, построены: старший - с Heliocoenia (Decaheliocoenia) variabilis и Stylina subornata, а младший - c Calamophylliopsis stockesi. В верхах нижнего кимериджа кораллы редкие и не образуют больших скоплений. ПОПЫТКА ОТОБРАЖЕНИЯ СРЕДЫ Верхнеюрские коралловые образования Свентокржиских Гор развивались несомненно в теплом и неглубоком морском бассейне, о чем свидетельствует характер коралловой и сопутствующей фауны, а также литология известковых осадков. Можна тут выделить два типа коралловых образований, возникших в двух средах различных по глубине и степени подвижности воды. В среде более мелководной с подвижной водой образовались отложения построенные массивными колониями. Таковы известняки с моллюсками и онколитами из Балтова, известняк с Heliocoenia variabilis из Жерник и Бржегув. Они часто окружены менее или более крупнозернистым осадком. В более глубоководной и спокойной среде образовались отложения, сложенные ламелларными колониями, которым сопутствует пелитовый осадок заполняющий пространства между колониями, или же, как это имеется в Балтове - местами тоже детритовый. Учитывая то, что описанные коралловые отложения во время своего образования не поднимались значительно выше дна, о чем свидетельствует отсутствие несогласия между ними и окружающими осадками, можно судить, что это не были типичные рафы. Значительные иногда мощности их (4-12 м) вызваны были значительной длительностью непеременчивых условий среды, причем скорость нарастания коралловых образований и окружающих их осадков вероятно была одинаковая. Можна принять, что верхнеюрские коралловые образования Центральной Польши развивались на дне в виде низко простирающихся пластов и кочек. Подобным образом, как это принято Руттеном и Янсо-нюсом (Rutten & Jansonius, 1958) для аналогичных верхнеюрских коралловых образований Парижского Бассейна, автор настоящей работы полагает, что условия образования описываемых известняков Польши можно лучше всего сравнить с ныне существующими при Багамских островах. Для них характерно вертикальное и горизонтальное развитие коралловых образований. Ввиду того, что принятые в польской геологической литературе термины „рифовый” или же „пририфовый известняк” подсказывают существование на этой территории среды очень специальной, которой тут в самом деле не было, вернее было бы заступить эти термины определениями „коралловый известняк” или же „известняк с кораллами”, в зависимости от породообразующей роли кораллов, находящихся в осадке. ЗАМЕЧАНИЯ ОТНОСИТЕЛЬНО ПОЧКОВАНИЯ. В работе принято классификацию почкования по Маттаи (Matthai, 1926), на почкование интратентакулярное и почкование экстратентакялурное. Почкование интратентакулярное с трабекулярными соединениями наблюдается у Calamophylliopsis и Ovalastraea. Почкование с септальными соединениями было автором изучено раньше (Роневич, 1960) на основании почкования у Complexastraea. Парицидальное почкование рассмотрено как одну из путей интратентаку-лярного почкования на примере Mitrodendron. Экстратентакулярное маргинальное почкование прослежено у Aplophyllia и Pleurophyllia. Почкование экстратентакулярное перитекальное изучено на примере Pseudocoenia. У этого последнего констатировано явление „fissiparous gemmation”, описанное Дюрденом (Duerden, 1903) для современных кораллов, как соединяющие признаки почкования и деления. Наблюдения предпринятые на польском материале наклоняют к иной интерпретации это явления, которое вероятно заключается в ненормальном развитии пучков, возникающих путем перитекального почкования.

Słowa kluczowe

EN

Jurassic; paleontology; fauna; Hexacorallia; Holy Cross Mountains; new species; morphology

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1966
• Tom: 11
• Numer: 2
• Opis fizyczny: p.198-264,fig.,ref.

Twórcy

autor

Roniewicz E.

