New Ordovician genera of polychaete jaw apparatuses

• Autorzy: Kielan-Jaworowska Z.

Warianty tytułu

PL

Nowe rodzaje ordowickich aparatów szczękowych wieloszczetów (Annelida, Polychaeta)

RU

Novye rody ordovikskikh cheljustnykh apparatov mnogoshhtinkovykh kol'checov

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Five new Middle and Upper Ordovician gener a of polychaete jaw apparatuses from the erratic boulders of Poland are described. All are recorded within the superfamily Eunicea, Atraktoprion n. gen. and Skalenoprion n. gen. being of prionognatha type, Kalloprion n. gen. and Ramphoprion n. gen. of labidognatha type, Xanioprion n. gen. represents a new, so far unknown type of apparatus. Some new terms are introduced and there is a discussion on the numbering and homology of the jaws in some recent and fossil eunicid apparatuses.

PL

W roku 1960 autorka przystąpiła do opracowywania kolekcji aparatów szczękowych wieloszczetów z ordowickich głazów narzutowych Polski. Część tej kolekcji została opracowana przez Kozłowskiego (1956), który opisał 3 gatunki, należące do rodzajów Polychaetaspis Kozłowski i Polychaetura Kozłowski, oraz przez Kielan-Jaworowską (1961), która opisała dwa gatunki, należące do rodzajów Mochtyella Kielan-Jaworowska i Vistulella Kielan-Jaworowska. W roku 1961, opisując rodzaje Vistulella i Mochtyella, autorka nadmieniła, że kolekcja aparatów szczękowych wieloszczetów z głazów narzutowych, przekazana jej do opracowania przez Profesora Romana Kozłowskiego, obejmuje wiele tysięcy izolowanych szczęk oraz kilkadziesiąt aparatów szczękowych. Ponieważ od tego czasu głazy narzutowe były nadal zbierane przez Prof. Kozłowskiego, Doc. Urbanka i autorkę oraz systematycznie rozpuszczane w kwasach solnym i octowym w Zakładzie Paleozoologii PAN w Warszawie, opracowywana kolekcja wzrosła znacznie, tak że obejmuje ona obecnie ponad 400 mniej lub bardziej kompletnych aparatów szczękowych wieloszczetów. Ponieważ opracowanie całej kolekcji musi zająć dłuższy okres czasu, autorka zdecydowała się opublikować osobno opisy pięciu nowych rodzajów, wyróżnionych dotychczas w toku badań. Wszystkie opisane tu rodzaje zaliczone są do nadrodziny Eunicea. Ustalenie mniejszych jednostek systematycznych takich, jak rodziny i podrodziny, w obrębie kopalnych Eunicea zostanie dokonane później. Wśród wyróżnionych tu 5 rodzajów, dwa: Atraktoprion n. gen. i Skalenoprion n. gen. są typu prionognatycznego. Znalezienie ich jest interesujące z tego względu, że prionognatyczne aparaty szczękowe nie były dotychczas znane w stanie kopalnym. Tylko pojedyncze szczęki, opisywane pod nazwami rodzajowymi Arabellites Hinde, Protarabellites Stauffer i Ildraites Eller, wydają się przedstawiać maxille pierwszej pary (MI) aparatów prionognatycznych. Rodzaj Atraktoprion stanowi aparat szczękowy, złożony z długich, parzystych podpór, nieparzystej prawej płytki bazalnej, parzystych MI, opatrzonych dużymi, zagiętymi kolcami przednimi, parzystych MII w formie kątownicy, nieparzystej lewej MIII, niewielkich trójkątnych parzystych MIV oraz parzystych MV, stanowiących u opisanego tu Atraktoprion cornutus n.sp. pojedyncze zęby. Jeżli porównać aparat szczękowy A. cornutus n.sp. z aparatem szczękowym dzisiejszych wieloszczetów o szczękach prionognatycznych takich, jak np. Aglaurides fulgida Savigny, Halla parthenopeia (Delie Chiaje) i innymi (por. fig. 2), to podobieństwo dotyczące liczby, kształtu i układu poszczególnych płytek w aparatach jest tak uderzające, że wydaje się, iż są wszelkie podstawy, aby poszczególne szczęki u dzisiejszych prionognatycznych aparatów numerować w sposób wykazany na fig. 2. W interpretacji tej, pierwsza płytka szczękowa z prawej strony uznana jest za homologiczną płytce bazałnej i nie jest numerowana, natomiast umieszczona przed nią duża płytka (druga), podobna kształtem i wielkością do pierwszej płytki z lewej strony, uznana jest za MI - za parę pierwszej szczęki z lewej strony. Następnie otrzymamy u form dzisiejszych, podobnie jak u kopalnych, parzyste MII, nieparzystą