Upper Cambrian trilobite ichnocoenosis from Wielka Wisniowka (Holy Cross Mountains, Poland)

• Autorzy: Radwanski A. , Roniewicz P.

Warianty tytułu

PL

Górnokambryjska ichnocenoza trylobitowa z Wielkiej Wiśniówki w Górach Świetokrzyskich

RU

Verkhne-kembrijjskijj trilobitovyjj ikhnocenoz iz Vel'kojj Vis'njuvki v Sventokrzhiskikh Gorakh (Pol'sha)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Osady górnego kambru Wielkiej Wiśniówki w Górach Świętokrzyskich, które były przedmiotem opracowań sedymentologicznych Dżułyńskiego i Żaka (1960) oraz autorów (Radwański & Roniewicz, 1960), zawierają charakterystyczny zespół bardzo różnorodnych śladów związanych z działalnością trylobitów i innych zwierząt. Niektóre z tych śladów zostały już pokrótce opisane przez wymienionych autorów. Niniejsza praca jest próbą szczegółowego rozpatrzenia zagadnień związanych z licznym występowaniem całego zespołu śladów ogranicznych, czyli ichnocenozy (Dawitaszwili, 1945). Rozpatrzono również zagadnienia dotyczące trybu życia trylobitów, których ślady są najbardziej charakterystycznym składnikiem tej ichnocenozy, jak również warunki umożliwiające zachowanie się wszystkich śladów zwierzęcych w osadzie. Najczęstszymi śladami związanymi z działalnością trylobitów są hieroglify (terminologia poszczególnych śladów, w zależności od ich położenia na dolnych lub górnych powierzchniach ławic, została podana na tabeli, s. 264), wśród których wyróżniono: hieroglify śladów spoczynku - Rusophycus sp. (pl II), śladów pełzania po dnie połączonego z jego rozgrzebywaniem - Cruziana sp. (pl. IV-VII), śladów stąpania po dnie - Diplichnites sp., śladów kroczenia lub pływania bokiem tuż ponad dnem, w czasie którego trylobit dotykał dna - Dimorphichnus sp. (pl. VIII), oraz niewyraźnych śladów grzebania. Wymienione ślady, jak widać z ilustracji, miały bardzo zmienne kształty, co - pominąwszy późniejsze deformacje, głównie pogrzęzanie - wywołane było różnym zachowaniem się zwierząt w czasie wykonywania poszczególnych czynności. Z tego też względu autorzy stosują nazwy specjalne: Rusophycus sp., Cruziana sp., Diplichnites sp., Dimorphichnus sp. - w dość szerokim zakresie, nie tyle dla czterech rodzajów śladów o ściśle zdefiniowanym kształcie, co dla czterech grup śladów związanych z czterema wyżej wymienionymi czynnościami życiowymi trylobitów, które można obecnie interpretować na podstawie materiału kopalnego. Zebrany materiał autorzy traktują jako jedną całość - czyli ichnocenozę, którą nazywają ichnocenozą trylobitową ze względu na dominujący udział śladów pozostawionych przez trylobity. Obok tych śladów, w obrębie ichnocenozy spotyka się ślady związane prawdopodobnie z działalnością ukwiałów (hieroglify Bergaueria perata Prantl; pl. IX, fig. 1, 2) oraz zwierząt mułożernych, być może pierścienic (hieroglify Diplocraterion sp., pl. X, fig 1). Istnieją także drobne hieroglify zagadkowego pochodzenia (pl. X, fig. 2). Na podstawie ichnocenozy trylobitowej z Wielkiej Wiśniówki można spróbować wyciągnąć pewne wnioski co do trybu życia trylobitów w morzu górno-kambryjskim Gór Świętokrzyskich. Fakt występowania dużej ilości śladów spoczynku, a stosunkowo mniejszej śladów pełzania, oraz obecność śladów pozostawionych przez trylobity pływające tuż ponad dnem i chwilami zawadzające o nie, z drugiej zaś strony brak wyraźnych śladów grzebania w osadzie, - zdają się wskazywać, że trylobity tutaj żyjące należały raczej do form pływających, a przebywających na dnie przede wszystkim w celu spoczynku. Można również zauważyć, że jako miejsce spoczynku trylobity wybierały dno nie zanieczyszczone gnającymi substancjami organicznymi, gdyż wyraźnie unikały ciemnych osadów, w których tak charakterystyczne są ślady żerowania zwierząt mułożernych (hieroglify Diplocraterion sp.). Aczkolwiek nie można rozstrzygnąć, czy były to trylobity należące do różnych gatunków, rodzajów i rodzin, można z dużym prawdopodobieństwem przypuścić, że były to formy o podobnym trybie życia i podobnych wymaganiach życiowych, co oczywiście w znacznej mierze wywołane było przystosowaniem do panujących warunków środowiskowych. Być może, że przyszłe badania w Wielkiej Wiśniówce pozwolą dokładniej ustalić warunki występowania ichnocenozy trylobitowej, jej skład, zmienność i zależność od warunków facjalnych, co z kolei może rzucić większe światło na interesujące problemy dotyczące samych trylobitów.

