Specyfika rolnictwa rodzinnego w Polsce: ciężar przeszłości i obecne uwarunkowania

• Autorzy: Halamska M.

Warianty tytułu

EN

The specificity of family farming in Poland: the weight of both past and present conditions

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Przyjmując, że gospodarstwa rodzinne to rolnicze jednostki produkcyjne, w których własność i praca ściśle powiązane są z rodziną, autorka analizuje funkcjonowanie rolnictwa rodzinnego w Polsce w okresie 1990–2012. Zgodnie z założeniem, że o sposobie funkcjonowania gospodarstw decyduje ciężar przeszłości, zamiary na przyszłość oraz obecne uwarunkowania, sporo uwagi poświęca każdemu z tych czynników. Osadzając analizę w historycznym tle, podkreśla znaczenie późnego zniesienia pańszczyzny, dokonanego przez państwa zaborcze, meandrów reform rolnych w okresie 1919–1944 oraz nieodległego okresu 1948–1989, kiedy rolnictwo rodzinne wtopiło się w centralnie planowaną gospodarkę niedoboru. W tym ostatnim okresie gospodarstwa rodzinne wykształciły specyficzne mechanizmy funkcjonowania, które widoczne są do dzisiaj. Analiza okresu 1990–2012 oparta jest na danych Głównego Urzędu Statystycznego, badaniach własnych oraz innych publikowanych. Prowadzona jest na zbiorowości indywidualnych gospodarstw rolnych o pow. 1 ha, opierających się na rodzinnej sile roboczej. Rozbita jest na dwa podokresy: transformacji postkomunistycznej w latach 90. oraz po roku 2002, tj. okresie prawie pokrywającym się z akcesją do UE. W pierwszym zarysował się proces powstawania rolnictwa dualnego, kiedy gospodarstwa rodzinne stworzyły dwie zbiorowości: gospodarstw silnie związanych z rynkiem, większych i modernizujących się (profesjonalnych – 1/3 ogółu) oraz drobnych, ekstensywnych i produkujących głównie na samozaopatrzenie (quasi-chłopskich – 2/3). W drugim – funkcjonowanie i przekształcenia gospodarstw dokonują się pod wpływem WPR. Możliwości modernizacji wykorzystują przede wszystkim gospodarstwa profesjonalne; proces ten przebiega klasycznie. Specyficzne są natomiast mechanizmy funkcjonowania dość stabilnej grupy gospodarstw quasi-chłopskich, niezależnych od rynku, posiadających pozarolnicze dochody i rolnicze bezpieczeństwo socjalne. Gospodarstwa te są oryginalnym produktem zatrzymanej kolektywizacji i zahamowanej modernizacji w okresie PRL, postkomunistycznej transformacji, a obecnie podwójnie kontrolowanej modernizacji.

EN

The author provides an analysis of family farming in Poland in the period 1990–2012 with special attention on the close links of ownership and the operation of the farm by family members. The weight of various factors are given close attention, including the historical context of the farm, current conditions and future intensions for the farm. The historical context acknowledges and stresses the importance of the late abolition of serfdom made by the partitioning powers, various agricultural reforms in the period 1919–1944, and the period between 1948–1989 – when family farming was incorporated into deficient centrally planned economy. This latter period saw family farms developing specific mechanisms of functioning, which can be seen two decades later. Analysis of the period 1990–2012 is based on the data of the Central Statistical Office, the present study and other published materials. The data series includes individual farms more than 1 ha, based on family labour. Separated are two sub-periods: the post-communist transformation period from the early 1990s and a period after 2002 to 2012. The latter almost coincides with the accession to the EU. In the first period the article outlines the process of creating duality in Polish agriculture. This describes a group of family farms where the household strongly reacted to the market and became larger and modernized (professional – 1/3 of the total) and small, extensive and producing mainly for own consumption (semi-subsistence – 2/3). In the second period the functioning and the transformation of households taking place under the CAP is examined. Modernisation is primarily seen on the Professional farm. Specific mechanisms can be seen that provide for the fairly stable functioning of semi-subsistence farms, independent of the market, with non-farm incomes and agricultural social security. These farms resisted collectivisation and stopped and hindered modernization in the communist period, and in this post-communist transformation now requires a doubly controlled modernization process.

