Zagrozenie i ochrona endemicznych roslin naczyniowych wystepujacych w Polsce

• Autorzy: Piekos-Mirkowa H , Mirek Z.

Warianty tytułu

EN

Threat to endemic vascular plants occurring in Poland and their conservation

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, spośród 170 taksonów endemicznych i subendemicznych występujących w Polsce (włączając tzw. drobne gatunki endemiczne z rodzajów: przywrotnik Alchemilla, jastrzębiec Hieracium, jeżyna Rubus i mniszek Taraxacum), 30 jest ograniczonych do obszaru naszego kraju, a 140 to taksony endemiczne dla jednostek geobotanicznych przekraczających granice Polski (endemity i subendemity ogólno-, zachodnio- i wschodniokarpackie oraz endemity regionu bałtyckiego). W artykule skoncentrowano się na zagadnieniach zagrożenia i ochrony taksonów endemicznych. W Polskiej czerwonej księdze roślin (Kaźmierczakowa, Zarzycki 2001) zamieszczono 32 endemity i subendemity (tab. 1), w tym: dwa wymarłe w Polsce (EX), jeden wymarły na stanowisku naturalnym (EW), lecz zachowany na stanowiskach zastępczych, 3 gatunki krytycznie zagrożone (CR), 6 gatunków zagrożonych (EN), 16 narażonych na wyginięcie (VU), 3 taksony o niskim ryzyku wymarcia (LR) oraz jeden zaliczony do taksonów o nieznanej kategorii zagrożenia (DD). Po uwzględnieniu taksonów endemicznych zamieszczonych na regionalnych „czerwonych listach” i w „czerwonych księgach”, łączna liczba taksonów endemicznych uznanych za zagrożone na obszarze Polski wzrasta aż do 96, co stanowi 57% wszystkich endemitów i subendemitów występujących w naszym kraju. W artykule scharakteryzowano główne typy zagrożeń, jakim podlegają endemity oraz przedstawiono zagadnienia ich ochrony

EN

The paper concerns the threatened endemics and subendemics of vascular plants occurring in Poland. The full list of taxa regarded at present as endemic or subendemic to Polish flora (Mirek, Piękoś-Mirkowa 2009) consists of 30 ones confined to the area of Poland and 140 occurring in phytogeographical units exceeding borders of our country. Of all 170 endemic and subendemic taxa (including agamic species of the genera Alchemilla, Hieracium, Rubus and Taraxacum), 32 have been included in the Polish Red Data Book of Plants (Kaźmierczakowa, Z arzycki 2001). All of these are listed in Table 1. Among them there are two extinct species (EX), one extinct in the wild (EW), three placed in the category of critically endangered (CR), six endangered (EN), 16 vulnerable (VU), three taxa of lower risk (LR) and one with the category of data deficient (DD). Moreover, one taxon is classified only in the Red list of the vascular plants in Poland (Z arzycki, Zarzycki, Szeląg 2006) as a rare (category R). The main types of threat to the endemic taxa are analysed and illustrated by examples. However, very limited area occupied by many endemic species and their small populations become by themselves important factor responsible for declining many of them. There are a number of endemics confined to only single mountain and occupying not more than few hectares or even less (e.g. Taraxacum pieninicum). In such cases very small populations or casual accidents becomes sufficient reason of declining. Thirty two endemic taxa in the list (Tab. 1) are protected by law in Poland. Many other, alltogether over 90%, especially those occurring in the mountain national parks (Tatra, Pieniny, Karkonosze, Bieszczady and Babia Góra National Parks) and in the nature reserves, are protected by the fact of their occurrence in the protected areas. For some threatened endemic taxa very special active protection (both in situ and ex situ) is needed. This concerns for example Cochlearia polonica, the species which population was transfered to new suitable stands before it declined due to water condition changes in its original locality. Some species, like Crocus scepusiensis, closely related to semi-natural extensively managed meadows, grasslands and pastures need permanent mowing, grazing and fertilizing protecting habitat of the species from spontaneous successional changes of habitat and threatening its existence

Słowa kluczowe

PL

endemity; rosliny naczyniowe; gatunki chronione; gatunki rzadkie; ochrona roslin; zagrozenia roslin; wystepowanie; Polska

• Wydawca: -
• Czasopismo: Chrońmy Przyrodę Ojczystą
• Rocznik: 2010
• Tom: 66
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.15-26,tab.,fot.,bibliogr.