EN

Description is given of the Upper Cambrian trilobite ichnocoenosls, i.e. a trace assemblage of the various life activities of trilobites, from the shallow-water marine deposits at Wielka Wiśniówka in the Holy Cross Mountains (Góry Świętokrzyskie). These traces occur either on the upper sides of layers (true traces) or on the lower sides of layers covering grooves made by trilobites on the sea bottom (sole markings = hieroglyphs). Hieroglyphs are the more common forms. Out of them, Rusophycus sp., Cruziana sp., Diplichnites sp. and Dimorphichnus sp. have been described in greater detail. Bergaueria perata Prantl and Diplocraterion sp. hieroglyphs are also encountered in the trilobite ichnocoenosis here reported.

RU

Отложения верхнего кембрия Велькой Висьнювки в Свентокржиских Горах, которые были предметом седиментологических исследований Джулыньского и Жака (1960), а также авторов настоящей статьи (Радваньски и Роневич, 1960), содержат характерный комплекс весьма разнообразных следов связанных с деятельностью трилобитов и других животных. Некоторые из них уже вкратце описаны упомянутыми авторами. Настоящая работа является попыткой подробного рассмотрения вопросов связанных с многочисленным выступанием целого комплекса органических следов или ихноценоза (Давиташвили, 1945). Рассмотрены также вопросы касающиеся образа жизни трилобитов, которых следы яв ляются наиболее характерной частью этого ихноценоза, равным образом как и условия позволяющие на сохранение следов животных в отложениях. Наиболее часто встречаемыми следами связанными с жизнедеятельностью трилобитов являются иероглифы (терминология отдельных следов в зависимости от их расположения на нижних или верхних поверхностях пластов показана на таблице, стр. 264), среди которых выделено: иероглифы следов покоя - Rusophycus sp. (пл. II), следов ползания по дну с его разгребанием - Cruziana sp., (пл. IV-VII), следов ступания по дну - Diplichnites sp., следов шагания или плавания боком непосредственно над дном, во время которого трилобит касался дна - Dimorphichnus sp. (пл. VIII), и неотчетливых следов рытья. Перечисленные следы, как видно на иллюстрации, имели очень изменчивую форму, что кроме позднейших деформации, главным образом связанных с увязанием, было вызвано разным поведением животных при выполнении разных действий. Потому авторы применяют особые названия; Rusophycus sp., Cruziana sp., Diplichnites sp., Dimorphichnus sp. в довольно широких границах, не для четырех видов следов точно определенной формы, но для четырех групп следов связанных с четырьмя выше перечисленными проявлениями жизнедеятельности трилобитов, которые можно теперь интерпретировать на ископаемом материале. Собранный материал рассматривается авторами как целое или ихноценоз, который называют трилобитовым в виду преобладания следов оставленных трилобитами. Рядом с этими следами, в пределах ихноценоза встречаются следы связанные по всей вероятности с деятельностью актиний (иероглифы Bergaveria perata, Prantl - пл. IX, фиг. 1, 2,) и мулоедов, вероятно аннелид (иероглифы Diplocraterion sp. - пл. X, фиг. 1). Существуют тоже небольшие иероглифы загадочного происхождения (пл. X, фиг. 2). На основании трилобитового ихноценоза из Велькой Висьнювки можно попытаться сделать некоторые выводы относительно образа жизни трилобитов в верхне-кембрийском море Свентокржиских Гор. Наличие большого количества следов покоя, а относительно менее многочисленных следов ползания, далее - присутствие следов оставленных трилобитами плавающими тут же над дном и иногда прикасающимися к нему, а с другой стороны отсутствие отчетливых следов рытья в осадке, указывает повидимому на то, что живущие тут трилобиты были плавающими формами пребывающими на дне прежде всего для отдыха. Можно также заметить, что для отдыха трилобиты выбирали дно незагрязненное гниющим органическим веществом, так как несомненно избегали темных осадков, в которых характерными являются следы просверленные животными поедающими донный осадок (иероглифы Diplocratenon sp.). Хотя невозможно решить, были ли это трилобиты принадлежащие разным видам, родам или семействам, очень правдоподобно предположение, что были это формы со сходным образом жизни и сходными жизненными требованиями, что конечно в большой степени было вызвано приспособлением к господствующим условиям среды. Возможно, что дальнейшие исследования в Велькой Висьнювке позволят установить более подробно условия Еыступания трилобитового ихноценоза, его состав, изменчивость и зависимость от фациальных условий, что в свою очередь может бросить больше света на интересные вопросы касающиеся самих трилобитов.

