Note on some Cranias from central Poland

• Autorzy: Rosenkrantz A.

Warianty tytułu

PL

O pewnych Kraniach z Polski środkowej

RU

O nekotorykh Kranijakh iz central'nojj Pol'shi

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Two kinds of Cranias have been collected between 193 m. and 207 m. in a boring at Boryszew, central Poland. Most valves represent a new member of the "Crania tuberculata group". For members of this group, comprising species from the Maastrichtian, Danian, Paleocene and ?Eocene, a new subgenus of Crania - C. (Danocrania) n.subg. is erected with Crania tuberculata Nilsson as type species. The Polish representatives are named: C. (Danocrania) polonica n.sp. and C. (Danocrania) polonica semicostulata n.subsp. The subspecies shows a peculiar outer sculpture very similar to that shown by a C. (Danocrania) from the upper Middle Danian of Faxe (Denmark). The remaining Cranias all belong to the subgenus C. (Isocrania) , known only in association with C. (Danocrania) in Danian strata. The Polish form is related to C. (Isocrania) posselti Rkz. from the Upper Danian of Denmark. The age of the Crania-bearing strata at Boryszew is estimated to be upper Middle Danian. If the strata are younger, their Danian fossil content, e.g. the Cranias, Tylocidaris masoviensis Kongiel and Stereocidaris rosenkrantzi (Ravn), must be considered as derived fossils. A ventral valve of the Upper Senonian C. (Isocrania) paucicostata Bosquet in Lower Paleocene strata at Bochotnica shows that derived fossils may occur in the Lower Paleocene of central Poland.