MIII oraz parzyste MIV i MV. Przyjęcie tej interpretacji pozwoli na oznaczanie w jednolity sposób kopalnych i dzisiejszych szczęk, i to zarówno w typie prionognatycznym, jak i labidognatycznym, wskazując, że różnice między dzisiejszymi prionognatycznymi i labidognatycznymi aparatami są znacznie mniejsze, niż przyjmowano dotychczas, i polegają na zaniku płytki bazałnej u dzisiejszych form labidognatycznych (por. fig. 3), płytki, która występuje jednak u kopalnych aparatów tego typu. Skalenoprion n.gen. - drugi z opisanych w niniejszej pracy aparatów prionognatycznych, jest mniej poznany; najbardziej kompletny zespół składa się z MI prawej i lewej oraz MII prawej i lewej. U rodzaju tego nie występuje płytka bazalna i obie szczęki MI są prawie symetryczne, jednak w prawej szczęce MI na dole występuje dodatkowy rząd ząbków (który niekiedy, jak np. u opisanego tu Skalenoprion alatus, może być gładki i tworzyć tylko wypukłą listewkę). Autorka uważa, że dodatkowy rząd ząbków u Skalenoprion można uznawać za homologiczny płytce bazałnej Atraktoprion i innych aparatów prionognatycznych. Kalloprion n.gen. i Ramphoprion n.gen. przedstawiają aparaty typu labidognatycznego. Kalloprion, mimo że zaliczony do typu labidognatycznego, wykazuje pewne cechy charakterystyczne dla aparatów prionognatycznych, mianowicie obecność długich podpór, zbliżonych do tych, jakie występują u kopalnych i dzisiejszych form prionognatycznych. U Kalloprion jednak podpory te są stosunkowo krótsze i szersze, niż w typie prionognatycznym. Poza tym aparat ten składa się z płytki bazałnej, parzystych MI i MII, pojedynczej MIII oraz parzystych, stosunkowo słabo poznanych MIV i MV. Ramphoprion przedstawia aparat prionognatyczny charakteryzujący się obecnością bardzo krótkich, trójkątnych podpór i bardzo długich MI. Układ szczęk jest tu typowy dla form labidognatycznych. Cechą charakterystyczną rodzaju Ramphoprion jest występowanie zęba lateralnego, którego obecność została stwierdzona przez Kozłowskiego (1956) u Polychaetaspis warkae Kozłowski. U P. warkae zęby lateralne występują symetrycznie, umieszczone skośnie w przednich częściach MI, przykrywając je od strony grzbietowej. U Ramphoprion stwierdzono obecność tylko jednego (prawego) zęba lateralnego, sądząc jednak z podobieństwa do P. warkae można przypuścić, że i w tym rodzaju występowały dwa parzyste zęby. Xanioprion n.gen. przedstawia typ budowy aparatu szczękowego który nie może być zaliczony ani do typu prionognatycznego, ani do labidognatycznego. Zdaniem autorki, również i dzisiejszy rodzaj Dorvillea Parfitt przedstawia typ budowy odmienny, niż wymienione tu typy, i powinien być wyeliminowany z typu prionognatycznego, do którego był dotychczas zaliczany. Opisując rodzaje Mochtyella i Vistulella, Kielan-Jaworowska (1961) stwierdziła również, że nie mogą być one zaliczone do typu prionognatycznego, bądź labidognatycznego. W materiale opracowywanym przez autorkę istnieje więcej zbliżonych typów aparatów, które zostaną opisane później i wówczas będą utworzone nazwy dla typów budowy, charakteryzujących Xanioprion i inne wymienione tu rodzaje. Rodzaj Xanioprion zbliża się najbardziej do rodzaju Vistulella, od którego różni się tym, że ma aparat prawie całkowicie symetryczny, gdy tymczasem Vistulella charakteryzuje się silnie asymetrycznym aparatem szczękowym (por. fig. 4). Cechą wspólną obu typów aparatów jest obecność dwóch podłużnych, równoległych szczęk z każdej strony, przy czym zewnętrzna przykrywa nieco wewnętrzną od strony grzbietowej, oraz zagięcie szczęk wewnętrznych w przedniej części aparatu na zewnątrz, tworzących charakterystyczne łuki. Zdaniem autorki, nie można w obecnym stanie wiedzy przeprowadzić homologii szczęk w aparatach Vistulella czy Xanioprion ze szczękami typu prionognatycznego i labidognatycznego. Dlatego też autorka zastosowała numerowanie szczęk u rodzaju Xanioprion cyframi arabskimi, zamiast rzymskich, przyjętych dla kopalnych i dzisiejszych aparatów prionognatycznych i labidognatycznych, aby uniknąć sugestii o homologii.

