EN
Ninety-nine road-killed Barn Swallows were found during three years of studies on a 48.8 km road network in an intensively farmed landscape in SW Poland. Nearly 88% of all road-kills were recorded in built-up areas and on road sections in their vicinity. The average number of road-kills per 1 km of roads was over twenty times higher in built-up areas than in open agricultural landscape (6.74 vs 0.33 road-kills/1 km). This paper investigates the influence of environmental factors (lines of trees along roads, number of livestock, volume of traffic, number of inhabitants) on the level of Barn Swallow mortality on the roads in question. During the breeding season the number of birds killed in built-up areas was related positively to the number of cattle reared, the overall number of livestock (including pigs) and the number of inhabitants. In the multiple regression model following stepwise forward selection, the number of cattle explained 41% of the variance in the size of the whole-year road mortality of swallows in the built-up area. During the autumn migration period the length of tree-lined road sections in the built-up area had an significant influence on road-kill frequency, explaining 36% of the variance in mortality. Mortality was high on tree-lined sections of road in adverse weather conditions.
PL
Pomimo stosunkowo dużej liczby danych o ptakach zabijanych na drogach, pochodzących z długiego okresu czasu (patrz przegląd w Clevenger 2000, Erritzoe et al. 2003) niewiele jest wiadomo na temat mechanizmów, przyczyn i czynników środowiskowych wpływających na śmiertelność poszczególnych gatunków. Dymówka należy do najczęstszych ofiar kolizji z pojazdami samochodowymi na drogach środkowej i wschodniej Europy, stanowiąc do 46% wszystkich zabijanych ptaków (Erritzoe et al. 2003). Podczas trzyletnich badań na drogach w krajobrazie rolniczym okolic Wrocławia w grupie 862 zabitych ptaków, dymówka stanowiła 11.5% wszystkich ofiar (G. Orłowski — dane niepubl.). W pracy przeanalizowano wpływ czynników środowiskowych (obecność zadrzewień liniowych, liczba zwierząt gospodarskich, natężenie ruchu drogowego, liczba mieszkańców wsi) na wysokość strat dymówki na liczącej łącznie 48.8 km sieci dróg, zlokalizowanej w intensywnie użytkowanym rolniczo obszarze południowo- zachodniej Polski (Fig. 1, Tab. 1 i 2), przebiegającej przez obszar 20 miejscowości (22 odcinki dróg w terenie zabudowanym charakteryzujące się zróżnicowanym natężeniem ruchu drogowego). Ogółem podczas trzyletnich badań stwierdzono 99 zabitych dymówek. Blisko 88% wszystkich ofiar stwierdzono na terenach zabudowanych i odcinkach dróg położonych bezpośrednio w ich sąsiedztwie (Fig. 1). W ciągu całego okresu badań średnia liczba ofiar na 1 km dróg położonych w obrębie terenów zabudowanych była ponad dwudziestokrotnie wyższa w porównaniu z otwartym krajobrazem rolniczym (6.74 vs 0.33 ofiary/1 km drogi), a w 2002 roku (kiedy zebrano pełne dane) wyniosła 0.88 ofiary/1 km drogi. W ciągu roku zarysowywały się dwa szczyty liczby ofiar, w pierwszej i drugiej dekadzie lipca oraz na przełomie sierpnia i września (Fig. 2). Spośród 67 ptaków, u których oznaczono wiek, 44 (65.7%) było osobnikami młodymi, a w grupie ptaków dorosłych (n = 23) płeć oznaczono zaledwie u 10 osobników (5 samców i 5 samic) (Fig. 2). W okresie od momentu stwierdzenia pierwszych młodych zabitych ptaków (w kolejnych latach było to 5 lipca, 29 i 27 czerwca) osobniki młodociane częściej były ofiarami kolizji w porównaniu z dorosłymi (44 młodych vs 17 dorosłych; χ² = 16.7, df = 1, p < 0.001). Na obszarze 20 wsi, przez które przebiegały badane drogi, wysokość strat dymówki była wysoko skorelowana z łączną liczbą hodowanego bydła i świń (r = 0.89, p = 0.000; Fig. 3) oraz liczbą krów (r = 0.69, p = 0.001). W okresie lęgowym liczba zabitych dymówek /1 km dróg położonych w obszarze zabudowanym była statystycznie istotnie skorelowana z liczbą hodowanych krów, łączną liczba krów i świń oraz liczbą mieszkańców (Tab. 3). W modelu regresji krokowej postępującej dwie zmienne środowiskowe — liczba bydła i świń (LIFESTOCK) oraz długość odcinka drogi (ROAD), w 36% określały poziom zmienności wysokości strat dymówki w okresie lęgowym w terenie zabudowanym. Podczas przelotu jesiennego istotny wpływ na liczbę zabitych ptaków miała zmienna TREE (% zadrzewionego odcinka drogi w obszarze zabudowanym), która określała 36% zmienności wysokości strat. Ogólna, całoroczna zmienność strat dymówki na drogach w obszarze zabudowanym w 41% określona była przez zmienną — liczba krów (LIFESTOCK) (Tab. 4). Zadrzewienia liniowe wykorzystywane są przez dymówki jako żerowiska, głównie podczas złych warunków pogodowych, a ich lokalizacja wzdłuż dróg naraża ptaki na kolizję z pojazdami. Sposobem ograniczenia śmiertelności na drogach dymówki i innych gatunków ptaków, których występowanie na obszarach rolniczych wiąże się z obecnością zadrzewień, jest właściwe kształtowanie krajobrazu, w tym poboczy dróg pod kątem minimalizacji strat w awifaunie. W świetle przedstawionych wyników nie jest wskazane wprowadzanie pasów drzew i krzewów wzdłuż dróg w pobliżu wsi i zabudowań gospodarskich, lecz tworzenie nowych sieci zadrzewień z dala od szlaków komunikacyjnych, przy których żerowanie nie będzie związane z ryzykiem kolizji. Własne doświadczenia wskazują także, że sposobem zmniejszenia strat u ptaków może być rozpowszechnienie wśród kierowców zwyczaju używania klaksonu, szczególnie w przypadku osobników nadlatujących czy siedzących na drodze.