PL

Praca poświęcona jest przedstawicielom brachiopodów z rodzaju Crania z wiercenia w Boryszewie (193-207 m), powierzonym do zbadania autorowi przez prof. K. Pożaryską. Zbiór zawiera liczne skorupki nowych gatunków i podgatunków ”grupy Crania tuberculata” i kilka okazów C. (Isocrania). Przedstawiciele grupy C. tuberculata występują w mastrychcie, danie, paleocenie i ?eocenie, i tworzą dobrze zdefiniowane zbiorowisko, które autor proponuje wydzielić w podrodzaj C. (Danocrania) n.subg. w obrębie rodzaju Crania (Crania). Gatunkiem typowym tego podrodzaju jest Crania tuberculata Nilsson z górnego danu południowej Skandynawii. Autor uzasadnia, że niewłaściwe jest używanie starej nazwy Craniolithes brattenburgicus Schlotheim (użytej w 1858 r. przez Carlssona), która nie była używana przez paleontologów w ciągu 132 lat. Są dostateczne przesłanki aby sądzić, że sam Schlotheim nadał nazwę brattenburgicus jako niewłaściwą pisownię nazwy brattenburgensis, która jest synonimem Crania craniolaris Linne - typ rodzaju Crania. Podrodzaj C. (Danocrania) obejmuje małe i dość duże kranie, przeważnie cienkoskorupkowe. Skorupka wentralna jest lekko wypukła, płaska lub wklęsła, przytwierdzona do podłoża (nigdy nie zachowanego) bardzo małą powierzchnią wokoło szczytu. Skorupka dorsalna jest stożkowata. Szczyty obu skorupek są zbliżone do brzegu tylnego lub, u niektórych gatunków, szczyt skorupki wentralnej położony jest na trójkątnym wzniesieniu tylnego brzegu. U starszych geologicznie gatunków powierzchnia pokryta jest drobnymi, płasko leżącymi, rozsianymi kolcami. U młodszych natomiast kolce są ułożone na przecinających się lukach, lub też wzdłuż falistych, płaskich żeberek, promieniujących od szczytu i rozgałęziających się ku brzegowi skorupki. Zarys jest owalny - do okrągławego lub czworokątnego, zwężający się ku zaokrąglonemu, prostemu lub zlekka wciętemu brzegowi tylnemu. Mięśniom zwierającym odpowiadają wyniosłości. Rostellum jest ostre i wyniosłe. Septum środkowe skorupki dorsalnej jest wysokie, nabrzmiałe lub w kształcie strzałki z przodu odcisków zwieraczy przednich. Autor jest zdania, że C. (Danocrania) rozwinęła się z senońskiej Crania (Crania) (typ Crania craniolaris L.). Potwierdzeniem tej opinii jest fakt, że Crania spinulosa Nilsson z senonu wykazuje pewne cechy przejściowe ku C. (Danocrania), tj. ornamentację podobną do starszych gatunków C. (Danocrania), takich jak hagenowi, transversa i geulhemensis z mastrychtu-danu środkowego, lecz pod innymi względami odpowiada Crania (Crania). Crania (Danocrania) polonica n.sp. Diagnoza. - Skorupka średniej wielkości, o przedniej części dysku niegranulowanej. Ornamentacja złożona z grubych, luźno rozmieszczonych granulacji i szerokich, płaskich, promieniście ułożonych kolców. Crania (Danocrania) polonica semicostulata n.subsp. Diagnoza. - Podgatunek ten różni się od poprzedniego