Słowa kluczowe

PL

rolnictwo rodzinne; gospodarstwa rodzinne; uwarunkowania rozwoju; uwarunkowania historyczne; modernizacja gospodarstw; rolnictwo dualne; Polska

• Wydawca: -
• Czasopismo: Wieś i Rolnictwo
• Rocznik: 2015
• Numer: 1.1
• Opis fizyczny: s.107-129,rys.,tab.,bibliogr.

Twórcy

autor

Halamska M.

• Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polska Akademia Nauk, Warszawa

Bibliografia

• Baer-Nawrocka A., Poczta W., 2014: Przemiany w rolnictwie, [w]: Polska wieś 2014. Raport o stanie wsi, I. Nurzyńska, W. Poczta (red.). Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 85–124.
• Chałasiński J., 1938: Młode pokolenie chłopów. Państwowy Instytut Kultury Wsi, Warszawa.
• Cywiński B., 1981: ...potęgą jest – i basta. Wydawnictwo Krąg, Warszawa.
• Encyklopedia agrobiznesu, A. Woś (red.), 1998: Fundacja Innowacja, Warszawa.
• Encyklopedia ekonomiczno-rolnicza, 1984: PWRiL, Warszawa.
• Errington A., Gasson R., 1993: The Family Farm Business. CAB International, Wallingford.
• Dzun W., 2013: Drobne gospodarstwa w rolnictwie polskim. Próba definicji i charakterystyki. Wieś i Rolnictwo nr 2, s. 9–27.
• Foryś G., 2008: Dynamika sporu. Protesty rolników w III Rzeczpospolitej. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Frenkel I., 2014: Ludność wiejska, [w]: Polska wieś 2014. Raport o stanie wsi, I. Nurzyńska, W. Poczta (red.). Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 27–84.
• Frenkel I., 2013: Zatrudnienie i struktura zatrudnienia w gospodarstwach rolnych w latach 2005–2010, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.
• Gorlach K., 2009: W poszukiwaniu równowagi. Polskie rodzinne gospodarstwa rolne w Unii Europejskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Gorlach K., 2001: Świat na progu domu. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Gorlach K., 1989: On Repressive Tolerance. Sociologia Ruralis nr 1, s. 23–33.
• Gorlach K., Seręga Z., 1993: From Repressive Tolerance to Opressive Freedom: Polish Family Farms in Transition, [w:] Post-Communist Poland: From Totalitarianisn to Democracy? J.C. Huther, B. Synak (red.). Nova Science Publisher, Commack, N.Y.
• GUS, 2012: Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2012. GUS, Warszawa.
• GUS, 2012a: Charakterystyka gospodarstw rolnych. Powszechny Spis Rolny 2010. GUS, Warszawa.
• Halamska M., 2014: Współczesne rolnictwo rodzinne: polimorficzna rzeczywistość i mity. Wieś i Rolnictwo nr 2, s. 25–46.
• Halamska M., 2013: Wiejska Polska na początku XXI wieku. Rozważania o gospodarce i społeczeństwie. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Halamska M., 2004: A Different End of the Peasants? Polish Sociological Review nr 3 (147), s. 245–268.
• Halamska M., 1999: Peasants, ownership and Socialism in Poland: Historical and Some Other Reflections, [w:] Rural Societies under Communism and Beyond, P. Starosta, I. Kovach, K. Gorlach (red.). Łódź University Press, Łódź, s. 44–53.
• Halamska M., 1989: Gospodarstwo rodzinne a struktury organizacyjne gminy, [w:] Środowisko gminne, D. Gałaj (red.). Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa, s. 273–299.
• Halamska M., Lamarche H., Maurel M.-C., 2003: Rolnictwo rodzinne w transformacji postkomunistycznej. Anatomia zmiany. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.
• Hervieu B., Purseigle F., 2009: Pour une sociologie des mondes agricoles dans la globalisation. Etudes Rurales nr 1, s. 177–200.