Słowa kluczowe

EN

paleontology; Cambrian; Upper Cambrian; trilobite; ichnocoenosis; fauna community; deposit; Wisniowka Wielka village; Holy Cross Mountains; Poland

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1963
• Tom: 08
• Numer: 2
• Opis fizyczny: p.259-280,fig.,ref.

Twórcy

autor

Radwanski A.

• Laboratory of Dynamic Geology, Warsaw University, Warsaw, Poland

autor

Roniewicz P.

Bibliografia

• ABEL, O. 1935. Vorzeitliche Lebensspuren. 1-644, Jena.
• CZERMIŃSKI, J. 1959. Petrografia piaskowców kwarcytowych środkowego kambru z Dużej Wiśniówki koło Kielc (Petrography of quartzite sandstones of middle Cambrian at Duża Wiśniówka near Kielce, Święty Krzyż Mts.). - Kwart. Geol. (Quart. J. Geol. Inst.), 3, 677-688, Warszawa.
• DAVITAŠVILI, L. 1945. Cenozy živych organizmov i organičeskich ostatkov. Opyt klassifikacii. - Soobšč. Akad. Nauk Gruz. SSR. (Bull. Acad. Sci. Georgian SSR), 6, 7, 527-534, Tbilisi.
• DŻUŁYŃSKI, S. & ŻAK, C. 1960. Środowisko sedymentacyjne piaskowców kambryjskich z Wiśniówki i ich stosunek do facji fliszowej (Sedimentary environment of the Cambrian quartzites in the Holy Cross Mts.. Central Poland, and their relationship to the flysch facies). - Roczn. P. T. Geol. (Ann. Soc. Géol. Pol.), 30, 213-241, Kraków.
• FENTON, C. L. & FENTON, M. A. 1937. Trilobite „nests” and feeding burrows. - Amer. Midl. Nat., 18, 446-451, Notre Dame.
• GOLDRING, R. 1962. The trace fossils of the Baggy Beds (Upper Devonian) of North Devon, England. - Paläont. Ztschr., 36, 232-251. Stuttgart.
• HALLAM, A. 1960. Kulindrichnus langi, a new trace-fossil from the Lias. - Palaeontology, 3, 64-68, London.
• HENNINGSMOEN, G. 1957. The trilobite family Olenidae with description of Norwegian material and remarks on the Olenid and Tremadocian series. - Skr. Nors. Viden. Akad. Oslo, I. Mat. -Nat. Kl., 1, 1-303, Oslo.
• HOLM, G. 1887. Om förekomsten af en Cruziana i öfversta Olenidskiffern vid Knifvinge i Vreta Kloster socken i Östergötland. - Geol. Foren. Stockholm Förh., 9, 412-419, Stockholm.
• KELLING, G. & WALTON, E. 1957. Load-cast structures: their relationship to upper-surface structures and their mode of formation. - Geol. Mag., 94, 481-490, Hertford.