gatunku obecnością granulacji na przedniej części dysku oraz inną ornamentacją. Ta ostatnia składa się z płaskich, rozgałęziających się, falistych żeberek, promieniujących od szczytu tak, jak to jest u gatunków z paleocenu Austrii, z ?eocenu Bawarii i z danu Bułgarii i Krymu. U semicostata jednak ornamentacja młodocianej części skorupki składa się z grubych, rozsianych kolców, jak u C. (Danocrania) polonica. Ta podwójna ornamentacja znana jest u kranii z najwyższej części środkowego danu Faxe oraz u pewnych okazów C. (Danocrania) spinulosa Vassilenko (non Nilsson) z danu Krymu. Jest prawdopodobne, że podgatunek semicostulata odpowiada dalszej ewolucji C. (Danocrania) polonica, lecz nie jest wykluczone również, że ewolucja ornamentacji odbyła się w jednej i tej samej populacji (jak w Faxe), tak że obie formy mogły współżyć. Crania (Isocrania) aff. posselti Rosenkrantz, 1920. Spośród kranii z Boryszewa, dwie skorupki wentralne i jedna dorsalna, należące do C. (Isocrania), są zbliżone do C, (Isocrania) posselti. Być może reprezentują one nowy gatunek, lecz autor nie wprowadza dla nich nowej nazwy, gdyż nie pozwala na to niewystarczający i nie najlepiej zachowany materiał. Na Pl. IV, fig. 3 przedstawione są 3 skorupki C. (Isocrania) posselti z Kopenhagi dla porównania z okazami z Polski. Crania (Isocrania) paucicostata Bosquet 1859. Skorupka brzuszna gatunku pochodzi z dolnego paleocenu Bochotnicy. Mieści się ona w granicach zmienności tego mastrychckiego gatunku. Różnice zapatrywań, dotyczące wielu warstw z kraniami z Boryszewa między montem (Różkowska, 1955; Brotzen & Pożaryska, 1957), górnym danem, montem (Voigt, 1964) a danem (Kongiel 1958), nie są więc zbyt duże. Wienberg Rasmussen (1962) wykazał, że Tuffeau de Ciply, na którym spoczywa niezgodnie prawdziwy mont (Calcaire grossier de Mons), należy do środkowego danu - do poziomu z Tylocidaris bruennichi. A zatem mont może być odpowiednikiem górnego danu i ewent. dolnego selandu Danii, który bywa często zaliczany do montu. Niektóre liczne gatunki dańskie występują w Boryszewie wespół z kraniami, jak np. Tylocidaris masoviensis Kongiel (obecność tego gatunku została stwierdzona przez autora w górnej części środkowego danu Faxe), Stereocidaris rosenkrantzi (Ravn), Ditrupa schlotheimi Rkz. i Glomerula gordialis Scholth. Prócz tego, współistnienie podrodzajów C. (Danocrania) i C. (Isocrania) nie zostało stwierdzone w warstwach młodszych, aniżeli dan. Według opinii autora, ten zespół wskazuje na górną część środkowego danu. Gdyby polskie osady z kraniami były młodsze od danu, na co zdają się wskazywać otwornice, trzeba by przyjąć, że wszystkie skamieniałości tych warstw byłyby na wtórnym złożu i pochodziłyby z osadów starszych. Za taką możliwością przemawia występowanie typowej mastrychckiej C. (Isocrania) paucicostata w warstwach dolnego paleocenu Bochotnicy.