• Lamarche H., 1992: Wstęp ogólny, [w:] Rolnictwo rodzinne. Międzynarodowe studium porównawcze. Część I. Rzeczywistość polimorficzna. IRWiR PAN, Warszawa.
• Kochanowicz J., 1988: Losy gospodarki chłopskiej w niekapitalistycznej próbie modernizacji, [w:] Gospodarka chłopska w systemie gospodarki socjalistycznej, J.Wilkin (red.). Wydział Nauk Ekonomicznych UW, Warszawa, s. 62–91.
• Kuczyński W., 1981: Po wielkim skoku. PWE, Warszawa.
• Kula W., 1983: Historia, zacofanie, rozwój. Czytelnik, Warszawa. Marini M.B., Mooney P.H., 2006: Rural economies, [w:] Handbook of rural studies. Sage Publications, London, Thousands Oak, New Delhi.
• Maurel M-C., 1989: Les paysans contre l’Etat. Harmattan, Paris.
• Mendras H., 1995: L’Europe des Européens. Gallimard, Paris.
• Moore B. jr, 1983: Les origines sociales de la dictature et de la démocratie. La Découvert/Maspero, Paris.
• Ploeg van der J.D., 2008: The New Peasantries: Struggle for Autonomy and Sustainability in an Era Empire and Globalisation. Earthscan, London–Sterling VA.
• Regnault H., Sartre X.A. de, Regnault-Roger C., 2012: Introduction, [w]: Les revolutions agricoles en perspective, H. Regnault, X.A. de Sartre, C. Regnauld-Roger (red.). Editions France Agricole, Paris, s. XIII–XXII.
• Rowiński J., 2008: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013. Analiza zatwierdzonej wersji programu i pierwszych lat realizacji. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB, Warszawa. Servolin C., 1989: L’agriculture moderne. Ed. Seuil, Paris.
• Sieliwończyk P., 1983: Władysław Grabski: Wieś i rolnictwo na tle solidarystycznej koncepcji narodu, [w:] Szkice w historii i socjologii polskiej, K.Z. Sowa (red.). Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Sikorska A., 2014: Dylematy w definiowaniu rodzinnych gospodarstw rolnych. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej nr 4, s. 31–49.
• Sikorska A., 2013: Procesy przekształceń strukturalnych w wiejskiej społeczności i chłopskim rolnictwie. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB, Warszawa.
• Sivignon M., 1992–1993: La diffusion des modeles agricoles: essai d’interpretation des agricultures de l’est et du sud de l’Europe. Revue Géographique des Pyrenées et du Sud-Ouest, T. 63, fasc. 2, s. 133–153.
• Stronge M., 2008: Family Farming. A New Economic Vision. University of Nebrasca Press, Lincoln (pierwsze wydanie 1988 rok).
• Szafraniec K., 2002: Polskie residuum systemowe, czyli pytanie o role wsi i chłopów w procesie przemian systemowych, [w:] Wieś i rolnictwo. Perspektywy rozwoju. IERiGŻ, IRWiR PAN, SGH, Warszawa.
• Szczepański J., 1973: Zmiany społeczeństwa polskiego pod wpływem uprzemysłowienia. Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa.
• Tepicht J., 1973: Marxisme et l’agriculture. Le paysan polonais. Armand Colin, Paris.
• Tomczak F., 1988: Gospodarka rodzinna w rolnictwie. Teraźniejszość i przyszłość. PWRiL, Warszawa.
• Wilkin J., 2013: Aksjologia i prakseologia polityki wobec drobnych gospodarstw w Polsce i Unii Europejskiej. Wieś i Rolnictwo nr 2, s. 43–54.
• Wilkin J., 1988: Chłopski składnik losów gospodarki socjalistycznej (ze szczególnym uwzględnieniem polskich doświadczeń), [w:] Gospodarka chłopska w systemie gospodarki socjalistycznej, J. Wilkin (red.). Wydzial Nauk Ekonomicznych UW, Warszawa, s. 7–35.