EN
Pb and Cd concentrations in the livers in the relation to the development and mortality of Passer domesticus and P. montanus nestlings in urban parks of Warsaw and suburban villages were studied. Pb concentrations in the livers of both species were higher in sick and dead nestlings than in healthy ones. The proportion of sick and dead nestlings was increased in the classes of Pb concentration higher than 2 µg·g⁻¹ of dry weight. The mean deviations of the body weights of healthy and sick nestlings from the model weight were lowest at Pb concentrations in the liver less than 2 µg·g⁻¹ of dry weight. No significant differences were found in Cd concentrations in the livers of healthy, sick and dead nestlings. Proportions of these categories of nestlings in different classes of Cd concentrations were similar.
PL
Badano związek pomiędzy koncentracją ołowiu (Pb) i kadmu (Cd) w wątrobach a rozwojem, kondycją zdrowotną i śmiertelnością piskląt. Badania prowadzono w 1987-1989 w trzech parkach położonych w centrum Warszawy (Park Łazienkowski, Ogród Saski i Ogród Zoologiczny) oraz w czterech wsiach w podmiejskiej strefie Warszawy. Badaniami objęto populację wróbli, które gnieździły się w skrzynkach lęgowych. Kontrole skrzynek przeprowadzano co 4 dni w okresie składania jaj i wysiadywania oraz codziennie w okresie karmienia piskląt. Pisklęta znakowano indywidualnie i ważono codziennie. Martwe pisklęta były w dniu śmierci zabierane w celu wykonania analiz. Pisklęta chore usypiano w dniu, gdy spadek ciężaru ciała wskazywał na niewielkie szanse przeżycia. Dodatkowo, jako kontrolę pobrano do analiz pewną liczbę piskląt o normalnym rozwoju w wieku 12-13 dni, tuż przed wylotem. Zbadano ogółem 339 piskląt wróbla domowego i 354 piskląt mazurka. Koncentracje ołowiu i kadmu określano w próbkach pobranych z wątrób piskląt. Próbki suszono w suszarce do stałej masy, po czym mineralizowano przy użyciu kwasów HNO₃ i НClO₄ (Bem et al. 1989). Koncentracje Pb i Cd mierzono przy użyciu spektrofotometru AAS-3 Carl Zeiss Jena. Wyniki przedstawiono w postaci µg·g⁻¹ suchej masy (s. m.); obliczano średnie geometryczne. Do analizy wzrostu ciężaru piskląt wykorzystano miary wzrostu wynikające z modelu Richardsa (Richards 1959) i miary porównujące obliczony wzrost pisklęcia z obliczonym wzrostem modelowym (Barkowska et al. w druku). Wykorzystano dwie ilościowe miary wzrostu: 1. Różnice między ciężarem pisklęcia w ostatnim dniu życia a odpowiednim ciężarem wynikającym z krzywej modelowej. 2. Kąt nachylenia stycznej do krzywej Richardsa w jej punkcie przegięcia - tangens tego kąta to maksymalne tempo wzrostu pisklęcia. Pisklęta sklasyfikowano do jednej z trzech kategorii: jako martwe, chore oraz zdrowe. Martwymi pisklętami nazwano te pisklęta, które zostały znalezione martwe w gniazdach bez widocznych śladów drapieżnictwa. Pisklęta chore cechowały objawy anemii, rozwolnienia lub odwodnienia, obecność oocyst kokcydiów w kale, lub też ich ciężar ostateczny był o ponad 2 g niższy w porównaniu z modelową krzywą wzrostu (Barkowska et al. w druku). Pozostałe pisklęta sklasyfikowano jako zdrowe. Koncentracje Pb w wątrobach piskląt wróbli domowych i mazurków były wyższe u martwych oraz chorych piskląt niż u zdrowych (ryc. 1). Udział piskląt chorych i martwych wśród piskląt z koncentracjami Pb wyższymi od 2 µg·g⁻¹ s. m. był wyższy niż wśród piskląt z niższymi koncentracjami Pb (ryc. 2). Pisklęta z niższymi koncentracjami Pb (poniżej 2 µg·g⁻¹ s. m.) cechowały się najmniejszymi odchyleniami od modelowego ciężaru ciała (ryc. 3). Nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy średnimi koncentracjami Cd w wątrobach zdrowych, chorych i martwych piskląt. Również proporcje piskląt zdrowych, chorych i martwych były podobne w klasach różnych koncentracji Cd. Wykryto, że kąt nachylenia stycznej w punkcie przegięcia dla piskląt wróbli domowych miał wyższe wartości przy koncentracjach Cd w wątrobie niższych od 1 µg·g⁻¹ s. m. (ryc. 4). Uzyskane wyniki wskazują, że koncentracje ołowiu (na poziomie 2 µg·g⁻¹ s. m.) i kadmu (1 µg·g⁻¹ s. m.) mogą być powiązane z zaburzeniem wzrostu piskląt gniazdowników. Stwierdzono, że poziom ołowiu był wyższy u martwych i chorych piskląt, choć brak jest dowodów, że było to bezpośrednią przyczyną śmierci lub choroby. W dyskusji pracy przedstawiono efekty fizjologiczne omawianych metali ciężkich, które mogły mieć wpływ na rozwój i kondycję piskląt.