• Institut de Paleozooiocie de l'Academie Polonaise des Sciences, Warsaw, Poland

Bibliografia

• ALLOITEAU, J. 1947. Polypiers du Gargasien aragonais. - An. Esc. Per. Esp. Agrop. Serv. Tec. Agric., 6, 187-243, Barcelona.
• - 1948. Polypiers des couches albiennes à grandes Trigonies de Padern (Aude). - Bull. Soc. Géol. France, sér. 5, 18, 699-738. Paris.
• - 1952. Madréporaires post-paléozoïques. In: Piveteau. J., Traité de Paléontologie, 1, 539-684, Paris.
• - 1957. Contribution à la systématique des Madréporaires fossiles. 1-462, Paris.
• - 1958. Monographie des Madréporaires fossiles de Madagascar. - Ann. Géol. Madagascar, 25, 1-218, Paris.
• - 1960. Sur le genre Clausastrea. - Ann. Paléont., 46. 3-46, Paris.
• ARKELL, W. J. 1928. Aspects of the ecology of certain fossils coral reefs. - J. Ecol., 16, 134-149.
• - 1935. On the nature, origin and climatic significance of the coral reefs in the vicinity of Oxford. - Quart. J. Geol. Soc. London, 91, 1, 77-110, London.
• - 1956. Jurassic geology of the World. 1-806, Edinburgh.
• BAILY, W. H. 1858. Description of fossil invertebrata of the Crimea. - Quart. J. Geol. Soc. London, 14, 133-163, London.
• BARCZYK, W. 1961. Jura Sulejowska (Le Jurassique de Sulejów). - Acta Geol. Pol., 11, 1, 3-102, Warszawa.
• BEAUVAIS, L. 1958. Le récif argovien de Courchamp (Côte-d’Or). - C. R. Acad. Sci., 246, 12, 1886-1887, Paris.
• - 1959. La formation oolithique à Polypiers de la Mouille (Haute-Saône). - Bull. Soc. Géol. France, sér. 7, 1, 375-377, Paris.
• - 1964. Etude stratigraphique et paléontologique des formations à Madréporaires du Jurassique supérieur du Jura et de l’Est du Bassin de Paris. - Mém. Soc. Géol. France, n.sér., 43, 1, 1-288, Paris.
• BECKER, E. & MILASCHEVITSCH, C. 1875-76. Die Korallen der Nattheimer Schichten. - Palaeontographica, 21, 121-244, Cassel.
• BENDUKIDZE, N. 1949. Verchnejurskie korally Raci i jugo-Osetii. - Tr. Geol. Inst., 5(10), Ser. geol., 55-172, Tbilisi.
• - 1960. Verchnejurskie korally zapadnoj časti Abcházii i uščelia r. Mzymta. - Ibidem, 11(16), 5-36.
• CHOFFAT, P. 1905. Notice stratigraphique sur les gisements à Polypiers du Jurassique portugais. - Com. Serv. Géol. Portugal, 147-164, Lisbonne.
• Code International de Nomenclature Zoologique adopté par le XV-e Congrès International de Zoologie. London, 1961.
• COTTREAU, J. 1931. Types du Prodrome de Paléontologie stratigraphique universelle. 2, 143-181. - Ann. Paléont, 20, Paris.
• DUERDEN, J. E. 1902. Fissiparous gemmation. - Ann. Mag. Nat. Hist., 11, 141-155, London.
• EICHWALD, E. 1866. Lethaea Rossica ou Paléontologie de la Russie. 113-170, Stuttgart.
• EDWARDS (MILNE-), H. & HAIME, J. 1850-54. A monograph of the British fossil corals. - Palaeont. Soc., 72-145, London.
• - 1857-60. Histoire naturelle des Coralliaires. 2, 1-633; 3, 1-560, Paris.
• ÉTALLON, A. 1859. Etudes paléontologiques sur le Haut-Jura. Rayonnés du Corallien. - Mém. Soc. Emul. Doubs, sér. 3, 3, 401-553, Besançon.
• FROMENTEL, E. DE. 1856. Note sur les polypiers fossiles de l’étage portlandien de la Haute-Sáône. - Bull. Soc. Géol. France, sér. 2, 13, 851-864, Paris.
• - 1861. Introduction à l’étude des polypiers fossiles. - Mém. Soc. Emul. Doubs, 1-357, Besançon.
• - 1864 (1862-63). Monographie des Polypiers jurassiques supérieurs. Etage portlandien. - Mém. Soc. Linn. Normandie, 13, 1-55, Caen, Paris.
• - 1865. Polypiers coralliens des environs de Gray. - Ibidem, 14, 1-43.
• GEYER, O. F. 1954. Die ober jurassische Korallen-Fauna von Wurttenberg. - Palaeontographica, 104A, 121-220, Stuttgart.
• - 1955a. Korallen-Faunen aus dem Oberen Jura von Portugal. - Senckenberg. Lethaea, 35, 5/6, 317-356, Frankfurt a.M.
• - 1955b. Beiträge zur Korallenfauna des Stramberger Tithon. - Paläont. Ztschr., 29, 3/4, 177-216, Stuttgart.