RU

В 1960 году автор приступил к обработке коллекции челюстных аппаратов многощетинковых кольчецов из ордовикских валунов Польши. Часть этой коллекции обработана проф. Козловским (1956), который описал 3 вида относящиеся к родам Polychaetaspis Kozłowski и Polychaetura Kozłowski, а также Келян-Яво-ровской (1961), которая описала два еидэ относящиеся к родам Mochtyella Kielan-Jaworowska и Vistulella Kielan-Jaworowska. В 1961 году, описывая роды Vistulella и Mochtyella, автор упомянул, что коллекция челюстных аппаратов многощетинковых кольчецов, переданная ей для обработки проф. Козловским, заключает много тысяч изолированных челюстей и несколько десятков челюстных аппаратов. Ввиду того, что с этого времени валуны подвергались дальнейшему сбору проф. Козловским, доц. Урбанком и автором, и растворению в соляной и уксусной кислотах в Отделении Палеозоологии Польской Академии Наук в Варшаве, обрабатываемая коллекция сильно увеличилась так, что сейчас содержит свыше 400 более или менее полных челюстных аппаратов многощетинковых кольчецов. Имея в виду, что обработка всей коллекции потребует более продолжительного времени, автор решил опубликовать отдельно описание пяти новых родов, выделенных пока ео время обработки. Все описанные тут роды отнесены к надсемейству Eunicea. Установление более мелких систематических единиц таких, как семейства и подсемейства, в пределах ископаемых Eunicea, будет совершено позднее. Из выделенных гут 5 родов, два - Atraktoprion n. gen. и Skalenoprion n. gen. - являются прионогна-тического типа. Находка их интересна ввиду того, что прионогнатическне челюстные аппараты не были до сих пор известны в ископаемом состоянии. Только отдельные челюсти, описываемые под родовыми названиями Arabellites Hinde, Protarabellites Stauffer и Ildraites Eller, представляют повидимому мак-силлы первой пары (MI) прионогнатических аппаратов. Род Atraktoprion представляет челюстный аппарат, состоящий из длинных, парных подпорок, непарной правой базальной пластинки, парных MI снабженных большими загнутыми передними шипами, парных МII в вице наугольника, непарной левой МIII, небольших треугольных парных MIV и парных MV, представляющих у описанного тут Atraktoprion cornutus n.sp. отдельные зубы. Если сравнить челюстные аппараты A. cornutus n. sp. и современных многощетинковых кольчецов с прионо-гнатическими челюстями таких, как например Aglaurides fulgida Savigny, Halla parthenopeia (Delle Chiaje) и других (см. фиг. 2), то сходство в отношении числа, формы и расположения отдельных пластинок в аппаратах столь поразительно, что имеются все основания для нумерации отдельных челюстей в современных челюстных аппаратах способом приведенным на фиг. 2. Согласно такой интер-претации, первая челюстная пластинка с правой стороны признана как гомологическая базальной пластинке и не нумерована, а расположенная впереди большая (вторая) пластинка, сходная по форме и величине с первой пластинкой с левой стороны, рассматривается как MI - т.е. как пара первой челюсти с левой стороны. У современных форм получим сходные соотношения, как у ископаемых - парные МII, непарную МIII и парные MIV и MV. Принятие такой интерпретации позволит обозначать одним и тем же способом современные и ископаемые челюсти, так прионогнатического как и лабидогнатического типа, показывая, что различия между современными прионогнатическими и лабидогнатическими аппаратами гораздо меньшие, чем это было принято считать до сих пор. Различия эти заключаются в исчезновении у современных лабидогнатических форм (см. фиг. 3) базальной пластинки, которая имеется однако в