Zaciętka Cheilotoma musciformis - wymierający relikt stepowej koleopterofauny w Polsce

• Autorzy: Mazur M.A. , Kubisz D. , Scibior R. , Kajtoch L.

Warianty tytułu

EN

Cheilotoma musciformis - a disappearing relic of steppe coleopterofauna in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zaciętka Cheilotoma musciformis (Coleoptera: Chrysomelidae) jest rzadkim i zagrożonym gatunkiem kserotermicznych środowisk południowej Polski. Krajowe stanowiska są odizolowane od zwartego zasięgu obejmującego stepy Europy Wschodniej i Południowej. Stonka ta jest wymieniona w Polskiej czerwonej księdze zwierząt w kategorii EN (zagrożona). Niniejsze opracowanie jest podsumowaniem historycznej i aktualnej wiedzy na temat rozmieszczenia gatunku w Polsce, które w ostatnich 20 latach skurczyło się o około 30%, głównie z uwagi na zanik stanowisk na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i w Górach Świętokrzyskich. Aktualnie stonka ta występuje jedynie w trzech rejonach kraju, nigdzie jednak nie jest liczna, a część jej stanowisk jest silnie zagrożona. Opublikowane w 2013 roku analizy genetyczne wykazały, że haplotypy zidentyfikowane w polskiej populacji różnią się znacznie od populacji słowackich i ukraińskich, co wskazuje na istnienie odrębnej jednostki ewolucyjnej w Polsce, być może w randze podgatunku. Stosując bar-koding DNA roślin żywicielskich określono bazę pokarmową zaciętki i zweryfikowano w tym zakresie wcześniejsze doniesienia literaturowe.

EN

Cheilotoma musciformisis is a very rare and endangered xerothermic species of leaf beetles occurring in southern Poland. This population is highly isolated from the continuous range of the species covering the steppes of eastern and southern Europe. This leaf beetle is listed in the Polish Red Data Book of Endangered Animals under the Endangered (EN) category. In this study we summarized the historical and present knowledge about the distribution of this species in Poland. In the last 20 years, the range of Ch. musciformis shrunk by about 30% as a result of lost localities in the Kraków-Częstochowa Upland and the Świętokrzyskie Mountains. Nowadays, the species is present only in three areas: the Miechów Upland, the Nida Basin and on scarps along the Vistula River on the Proszowice Plateau, but nowhere abundant and part of its localities are severely threaten due to the succession of non-steppe plants on xerothermic grasslands and mineral excavations. Genetic analyses (published previously) showed that haplotypes found in the Polish populations of Ch. musciformis are substantially different compared to those found in Slovakia and Ukraine, which strongly suggests that a distinct evolutionary unit exists in Poland, possibly in the taxonomic rank of a subspecies. On the other hand, almost no genetic diversity was observed in the local subpopulations, which indicates a strong reduction in the genetic polymorphism due to the population collapse and/or the founder effect. With the use of host plant DNA barcoding, the diet of Ch. musciformis was determined. This species feeds on legumes (mostly on Sainfoins), Hypericum or occasionally on Rosaceae. The dependence of Ch. musciformis on legumes causes some problems as plants are grazed during active protection of xerothermic grasslands, which represents a threat to host plants of the leaf beetle. In 2012, it was proposed to protect Ch. musciformis in Poland, but the species was not included in the amendment to the regulation of the Minister of the Environment on the protection of animal species. The occurrence of the unique evolutionary unit of Ch. musciformis in Poland should make our country responsible for its conservation. Meanwhile, the population decrease and lack of effective protection, make the future of this species in Poland uncertain.

Słowa kluczowe

PL

owady; chrzaszcze; Coleoptera; stonkowate; Chrysomelidae; zacietka; Cheilotoma musciformis; gatunki reliktowe; gatunki zagrozone; gatunki wymierajace; fauna; Polska

• Wydawca: -
• Czasopismo: Chrońmy Przyrodę Ojczystą
• Rocznik: 2015
• Tom: 71
• Numer: 5
• Opis fizyczny: s.336-346,rys.,fot.,bibliogr.

Twórcy

autor

Mazur M.A.

• Centrum Studiów nad Bioróżnorodnością, Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski, ul.Oleska 22, 45-052 Opole

autor

Kubisz D.

• Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk, ul.Sławkowska 17, 31-016 Kraków

autor

Scibior R.

• Katedra Zoologii, Ekologii Zwierzat i Łowiectwa, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul.Akademicka 13, 20-950 Lublin

autor

Kajtoch L.

• Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk, ul.Sławkowska 17, 31-016 Kraków

Bibliografia

• Ashcroft M.B. 2010. Identifying refugia from climate change. Journal of Biogeography 37: 1407-1413.
• Bidas M. 2012. Rzadkie chrząszcze (Coleoptera) Góry Rzepki w Górach Świętokrzyskich. Naturalia 1: 133-135.
• Binot M., Bless R., Boye P., Gruttke H., Pretscher P. 1998 (red.). Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. Bonn-Bad Godesberg (Bundsamt für Naturschutz); Schriftenreihe für Landschaftspflege und Naturschutz 55: 1-434.
• Borowiec L. 2007. Iconographia Coleopterorum Poloniae. Chrząszcze Polski [http://www.colpolon. biol.uni.wroc.pl/cheilotoma%20musciformis. htm], dostęp: 11.04.2015 r.
• Brenner U. 2008. Käferfunde des Jahres 2006 aus Hessen. Hessische faunistische Briefe (Darmstadt) 26: 57-75.
• Burakowski В., Mroczkowski M., Stefańska J. 1990. Chrząszcze - Coleoptera, stonkowate - Chrysomelidae, cz. 1. Katalog fauny Polski, cz. 23, tom 16, Warszawa.
• Danylyuk К. 2013. Rośliny synantropijne we florze roślin naczyniowych Nadsańskiego Regionalnego Parku Krajobrazowego (NRPK), Ukraina. Roczniki Bieszczadzkie 21: 118-126.
• Farkač J., Král D., Škorpik M. 2005. Red list of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates. Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, Praha.
• Heise W., Babik W., Kubisz D., Kajtoch Ł. 2015. A three-marker DNA barcoding approach for ecological studies of xerothermic plants and herbivorous insects from central Europe. Botanical Journal of the Linnean Society. DOI: 10.1111/ boj.12261.
• IUCN 2011. IUCN Red List of Threatened Species, version 2011 [ http://www.iucnredlist.org/]
• Kajtoch Ł. 2011. Conservation genetics of xerothermic beetles in Europe: the case of Centricnemus leucogrammus. Journal of Insect Conservation 15 (6): 787-797.
• Kajtoch Ł., Kubisz D., Gutowski J.M., Babik W. 2014a. Evolutionary units of Coraebus elatus (Coleoptera: Buprestidae) in central and eastern Europe - implications for origin and conservation. Insect Conservation and Diversity 7 (1): 41-54.
• Kajtoch L., Kubisz D., Heise W., Mazur M.A., Babik W. 2015. Plant - herbivorous beetle networks: Molecular characterization of trophic ecology within a threatened steppic environment. Molecular Ecology. DOI: 10.1111/mec.13278
• Kajtoch Ł., Kubisz D., Lachowska-Cierlik D., Mazur M.A. 2013. Conservation genetics of endangered leaf-beetle Cheilotoma musciformis populations in Poland. Journal of Insect Conservation 17 (1): 67-77.
• Kajtoch Ł, Mazur M., Kubisz D., Mazur M.A., Ba-bik W. 2014b. Low effective population sizes and limited connectivity in xerothermic beetles: Implications for the conservation of an endangered habitat. Animal Conservation 14 (5): 454-466.
• Köhler F. 2011.2. Nachtrag zum „Verzeichnis der Käfer Deutschlands" (Köhler & Klausnitzer 1998) (Coleoptera). Entomologische Nachrichten und Berichte (Dresden) 55: 109-174, 247-254.
• Kubisz D, Kajtoch Ł„ Mazur M.A., Lis A., Holecová M. 2012. Conservation genetics of highly isolated populations of xerothermic Crioceris quat-uordecimpunctata (Coleoptera: Chrysomelidae). Invertebrate Biology 131: 333-344.
