Zmiany morfologiczne oraz granulometryczne w rejonie ujściowego odcinka rzeki Raby

• Autorzy: Ksiazek L. , Florek J. , Swiderska A. , Radecki-Pawlik A.

Warianty tytułu

EN

Morphological and granulometrical river bed changes along a mouth part of the Raba river (Poland)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Wykorzystanie gospodarcze rzek i potoków prowadzi do ich podłużnej i poprzecznej zabudowy. Skutkuje to zachwianiem równowagi i przerwaniem ciągłości dynamicznej cieku. Poznanie procesów kształtujących koryta rzek, szczególnie takich gdzie ta ciągłość jest zachowana są kluczowym elementem przywracania ich naturalności. W pracy przedstawiono wyniki badań zmian morfologicznych jakie mają miejsce w korycie po przejściu fali wezbrania oraz składu granulometrycznego materiału dennego w ujściowym odcinku rzeki podgórskiej. Na podstawie szczegółowych badań terenowych prowadzonych w ujściowym odcinku rzeki Raby na odcinku ok. 800 m, w miejscowości Uście Solne, na połączeniu Raby z rzeką Wisłą, przeprowadzono analizę zmian morfologii dna odcinka badawczego, uwzględniając takie parametry jak: zmiany geometrii przekroju poprzecznego, skład granulometryczny rumowiska w warstwie tworzącej obrukowanie dna oraz podłoża oraz zmiany wynikające z występowania form dennych. Pomiary terenowe prowadzono w latach 2005–2006, ze szczególnym nasileniem po przejściu fal powodziowych. Stwierdzono, że w wyniku transportu rumowiska dennego na badanym odcinku tworzą się przegłębienia i wypłycenia dna, zróżnicowane formy denne oraz łachy, których wysokość dochodzi do 1,1 m. Analiza prób warstwowych wskazuje na pionowe zróżnicowanie składu granulometrycznego rumowiska. W przypadku braku obrukowania dna warstwa powierzchniowa 0,0–0,05 m ma podobne uziarnienie jak warstwy zalegające niżej. Taki rozkład uziarnienia stwierdzono w próbie A, gdzie średnica d50 = 0,007 m. W próbie B najgrubsze uziarnienie znajduje się w wierzchniej warstwie, d50 = 0,013 m, co wskazuje na występowanie obrukowania dna. Po przejściu fali powodziowej, w wyniku zmian morfologicznych dno rzeki uległo zmianom, ulegając obniżeniu lokalnie do 0,5 m albo podniesieniu nawet o 1 m. Po przejściu fali powodziowej, w sierpniu 2005 r. zaobserwowano przesunięcie się linii nurtu głównego wynoszące ok. 50 m. Układ zakoli został utrzymany. Podobnie długość pojedynczej sekwencji zakoli wynoszącej ok. 450 m oraz ich szerokość, która odpowiada szerokości koryta na tym odcinku wynoszącej 30–38 m. Badania zrealizowano w ramach grantu badawczego KBN 2 P06S 075 28.

EN

The river channels exploitation leads directly and indirectly to they river training. The usual consequences of that is a dramatic change of river dynamics. Thus in the studies – especially field studies – which can show the better explanation of river forming channel and river processes are the key elements when one intends to talk about river renaturalization and river rehabilitation. In the following paper the results of investigations of morphological changes within the outlet of sand-gravel river are presented just after the bankfull. Also the granulomerty of the considered river channel material was taken into account. On the base of very detailed field survey done along a mouth unit part of the Raba River situated in front of Polish Carpathians, the authors provided the analysis of morphological and granulometric changes of the river bed and channel. Under the consideration the authors took river bed forms, ricer bed armoring and sub-pavement granulomentry as well as river geometry of the particular cross-sections. Work was done (and is continued) within the years 2005-2006 but only the data from 2005 year are presented here. It was fund that along the research channel many new so called riffle and pool sequences are present as well as it was investigated that new sand-gravel bars height is up to 1.1 m. The granulometric analysis of the material trapped within the new bars shows different granulometric composition along the different vertical levels of the material building up those structures. If there is no armoring level present the 0,0–0,05 m level d50 = 0,007 m. (probe A), whereas if the armoring level is present d50 = 0,013 m (probe B). The local changes in altitude of the river channel bottom are from 0.5 m (in-deepening) or 1 m (up rising). After the bankfull stage – August 2005 – the talweg was shifted around. 50 m, but the meander-like system was still preserved (which dimensions are up to 450 m – the meander diameters and 30-38 m the meanders width). All work was supported within the grant of KBN 2 P06S 075 28.