ископаемых аппаратах этого типа. Skalenoprion n. gen. второй из описанных в настоящем труде приопогна-тических аппаратов, полный состав неизвестный; в наиболее полных образцах состоит из правых и левых MI и МII. У этого рода нет базальной пластинки, а обе челюсти MI почти симметричны, однако внизу правой челюсти MI находится добавочный ряд зубчиков, который иногда, как у описанного тут Skalenoprion alatus, является гладким и образует выпуклую планочку. Автор считает, что добавочный ряд зубчиков можно толковать как гомологичный базальной пластинке Atraktoprion и друих прионогнатических аппаратов. Kalloprion n. gen. и Ramphoprion n. gen. представляют аппараты лабндогна-тического типа, хотя первая из упомянутых форм обнаруживает одновременно некоторые свойства характерные для прионогнатических аппаратов, а именно наличие длинных подпорок близких тем, какие имеются у ископаемых и современных прионогнатических форм. Однако у Kalloprion подпорки эти относительно короче и шире чем в прионогнатическом типе. Кроме того, этот аппарат состоит из базальной пластинки, парных MI и МII, единичной МIII и парных, сравнительно слабо изученных MIV и MV. Ramphoprion представляет прионогнатический аппарат, отличающийся присутствием очень коротких треугольных подпорок и очень длинных MI. Распо ложение челюстей типичное для форм лабидогнатических. Характерной чертой рода Ramphoprion является присутствие латерального зуба, наличие которого установлено Козловским (1956) у Polychaetaspis warkae Kozłowski. У Р. warkae латеральные зубы выступают симметрично, косо расположенные в передних частях MI, прикрывая их со спинной стороны. У Ramphorion установлено наличие только одного (правого) латерального зуба. Судя однако по подобию на Р. warkae можно допустить, что и у этого рода имелись два парных зуба. Xanioprion n. gen. представляет тип строения челюстного аппарата, который не может быть отнесен ни к прионогнатическому, ни к лабидогнатическому типу. По мнению автора, также и современный род Dorvillea Parfitt представляет иной тип строения, чем указанные выше, и должен быть исключен из прионогнатического типа, к которому его до сих пор причисляли. Описывая роды Mochtyella и Vistulellа, Келян-Яворовска (1961) установила тоже, что и эти формы не могут быть отнесены к прионогнатическому или лабидогнатическому типу. В обрабатываемом автором материале имеется большее число аппаратов подобного типа, которых описание будет дано в будущем, и тогда будут установлены названия для типов строения свойственного Xanioprion и другим перечисленным тут родам. Род Xanioprion более рсего приближается к роду Vistulella, от которого отличается тем, что его аппарат почти полностью симметричный, в то время как у Vistulella челюстный аппарат полностью асимметричный (ср. фиг. 4). Общим свойством аппаратов обоих типов является наличие двух продольных параллельных челюстей с каждой стороны, при чем наружная прикрывает несколько внутреннюю со спинной стороны, а также изгиб наружу в передней части аппарата внутренних челюстей, образующих характерные дуги. По мнению автора, при современном состоянии знания, нет возможности провести гомологию челюстей е аппаратах Vistulella или Xanioprion и челюстей прионогнатического и лабидогнатического типа. Поэтому то автор, во избежание внушения о гомологии, применил обозначение челюстей у рода Xanioprion арабскими цифрами вместо римских, принятых для ископаемых и современных прио-ногнатических и лабидогнатических аппаратов.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1962
• Tom: 07
• Numer: 3-4
• Opis fizyczny: p.291-332,fig.,ref.