• - 1965. Eine Korallenfauna aus dem Oberjura der Montes Universales de Albarracin (Provinz Teruel). - Abh. N. Jb. Geol. Palaeont., 121, 3, 219-253, Stuttgart.
• GOLDFUSS, A. 1826-29. Petrefacta Germaniae. 1, 1-168.
• KOBY, F. 1880-89. Monographie des polypiers jurassiques de la Suisse. - Mém. Soc. Paléont. Suisse, 7-16, 1-582, Genève.
• - 1905a. Polypiers du Jurassique supérieur (Description de la faune jurassique du Portugal). - Comm. Serv. Géol. Portugal, 1-167, Lisbonne.
• KOBY, F. 1905b. Sur les polypiers jurassiques des environs de St. Vallier.-de-Thiey. - Bull. Soc. Géol. France, sér. 4, 2, 847-863, Paris.
• KUTEK, J. 1961. Kimeryd i bonon Stobnicy (Le Kimméridgien et le Bononien de Stobnica). - Acta Geol. Pol., 11, 1, 103-183, Warszawa.
• - 1962a. Palaeographic significance of ammonite fauna of the Middle and Upper Malm in Central Poland. - Bull. Acad. Pol. Sci., Sér, géol.-géogr., 10, 2, 79-84, Varsovie.
• - 1962b. Problematyka stratygraficzna kimerydu i najwyższego oksfordu Polski (Stratigraphic problems of the Kimeridgian and uppermost Oxfordian in Poland). - Acta Geol. Pol., 12, 4, 529-540, Warszawa.
• KUTEK, J. & RADWAŃSKI, A. 1965. Upper Jurassic Onkolits of the Holy Cross Mts. (Central Poland). - Bull. Acad. Pol. Sci., Sér. géol.-géogr., 13, 2, 155-160, Varsovie.
• LADD, H. S., TRACEY, J. I. WELLS, J. W., EMERY, K. O. 1950. Organic growth and sedimentation on an atoll. - J. Geol., 58, 4, 410-425, Chicago.
• LAFUSTE, J. 1957. La symétrie et le développement de l’appareil septal chez quelques Polypiers anthozoaires de la famille Stylinidae. - Bull. Soc. Géol. France, 7, 6, 149-159, Paris.
• LEWIŃSKI, J. 1902. Przyczynek do znajomości utworów jurajskich na wschodnim zboczu Gór Świętokrzyskich. - Pam. Fizjogr., 17, 4-34.
• - 1912. Utwory jurajskie na zachodnim zboczu Gór Świętokrzyskich. - Spraw. Tow. Nauk. Warsz., 5, 8, 501-566, Warszawa.
• LISZKOWSKI, J. 1962. Stratygrafia raf raurackich w okolicach Bałtowa. - Przegl. Geol., 12, 655-658, Warszawa.
• - 1963. Litologia i sedymentacja osadów rauraku okolic Baltowa. - Ibidem, 2, 82-86.
• MATTHAI, G. 1926. Colony formation in astraeids corals. - Phil. Trans. Roy. Soc. London, B 214, 313-356, London.
• MICHALSKI, A. O. 1882. Badania geologiczne, dokonane w r. 1883, w północno-zachodniej części guberni radomskiej i kieleckiej. - Pam. Fizjogr., 4, 142-167, Warszawa.
• MICHELIN, H. 1840-47. Iconographie zoophytologique. 1-348, Paris.
• MIRCHINK, M. 1937. Corals from the Jurassic beds of the environs of Koktebel in the Crimea. - Bull. Soc. Nat. Moscou, Sect, géol., 15, 62-80, Moscou.
• MISSUNA, A. 1905. Die Jura-Korallen von Sudagh. - Ibidem, 18, 187-228.
• MORYCOWA, E. 1964a. Hexacoralla des couches de Grodziszcze (Néocomien, Carpathes). (Hexacoralla z warstw grodziskich (neokom Karpat)). - Acta Palaeont. Pol., 9, 1, 3-112, Warszawa.
• - 1964b. Korale ze skałki egzotykowej w Kruhelu Wielkim koło Przemyśla (górny tytoń, Karpaty Polskie). (Polypiers de la klippe de Kruhel Wielki près de Przemyśl (Tithonique supérieur, Carpathes polonaises)). - Roczn. P. Tow. Geol., 34, 4, 489-508, Kraków.
• NEWELL, N. D., IMBRIE, J., PURDY, E. G., THURBER, D. L. 1959. Organism communities and bottom facies. Great Bahama Bank. - Bull. Amer. Mus. Nat. Hist., 117, 4, New York.
• OGILVIE, M. 1897. Die Korallen der Stramberger Schichten. - Palaeontographica, 7A, Suppl. 2, 73-282, Stuttgart.
• ORBIGNY, A. D’. 1849. Note sur les Polypiers fossiles. 1-12, Faris.
• - 1850. Prodrome de Paléontologie. 2, Paris.
• PELLETIER, M. 1950. Définition du genre Isastraea M.-Edwards et Haime 1851 d’après la structure du génotype: Astrea helianthoides Goldf. 1826. - C.R. Soc. Géol. France, 10, 160-162, Paris.