• KOTAŃSKI, Z. 1959. Przewodnik geologiczny po Górach Świętokrzyskich. 1-448. Warszawa. LESSERTISSEUR, J. 1955. Traces fossiles d’activité animale et leur signification paléobiologique. - Mém. Soc. Géol. France, N. sér., 34 4, Mém. 74, 1-150. Paris.
• McKEE, E. D. 1945. Cambrian history of the Grand Canyon region. - Publ. Carnegie Inst., 563, 1-168, Washington.
• PRANTL, F. 1945. Two new problematic trails from the Ordovician of Bohemia. - Bull. Int. Acad. Tchèque Sci., 46, 3, 1-11, Praha.
• RADWAŃSKI, A. & RONIEWICZ, P. 1960. Struktury na powierzchniach warstw w górnym kambrze Wielkiej Wiśniówki pod Kielcami (Ripple marks and other sedimentary structures of the Upper Cambrian at Wielka Wiśniówka, Holy Cross Mts.). - Acta Geol. Pol., 10, 3, 371-399, Warszawa.
• - & - 1962. Środowisko sedymentacji górnego kambru okolic Opatowa (Upper Cambrian sedimentation near Opatów, eastern part of the Holy Cross Mts., Central Poland). - Ibidem, 12, 3, 431-444, Warszawa.
• RICHTER, R. 1919, 1920. Vom Bau und Leben der Trilobiten. - Senckenbergiana, 1, 213-238; 2, 23-43, Frankfurt a. M.
• SAMSONOWICZ, J. 1934. Objaśnienie arkusza Opatów (Explanation de la feuille Opatów). 1-117, Warszawa.
• - 1956. Cambrian paleogeography and the base of the Cambrian system in Poland. - XX Congr. Geol. Int. Mexico (El sistema cambrico), 1, 1, 127-160. Mexico.
• SCHINDEWOLF, O. & SEILACHER, A. 1955. Beiträge zur Kenntnis des Kambriums in der Salt Range (Pakistan). - Akad. Wiss. Lit., Abh. Math. -Nat. Kl., 10, 257-446, Wiesbaden.
• SEILACHER, A. 1956. Der Beginn des Kambriums als biologische Wende. - N. Jb. Geol. Paläont., 103, 155-180, Stuttgart.
• - 1959. Vom Leben der Trilobiten. - Naturwissenschaften, Jg. 46, 389-393, Berlin-Göttingen-Heidelberg.
• - 1960. Lebensspuren als Leitfossilien. - Geol. Rundschau, 49, 41-50, Stuttgart.
• - 1962. Form und Funktion des Trilobiten-Daktylus. - Paläont. Ztschr., H Schmidt-Festband, 218-227, Stuttgart.
• WESTERGÄRD, A. H. 1922. Sveriges Olenidskiffer. - Sver. Geol. Unders. (Ca), 18, 1-205, Stockholm.
• - 1931. Diplocraterion, Monocraterion and Scolithus from the Lower Cambrian of Sweden. - Ibidem (C), 25, 1-25.