RU

Настоящая работа посвящена представителям брахиопод рода Crania из скважины Борышев (193-207 м.). Материал для изучения передала автору проф. Крыстына Пожарыска. Коллекция вмещает многочисленные створки новых видов и подвидов из „группы Crania tuberculata” и несколько створок С. (Isocrania). Представители группы С. tuberculata известны из маастрихта, дата, палеоцена и ?эоцена; они образуют хорошо определенную группу, которую автор предлагает выделить в подрод С. (Danocrania) n. subg. в пределах рода Crania (Crania). Типичным видом этого подрода является Crania tuberculata Nilsson из верхнего дата южной Скандинавии. Автор обосновывает неуместное употребление старого названия Craniolithes brattenburgicus Schlotheim (принятого Карльссо-ном) (Carlsson) в 1858 г., которое не употреблялось палеонтологами в течении 132 лет. Существуют достаточные предпосылки чтобы предполагать, что сам Шлётгейм (Schlotheim) ввел название brattenburgicus как неуместное правописание названия brattenburgensis, которое является синонимом Crania craniolaris Linné - тип рода Crania. Пород С. (Danocrania) вмещает мелкие и довольно крупные крании, по большей части с тонкими створками. Вентральная створка немного выпуклая, плоская или же вогнутая, прирастающая к субстрату (который не сохраняется) очень незначительной поверхностью вокруг макушки. Дорзальная створка коническая. Макушки обеих створок находятся вблизи заднего края. У некоторых видов макушка вентральной створки находится на треугольной возвышенности заднего края. У старых видов, в отношении геологического возраста, поверхность покрыта мелкими, плоско лежащими, рассеянными шипами. У более молодых зато шипы расположены на пересекающихся дугах, или же вдоль волнообразных, плоских ребрышек, которые расходятся радиально от макушки и дихо-томируютея по направлению к краям створки. Очертание створки овально-округленное или же четырехугольное, суживающееся в сторону округленного, прямого, либо слегка врезанного заднего края. Аддукторам соответствуют припод-нятия. Ростэллюм острое и возвышенное. Срединная септа дорзальной створки высокая, вздутая или же в виде стрелки впереди отпечатков передних аддукторов. По мнению автора С. (Danocrania) возникала из сенонских Crania (Crania) (тип Crania craniolaris L.). Это мнение утверждает факт, что Crania spinulosa Nilsson из сенона обнаруживает некоторые переходные признаки к С. (Danocrania), т. е. скульптуру похожую как у старших видов С. (Danocrania), таких как hagenowi, transversa и geulhemensis из маастрихта-среднего дата, но в иных отношениях она соответствует Crania (Crania). Crania (Danocrania) polonica n. sp. Диагноз. - Створка средних размеров. Передняя часть диска негранулированная. Скульптура состоит из толстых, свободно расположенных грануляций и широких, плоских, радиально уложенных шипов. Crania (Danocrania) polonica semicostulata n. subsp. Диагноз. - Этот подвид отличается от предыдущего вида присутствием грануляции в передней части диска и иной скульптурой. Состоит она из плоских, дихотомирующихся, волнообразных ребрышек, которые отходят радиально от макушки, так как это наблюдается у видов палеоценовых Австрии, ?эоценовых Баварии, датских Болгарии и Крыма. Однако у semicostulata скульптура юной части створки состоит из толстых, рассеяных шипов как у С. (Danocrania) polonica. Эту двойную скульптуру имеют крании из самой верхней части среднего дата Faxe и некоторые датские формы С. (Danocrcania) spinulosa Vassilenko (non Nilsson) из Крыма. Возможно что подвид semicostulata представляет дальнейший этап эволюции С. (Danocrania) polonica, но не исключено также, что эволюция скульптуры состоялась в одной и той же популяции (как Faxe) таким образом, что обе формы могли сосуществовать. Crania (Isocrania) aff. posselti Rosenkrantz, 1920. Между краниями из Борышева две створки вентральные и одна дорзальная принадлежащие к С. (Isocrania) близки к С. (Isocrania) posselti. Возможно, что это представители нового вида, но автор не вводит для них нового названия по поводу недостаточного и не найлучшей сохранности материала. На Пл. 4, фиг. 3 представлены 3 створки С. (Isocrania) posselti из Копенгагена для сравнения с образцами из Польши. Crania (Isocrania) paucicostata Bosquet, 1859. Вентральная створка этого вида найдена в палеоценовых отложениях Бохотницы. Находится она в пределах изменчивости этого вида из маастрихта. Разногласия во мнениях касающихся возраста слоев с краниями из Борышева между монтским (Ружковска, 1955; Броцен & Пожарыска, 1957), верхне-датским или монтским (Фогт, 1964) и датеким (Конгель, 1958), - стало быть небольшие. Винберг Расмуссен (1962) доказал, что Tuffeau de Ciply, на котором несогласно залегают достоверно монтские отложения (Calcaire grossier de Mons), принадлежит к горизонту Tylocidaris bruennichi среднего дата. Следовательно монт может быть эквивалентом верхнего дата и быть может нижнего селанда Дании, часто причисляемого к монту. Некоторые обильные виды Дании известны в Борышеве вместе с краниями, как например Tylocidaris masoviensis Kongiel (присутствие этого вида подтверж-дено автором в верхней части среднего дата Faxe), Stereocidaris rosenkrantzi (Ravn), Ditrupa schlotheimi Rkz. и Glomerula gordialis Schloth. Кроме этого сосуществование подродов С. (Danocrania) и С. (Isocrania) не констатировалось в отложениях моложе датских. По мнению автора, это сообщество указывает на верхнюю часть среднего дата. Если бы отложения с краниями из Польши были моложе датских, на что указывают фораминиферы, надо было бы принять, что все окаменелости из этих слоев находятся на вторичном залегании и происходят из старших осадков. В пользу такой возможности свидетельствует присутствие типичной для Маастрихта С. (Isocrania) paucicostata в слоях нижнего палеоцена Бохотницы.