• POŻARYSKA, K. & POŻARYSKI, W. 1953. Wycieczka na przełom Kamiennej w Bałtowie i Pętkowicach. In: Przewodnik wycieczkowy narady Państw. Służby Geol., 72-75, Warszawa.
• POŻARYSKI, W. 1948. Jura i kreda między Radomiem, Zawichostem i Kraśnikiem (Jurassic and Cretaceous between Radom, Zawichost and Kraśnik, Central Poland). - Biul. P. Inst. Geol., 46, 3-141, Warszawa.
• PUSCH, G. 1883. Nowe przyczynki do gieognozji Polski. IV. O składzie polskiej jury albo szeregu oolitowego, podobnie jak w pozostałej Europie. - Pam. Fizjogr., 3, 138-195, Warszawa.
• QUENSTEDT, F. A. 1852-85. Handbuch der Petrefactenkunde.
• - 1858. Der Jura. 1-842, Tübingen.
• - 1879-81. Petrefactenkunde Deutschlands. 6: Korallen. 497-1093, Leipzig.
• RONIEWICZ, E. 1960. Complexastraea i Thecosmilia z astartu Polski (Complexastraea and Thecosmilia from the Astartian of Poland). - Acta Palaeont. Pol., 5, 4, 452-470, Warszawa.
• RUTTEN, M. G. 1952. Shallow shelf sea sedimentation during non-glacial and a-tectonic times in geological history. - C.R. XIX Int. Geol. Congr. Algers, 4, 4, 119-125.
• RUTTEN, M. G. & JANSONIUS, J. 1956. The Jurassic reefs on the Yonne (southeastern Paris Basin). - Amer. J. Sci., 254, 363-371, New Haven.
• SAMSONOWICZ, J. 1932. Przebieg i charakter granicy między jurą a kredą na północno-wschodnim zboczu Łysogór (Sur le tracé et le caractère de la limite entre le Jurassique et le Crétacé sur le versant nord-est du Massif de Ste-Croix). - Spraw. P. Inst. Geol., 7, 2, 169-226. Warszawa.
• - 1934. Objaśnienia do arkusza Opatów (Explication de la carte générale de la Pologne). 1-117, Warszawa.
• SOLOMKO, E. 1888. Die Jura -und Kreidekorallen der Krim. - Verh. Russ. Miner. Ges., Ser. 2, 24, 67-231, Petersburg.
• SPEYER, K. W. 1912. Die Korallen des Kelheimer Jura. - Palaeontographica, 59, 193-251, Stuttgart.
• SQUIRES, D. F. 1958. Stony corals from the vicinity of Bimini, Bahamas, British West Indies. - Bull. Amer. Mus. Nat. Hist., 115, 4, 219-262, New York.
• SWIDZIŃSKI, H. 1931. Utwory jurajskie między Małogoszczą a Czarną Nidą (Dépôts jurassiques entre Małogoszcz et La Czarna Nida). - Spraw. P. Inst. Geol., 6, 4, 793-863, Warszawa.
• - 1932. Przyczynek do znajomości tektoniki w części zachodniej Gór Świętokrzyskich, Fałd Skórkowski (Contribution à la connaissance de la tectonique de la partie occidentale du Massif de Ste-Croix, Anticlinal de Skórków). - Ibidem, 7, 2, 292-300.
• - 1962. Kilka przekrojów przez górną jurę południowo-zachodniego zbocza Gór Świętokrzyskich. - Przegl. Geol., 9, 441-448, Warszawa.
• THURMANN, J. & ÉTALLON, A. 1864. Lethea Bruntrutana ou Études paléontologiques et stratigraphiques sur le Jura Bernois et en particulier les environs de Porrentruy. - Mém. Soc. Sci. Nat., 20, 357-412.
• TWENHOFEL, W. H. 1950. Coral and other organic reefs in geologic column. - Bull. Amer. Assoc. Petrol. Geol., 34, 2, 182-202, Tulsa.
• UMBGROVE, J. H. F. 1928. De koraalriffen in de Baai van Batavia. - Wetensch. Meded., 7, 1-66.
• - 1929. Antozoa van N. O. Borneo. - Ibidem, 9, 47-74.
• - 1947. Coral reefs of the East Indies. - Bull. Geol. Soc. Amer., 58, 729-778, New York.
• - 1949. Structural history of East Indies. 1-63, Cambridge.
• VAUGHAN, T. W. 1919. Fossil corals from Central America, Cuba, and Porto Rico with an account of the American Tertiary Pleistocene, and Recent coral reefs. - Bull. Smiths. Inst. U.S. Nat. Mus., 103, 183-524, Washington.
• VAUGHAN, T. W. & WELLS, J. W. 1943. Revision of the suborders, families, and genera of the Scleractinia. - Geol. Soc. Amer., Spec. Paper, 44, 1-363, Baltimore.
• WERY, G. 1954. Contribution à la révision des Madréporaires du Néocomien de la Haute-Marne. Dipl. Et. sup., Paris (inédit).
• WILSON, W. B. 1950. Reef definition. - Bull. Amer. Assoc. Petrol. Geol., 34, 2, 181-182, Tulsa.