Słowa kluczowe

PL

rzeki; dno rzeczne; morfologia; formy denne; rumowiska denne; transport rumowiska; sklad granulometryczny; ujscia rzek; rzeka Raba

• Wydawca: -
• Czasopismo: Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich
• Rocznik: 2007
• Numer: 1
• Opis fizyczny: s.41-51,fot.,rys.,bibliogr.

Twórcy

autor

Ksiazek L.

• Katedra Inżynierii Wodnej, Akademia Rolnicza w Krakowie, Al. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków

autor

Florek J.

autor

Swiderska A.

autor

Radecki-Pawlik A.

Bibliografia

• Atlas podziału hydrograficznego Polski. Praca zbiorowa pod kierunkiem Haliny Czarneckiej, Seria Atlasy IMGW, Warszawa 2005.
• Allen J. Current ripples: their relation to patterns of water and sediment motion. North Holland Publ., Amsterdam 1968.
• Ashley G. Classification of large-scale subaqueous bedforms: a new look at the old problem. J. Sedim. Petrol., 60, 1990, p. 160–172.
• Bartnik W., Banasik K., Książek L., Radecki-Pawlik A., Strużyński A. Forecasting of Fluvial Processes on the Skawa River Within Back-Water Reach of the Świnna Poręba Water Reservoir. Publs. Inst. Geophys. Pol. Acad. Sc., E-5 (387), 2005, p. 57–85.
• Carling P. A., Gölz E., Glaister M., Radecki-Pawlik A., Rosenzweig S. Study and numerical modelling of subaquatic dunes in the River Rhine near Niderwalluf. BFG, Koblenz Institute of Freshwater Ecology, Ambleside, UK, Koblenz, Niemcy, BIG-no-0774, 1993, p. 1–31.
• Carling P. A., Gölz E., Orr H. G., Radecki-Pawlik A. The morphodynamics of fluvial sand dunes in the River Rhine near Mainz, Germany. I. Sedimentology and morphology. Sedimentology, 47, 2000, s. 227–252.
• Carling P. A., Radecki-Pawlik A., Williams J. J., Rumble B., Meshkova L., Bell P., Breakspear R. The morphodynamics and internal structure of intertidal fine-gravel dunes. 8th International Conference on Fluvial Sedimentology, August 7-12, Delft University of Technology, Netherlands 2005, p. 74.
• Carling P. A., Radecki-Pawlik A., Williams J. J., Rumble B., Meshkova L., Bell P., Breakspear R. The morphodynamics and internal structure of intertidal fine-gravel dunes: Hill Flats, Severn Estuary, UK. Elsevier, Sedimentary Geology, nr 183, 2006, 159–179.
• Książek L. Morfologia koryta rzeki Skawy w zasięgu cofki zbiornika Świnna Poręba. Zesz. Nauk. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, Komis. Tech. Inf. Wsi, PAN, Oddz. w Krakowie, Seria Monografie, nr 4/1, 2006, s. 249–267.
• Książek L., Szkaradek D. Określenie warunków przepuszczenia wód katastrofalnych na zagrożonym odcinku potoku Targaniczanka. Zesz. Nauk. AR we Wrocławiu, Seria Inż. Środ. XV, nr 534, 2006, s. 165–174.
• Radecki-Pawlik A., Carling P.A., Słowik-Opoka E., Breakspeare R. Badania terenowe form żwirowo- piaszczystych w rzece o charakterze podgórskim. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich , Komis. Tech. Inf.. Wsi, PAN Oddz. w Krakowie, nr 4, 2005, s. 119–133.
• Radecki-Pawlik A., Carling P., Słowik-Opoka E., Książek L., Breakspeare R. Field investigations of sand-gravel bed forms within the Raba River, Poland. Monografia, pod red. Rui. M.L. Ferreiry, Engineering, Water and Earth Science, AA BALKEMA Taylor&Francis group, Rotterdam, 2006, p. 979–985.
• Simons D. B., Richardson E. V. Resistance to flow in alluvial channels. U.S. Geol. Surv. Profess. Papers 422-J, 1966, p. 1–61.
• Słowik-Opoka E., Radecki-Pawlik A. Badania morfometryczne wydm piaszczystych o prostej linii szczytu, zaobserwowanych na dnie ujściowego odcinka rzeki Raby (okolice Uścia Solnego). Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, Komis. Tech. Inf.. Wsi, PAN, 2006a, w druku.
• Słowik-Opoka E., Radecki-Pawlik A. Wybrane parametry hydrauliczne w obrębie wydm żwirowych języko-kształtnych znalezionych w ujściowym odcinku rzeki Raby. Acta Scientiarium Polonorum – Formatio Cirtumiectus, 2006b, w druku.
• Świderska A. Zmiany morfologiczne odcinka ujściowego rzeki Raby. Praca magisterska. Maszynopis. Wydział Inżynierii Środowiska Akademia Rolnicza, Kraków 2006.