• Wydawca: -
• Czasopismo: Acta Palaeontologica Polonica
• Rocznik: 1964
• Tom: 09
• Numer: 4
• Opis fizyczny: p.513-531,fig.,ref.

Twórcy

autor

Rosenkrantz A.

• Institute of Geology, University of Copenhagen, Copenhagen, Denmark

Bibliografia

• BAILY, N. 1857. Descriptions of fossil Invertebrata from the Crimea. - Quart. J. Geol. Soc. London, 14, 133, London.
• BOSQUET, J. 1859. Monographie des Brachiopodes fossiles du terrain Crétacé supérieur du Duchée de Limbourg. I-e partie. - Mém. géol. Néerlande, 3, Haarlem.
• BROTZEN, F. & POŻARYSKA, K. 1957. The Paleocene in central Poland (O paleocenie w Polsce środkowej). - Acta Geol. Pol., 7, 3, 273-280, Warszawa.
• CARLSSON, J. G. 1958. Le genre Crania du terrain crétacé de la Suède. - Publ. Inst. Min. Palaeont. Quat. Geol., Univ. Lund, 45, Lund.
• DALL, W. H. 1871. Report on the Brachiopoda obtained on the United States Coast Survey Expedition. - Bull. Mus. Comp. Zool., 3, Cambridge, Mass.
• - 1877. Index of names applied to the class, orders, tribes, families, genera, subgenera and sections of the Brachiopoda. - Bull. U. S. Nat. Mus., 8, Washington.
• DAVIDSON, T. 1852. A monograph of British Cretaceous Brachiopoda. - Palaeontogr. Soc., London.
• GOLDFUSS, A. 1826-1844. Petrefacta Germaniae. Düsseldorf.
• GUMBEL, C. W. v. 1861. Geognostische Beschreibung des Bayerischen Alpengebirges und seines Vorlandes. Gotha.
• HOENINGHAUS, F. W. 1828. Beitrag zur Monographie der Gattung Crania. Crefeld.
• JAEKEL, O. 1902. Uber verschiedene Wege phylogenetischer Entwicklung. Verh. 5. - Int. Zool. Congr. Berlin 1901, Berlin.
• KONGIEL, R. 1958. O kolcach jeżowców z warstw z Crania tuberculata Nilss. w Boryszewie koło Sochaczewa (Sur les radioles des Echinides des couches à Crania tuberculata Nilss. à Boryszew près de Sochaczew. - Prace Muz. Ziemi, 2, 3-30, Warszawa.
• KRUYTZER, E. M. & MEIJER, M. 1958. On the occurrence of Crania brattenburgica (v. Schlotheim 1820) in the region of Maastricht (Netherlands). - Natuurhist. Maandblad., 47, 11/12, 135-141, Maastricht.
• LUNDGREN, B. 1885. Undersökning öfver brachiopoderna i Sveriges kritsystem. - Lunds Univ. Arsskr., 20, Lund.
• NIELSEN, K. BRÜNNICH. 1909. Brachiopoderne i Danmarks Kridtaflejringer. - Kgl. Danske Vid. Selsk, Skr., 7, R. Afd. VI, 4, Copenhagen.
• NILSSON, S. 1827. Petrificata suecana formationis cretaceae. - Londini Gothorum, Lund.
• POSSELT, H. J. 1894. Brachiopoderne i den danske Kridtformation. - Danm. Geol. Unders., 2, 4, Copenhagen.
• REIS, O. M. 1896. Erläuterungen zu der geologischen Karte der Vorderalpen. - Geognost. Jahreshefte, Cassel.
• RETZIUS, A. J. 1781. Crania oder Todtenkopf-Muschel. - Sehr. Berl. Ges. Naturf. Freunde, 2, Berlin.
• ROSENKRANTZ, A. 1920. Craniakalk fra Kjøbenhavns Sydhavn. - Danm. Geol. Unders., 2, 36, Copenhagen.
• RÓŻKOWSKA, M. 1955. Koralowce okolic Sochaczewa z warstw z Crania tuberculata (Some corals from the Crania tuberculata zone in the vicinity of Sochaczew near Warsaw). - Acta Geol. Pol., 5, 2, 241-272, Consp. 83-95. Warszawa.
• SCHAFHÄUTL, K. E. 1863. Süd-Bayerns Lethaea geognostica. Der Kressenberg, Leipzig.
• SCHLOTHEIM, E. F. v. 1820. Die Petrefactenkunde auf ihrem jetzigen Standpunkte. Gotha.
• TRAUB, F. 1938. Geologische und paläontologische Bearbeitung der Kreide und des Tertiärs im östlichen Rupertwinkel, nördlich von Salzburg. - Palaeontographica, 88, Stuttgart.
• TZANKOV, V. 1939. Etudes stratigraphiques et paléozoïques du Danien de la Bulgarie du Nord. - Ztschr. Bulg. Geol. Ges., 11, Sofia.
• ZACHARIEVA-KOVACEVA, K. 1947. Les Brachiopodes supracrétaciques de la Bulgarie. - Rev. Soc. Géol. Bulg., 15-19, Sofia.
• VASSILENKO, V. K. 1955. The genus Crania in the Upper Cretaceous of the Crimea (in Russian). - Voprosy Paleont., 2, Leningrad.
• VINCENT, E. 1930. Etudes sur les Mollusques montiens du Poudingue et du Tuffeau de Ciply. - Mém. Mus. Roy. Hist. Nat. Belgique, 46, Bruxelles.
• VOIGT, E. 1964. A bryozoan fauna of Dano-Montian age from Boryszew and Sochaczew in central Poland (Bryozoa z danu i montu Boryszewa i Sochaczewa). - Acta Palaeont. Pol., 9, 4, 419-480, Warszawa.
• WIENBERG RASMUSSEN, H. 1962. The Danian affinities of the Tuffeau de Ciply in Belgium and the Post-Maastrichtian ”Me” in the Netherlands. Colloque Paleogene (preprint), Bordeaux.