Twórcy

autor

Kielan-Jaworowska Z.

• Palaeozoological Laboratory, Polish Academy of Sciences, Warsaw, Poland

Bibliografia

• CRONEIS, C. G. 1941. Micropaleontology - past and future. - Amer. Assoc. Petrol. Geol., Bull., 25, 7, 1208-1255, Tulsa.
• CROSSLAND, C. 1924. Polychaeta of Tropical Eeast Africa, the Red Sea and Cape Verde Islands collected by Cyril Crossland, and of the Maladive Archipelago collected by Professor Stanley Gardiner, M. A., F. R. S. - Proc. Zool. Soc., 1, 1-106, London.
• EHLERS, E. 1864/68. Die Borstenwürmer (Annelida, Chaetopoda). 2, I-XX+1-748, Leipzig.
• EISENACK, A. 1939. Einige neue Annelidenreste aus dem Silur und dem Jura des Baltikums. - Ztschr. Geschiebeforsch., 15, 3, 153-176, Leipzig.
• ELLER, E. R. 1934. Annelid jaws from the Upper Devonian of New York. - Ann. Carnegie Mus., 22, 303-317, Pittsburgh.
• - 1935. Annelid jaws from the Hamilton Group of Ontario County, New York. Ibidem, 24, 51-57.
• - 1936. A new scolecodont genus, Ildraites, from the Upper Devonian of New York. - Ibidem, 25, 73-77.
• - 1941. Scolecodonts from the Windom, Middle Devonian of Western New York. - Ibidem, 28, 323-341.
• - 1943. Scolecodonts from the Erindale, Upper Ordovician, at Streetsville, Ontario. - Ibidem, 29, 241-271.
• - 1945. Scolecodonts from the Trenton Series (Ordovician) of Ontario, Quebec and New York. - Ibidem, 30, 119-213.
• - 1955. Additional scolecodonts from Potter Farm Formation of the Devonian of Michigan. - Ibidem, 33, 303-317.
• - 1961. Scolecodonts from well samples of the Dundee, Devonian of Michigan. - Ibidem, 36, 4, 29-48.
• FAUVEL, P. 1919. Annélides polychètes de la Guyane française. - Bull. Mus. Paris, 25, 472-479, Paris.
• - 1923. Faune de France. 5. Polychètes errantes. 1-488, Paris.
• - 1953. Annelida Polychaeta. In: S. Sewell, The Fauna of India including Pakistan, Ceylon, Burma and Malaya. I-XII +1-507, Allahabad.
• HARTMAN, O. 1944. Polychaetous Annelids. Part V: Eunicea. - Allan Hancock Pacific Exp., 10, 1, 1-200, Los Angelos.
• HINDE, G. 1879. On annelids jaws from the Cambro-Silurian, Silurian and Devonian Formations in Canada and from the Lower Carboniferous in Scotland. - Quart. J. Geol. Soc., 35, 370-389, London.
• - 1880. On annelid jaws from the Wenlock and Ludlow Formations of the West of England. -Ibidem, 36, 368-378.
• - 1882. On annelid remains from the Silurian strata of the Isle of Gotland. - Bih. kongl. Svenska Akad. Handl., 7, 5, 1-28, Stockholm.