• Kuntze R., Noskiewicz J. 1938. Zarys zoogeografii polskiego Podola. Prace Naukowe - Towarzystwo Naukowe we Lwowie, dział 2, tom 4. Lwów.
• Lentz EL. 1857. Neues Verzeichniss der Preussischen Käfer. Königsberg.
• Lentz F.L. 1879. Catalog der Preussischen Käfer neu bearbeitet. Beiträge zur Naturkunde Preussens 4:1-64.
• Löbl I., Smetana A. 2010. Catalogue of Palearctic Coleoptera. Vol. 6. Chrysomeloidea. Apollo Books, Stenstrup.
• Matuszkiewicz W. 2006. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa.
• Mazur M., Kubisz D. 2013. Rozmieszczenie i migracje kserotermicznych chrząszczy (Coleoptera) w dolinie Wisły. Monografie Faunistyczne 26. Wydawnictwa ISEZ PAN, Kraków.
• Mazur M.A., Kubisz D., Kajtoch Ł. 2014. Restricted geographic distribution and low genetic distinctiveness of steppic Crioceris quinquepunctata (Coleoptera: Chrysomelidae) populations in central-east Europe. Entomologica Fennica 25: 103-111.
• Medvedev L.N. 2004. Revision of the genus Cheilotoma Chevrolat, 1837 (Coleoptera: Chrysomelidae: Clytrinae). Russian Entomological Journal 13 (1-2): 35-39.
• Osterloff F. 1884. O chrząszczach krajowych. Dalszy ciąg. Pamiętnik Fizyograficzny 4: 325-356.
• Özdikmen H., Güven M., Turgut S. 2007. A review of the genus Cheilotoma Chevrolat, 1837 (Coleoptera: Chrysomelidae: Clytrinae) in Turkey with a new record, Cheilotoma erythrostoma Falder-mann, 1837. Munis Entomology and Zoology 2 (2): 525-532.
• Pawłowski J., Kubisz D. 2003. Aktualny stan inwentaryzacji chrząszczy (Coleoptera) Miodoborów i pobliskich terenów Podola. W: Rola obszarów chronionych Zachodniego Podola i Jury Ojcowskiej w utrzymaniu różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Zbiór prac naukowych. Pryrodnyi Zapovidnyk „Medobory", Hrymailiv: 481-489.
• Pawłowski J., Kubisz D., Mazur M. 2002. Coleoptera chrząszcze. W: Głowaciński Z. (red.). Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków: 88--110.
• Przybyłowicz Ł. 2000. Polish butterflies of the subgenus Polyommatus (Agrodiaetus) (Lepidoptera, Lycaenidae). Polskie Pismo Entomologiczne 69: 329-334.
• Rutkowski L. 2006. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. PWN, Warszawa.
• Schilsky J. 1909. Systematisches Verzeichnis der Käfer Deutschlands und Deutsch-Oesterreichs. Mit besonderer Angabe der geographischen Verbreitung aller Käferarten in diesem Faunengebiete. Zugleich ein Käferverzeichnis der Mark Brandenburg. Stuttgart.
• Schmitt T. 2007. Molecular biogeography of Europe: pleistocene cycles and postglacial trends. Frontiers in Zoology 4: 1-13.
• Stewart J.R., Lister A.M., Barnes I., Dalén L. 2010. Refugia revisited: individualistic responses of species in space and time. Proceedings of the Royal Society, В - Biological Sciences 277: 661-671.
• Ścibior R. 2004. Cheilotoma musciformis. W: Głowaciński Z., Nowacki J. (red.). Polska czerwona księga zwierząt - Bezkręgowce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego, Poznań: 156-157.
• Tenenbaum S. 1931. Nowe dla Polski gatunki i odmiany chrząszczy, oraz nowe stanowiska gatunków dawniej podawanych. V. Fragmenta Faunistica 1 (12): 329-359.
• Warchałowski A. 1991. Chrysomelidae - Stonkowa-te (Insecta: Coleoptera). Część II (podrodziny: Clythrinae i Cryptocephalinae). Fauna Polski 13. Warszawa.
• Weigel J.A.V. 1806. Geographische, naturhistorische und technologische Beschreibung des souverainen Herzogthums Schlesien. Zehnter Theil. Verzeichniss der bisher entdeckten, in Schlesien lebenden Thiere. Berlin.