Twórcy

autor

Piekos-Mirkowa H

• Instytut Ochrony Przyrody w Krakowie, al.Mickiewicza 33, 31-120 Krakow

autor

Mirek Z.

Bibliografia

• Braun-Blanquet J. 1923. Lorigine et le développe- ment des flores dans le Massif Central de France avec aperęu sur les migrations des flores dans l'Europe sud-occidentale. Lhomme-Beer et Cie., Paris.
• Fabiszewski J. 2004. Pedicularis sudetica Willd. subsp. sudetica. Gnidosz sudecki W: Sudnik- Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H. (red.). Gatunki roślin. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny. T 9: 164-167.
• Fabiszewski J., Kwiatkowski P. 2002. Threatened vascular plants of the Sudeten Mountains. Acta Soc. Bot. Pol. 71 (4): 339-350.
• Favarger C. 1972. Endemism in the montane floras of Europe. W: Valentine D.H. (red.). Taxonomy, Phytogeography and Evolution. Academic Press, London-New York: 191-204.
• Favarger C., Contrandriopoulos J. 1961. Essai sur lendémisme. Bull. Soc. Bot. Suisse 71: 384-408.
• Hendrych R. 1982. Material and notes about the geography of the highly stenochoric to monotopic endemic species of the European flora. Acta Univ. Carolinae, Biol. 3-4 (1980): 335-372.
• Jackowiak B., Celka Z., Chmiel J., Latowski K., Żukowski W. 2007. Red list of vascular flora of Wielkopolska (Poland). Biodiv. Res. Conserv. 5-8: 95-127.
• Kaźmierczakowa R. 2004. Cochlearia polonica E. Fröhlich. Warzucha polska. W: Sudnik-Wój- cikowska B., Werblan-Jakubiec H. (red.). Gatunki roślin. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny. T. 9: 100-103
• Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). 2001. Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN i IOP PAN, Kraków.
• Kwiatkowska A. 2001. Cochlearia polonica Fröhlich. Warzucha polska. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska czerwona księga roślin. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków: 166-167.
• Kwiatkowski P. 2004a. Campanula bohemica Hruby in Polivka, Domin, Podp. Dzwonek karkonoski. W: Sudnik-Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H. (red.). Gatunki roślin. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny. T 9: 88-91.
• Kwiatkowski P. 2004b. Galium sudeticum Tausch. Przytulia sudecka. W: Sudnik-Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H. (red.). Gatunki roślin. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny. T 9: 128-131.
• Małecka J. 1962. Studies in the mode of reproduction of the diploid endemic species Taraxacum pieninicum Pawł. Acta Biol. Cracov., Ser. Bot. 4 (1): 25-42.
• Michalik S. 1990. Sukcesja roślinności na polanie reglowej w Gorczańskim Parku Narodowym w okresie 20 lat w wyniku zaprzestania wypasu. Prądnik 2: 137-148.
• Mirek Z. 2001. Galium cracoviense Ehrend. - przytulia krakowska. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków: 306-308.
• Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. (red.) 2008. Czerwona Księga Karpat Polskich. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków.
• Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. 2009. Fitogeograficzne aspekty endemizmu w Polsce. Wiad. Bot. 53 (3/4): 7-30.
• Mitka J. 2003. The genus Aconitum (Ranunculace- ae) in Poland and adjacent countries. A phenetic-geographic study. Institute of Botany, Jagiellonian University, Kraków.
• Pawłowska S. 1953. Rośliny endemiczne w Polsce i ich ochrona. Ochr. Przyr. 21: 1-33.
• Pawłowska S. 1960. Les espéces endémiques en Pologne et leur protection. Cons. Nat. Prot. Nat. Varsovie, Kraków 13: 1-39.
• Pawłowska S. 1972. Charakterystyka statystyczna i elementy flory polskiej. W: Szafer W, Zarzycki K. (red.). Szata roślinna Polski. Tom l. Wyd. 2. PWN, Warszawa: 129-206.
• Pawłowski B. 1927. Endemity karpackie we florze Tatr i ich znaczenie dla historii tej flory. II Zjazd Słowackich Geografów i Etnografów w Polsce 1927. Sekcja III.