• JAANUSSON, V. 1956. Untersuchungen über den oberordovizischen Lyckholm-Stufenkomplex in Estland. - Bull. Geol. Inst. Uppsala, 36, 369-398, Uppsala.
• - 1960. Graptoloids from the Ontikan and Viruan (Ordov.) Limestones of Estonia and Sweden. - Ibidem, 38, 289-366.
• - 1961. Remarks on the Ordovician ostracods described by Krause. - Geol. For. Stockh. Förh., 83, 4, 412-413, Stockholm.
• KIELAN-JAWOROWSKA, Z. 1961. On two Ordovician polychaete jaw apparatuses (O dwóch ordowickich aparatach szczękowych wieloszczetów (Annelida, Polychaeta)). - Acta Palaeont. Pol., 6, 3, 237-259, Warszawa.
• KOZŁOWSKI, R. 1956. Sur quelques appareils masticateurs des Annélides Polychètes ordoviciens (O paru narządach szczękowych pierścienic wieloszczetów z okresu ordowickiego). - Ibidem, 1, 3, 165-210.
• - 1962. Crustoidea - nouveau groupe de graptolites (Crustoidea - nowa grupa graptolitów). - Ibidem, 7, 1/2, 3-52, Warszawa.
• KRAUSE, A. 1892. Neue Ostracoden aus märkischen Silurgeschieben. - Ztschr. deutsch, geol. Ges., 44, 383-399, Berlin.
• LANGE, F. W. 1949. - Polychaete annelids from the Devonian of Paraná, Brazil. - Bull. Amer. Paleont., 33, 134, 1-71, Ithaca.
• SARV, L. 1959. Ostrakody ordovika Estonskoj SSR. (Summary: Ordovician ostracods in the Estonian SSR.). - Eesti NSV Tead. Akad., Geol. Inst. Uurimus., 4, 1-206, Tallin.
• SIEGLINDE, S. 1959. Scolecondonten aus dem Zechstein Thüringens. - Freib. Forschungsh., C 76, 1-32, Berlin.
• ŠNAJDR, M. 1951. On errant Polychaeta from the Lower Paleozoic of Bohemia. - Sborn. Geol. Surv. Czechosl., 18, 241-296, Prague.
• STAUFFER C. R. 1933. Middle Ordovician Polychaeta from Minnesota. - Bull. Geol. Soc. Amer., 44, 1173-1218, New York.
• - 1939. Middle Devonian Polychaeta from the Lake Erie district. - J. Paleont., 13, 5, 500-511, Menasha.
• STRACHAN, S. 1959. Graptolites from the Ludibundus Beds (Middle Ordovician) of Tvären, Sweden. - Bull. Geol. Inst. Uppsala, 38, 47-68, Uppsala.
• SYLVESTER, R. K. 1959. Scolecodonts from Central Missouri. - Ibidem, 33, 1, 33-49.
• WALLISER, O. H. 1959. Scolecodonts, Conodonts and Vertebrates In: Boucot, Martinsson et alii, A late Silurian fauna from the Sutherland River Formation, Devon Island, Canadian Arctic Archipelago. - Bull. Geol. Surv. Canada, 65, 21-39, Ottawa.
• ŻEBERA, K. 1935. Les Conodontes et les Scolécodontes du Barrandien. - Bull, int. Acad. Sci. Bohéme, 1-8, Prague.