• Pawłowski B. 1959. Szata roślinna gór polskich. W: Szafer W. (red.). Szata roślinna Polski. Tom 2. Wyd. 1. PWN, Warszawa: 189-253.
• Pawłowski B. 1969. Der Endemismus in der Flora der Alpen, der Karpaten und der Balkanischen Gebirge im Verhältnis zu den Pflanzengesellschaften. Mitt. ostalp.-din. pflanzensoz. Arbeits- gem. 9: 167-178.
• Pawłowski B. 1970. Remarques sur lendemisme dans la flore des Alpes et des Carpates. Vegetatio 21 (4-6): 181-243.
• Pawłowski B. 1972. Szata roślinna gór polskich. W: Szafer W, K. Zarzycki (red.). Szata roślinna Polski. Tom 2. Wyd. 2. PWN, Warszawa: 189-252.
• Pender K. 2003. Zagrożone gatunki endemiczne, reliktowe i wysokogórskie w Sudetach. W: Kącki Z. (red.). Zagrożone gatunki flory naczyniowej Dolnego Śląska. Inst. Biol. Roślin UWr i Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura”, Wrocław: 175-196.
• Piękoś-Mirkowa H., Kaczmarczyk D. 1990. Sasanka słowacka Pulsatilla slavica Reuss - ekologia, zagrożenie i ochrona. W: Piękoś-Mirkowa H. (red.). Ekologia, zagrożenie i ochrona rzadkich gatunków roślin górskich. Stud. Nat., Ser. A 33: 133-166.
• Piękoś-Mirkowa H., Kalemba A., Korzeniak J., Krause R., Mitka J., Szypuła W. 2008. Dzwonek piłkowany Campanula serrata (Kit.) Hendrych. W: Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. (red.). Czerwona Księga Karpat Polskich. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków: 340-434.
• Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z. 2002. Ochrona różnorodności gatunkowej flory Tatr, 1. Ende- mity. W: Borowiec W, Kotarba A., Kownacki A., Krzan Z., Mirek Z. (red.). Przemiany środowiska przyrodniczego Tatr. Wyd. TPN, PTPNoZ, Kraków-Zakopane: 157-166.
• Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z. 2003. Endemic taxa of vascular plants in the Polish Carpathians. Acta. Soc. Bot. Pol. 72 (3): 235-242.
• Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z. 2005. Endemic vascular plants in the Polish Carpathians - threat and conservation. Nature Conserv. 61 (4): 1-9.
• Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z. 2009. Distribution patterns and habitats of endemic vascular plants in the Polish Carpathians. Acta Soc. Bot. Pol. 78 (4): 321-326.
• Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z., Miechówka A. 1996. Endemic Vascular Plants in the Polish Tatra Mts. Distribution and Ecology. Pol. Bot. Stud. 12: 1-107.
• Puchalski J., Gawryś W. 2007. Kolekcje roślin chronionych i zagrożonych oraz gatunków objętych Konwencją Berneńską w polskich ogrodach botanicznych. Biul. Ogr. Bot. 16: 47-184.
• Szeląg Z. 2003. Górskie gatunki rodzaju Hieracium w Sudetach. Przemiany i zagrożenie. W: Kącki Z. (red.). Zagrożone gatunki flory naczyniowej Dolnego Śląska. Inst. Biol. Roślin UW i Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura”, Wrocław: 197-215.
• Wójcicki J.J. 2001. Saxifraga moschata Wulfen subsp. basaltica Braun-Blanq. Skalnica bazaltowa. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.). Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków: 185-186.
• Wróbel I., Zarzycki K. 2008. Mniszek pieniński Taraxacum pieninicum Pawł. W: Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. (red.). Czerwona Księga Karpat Polskich. Rośliny naczyniowe. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków: 406-408.
• Zarzycki K. 1981. Rośliny naczyniowe Pienin. Rozmieszczenie i warunki występowania. Inst. Bot. PAN, PWN, Kraków-Warszawa.
• Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland. W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W, Szeląg Z. (red.). Red list of plants and fungi in Poland. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków: 9-20.
• Zieliński J. 2004. The genus Rubus L. in Poland. Pol. Bot. Stud. 16 (1): 1-300.